Το περασμένο Σάββατο αναμφίβολα ο αέρας ήταν δυνατός. Με δυνατό άνεμο τα πράγματα γίνονται δύσκολα, ειδικά για όσους προσπαθούν να δέσουν ένα καράβι στο Ρέθυμνο. Αυτό όμως, εμείς που βρισκόμασταν στο σαλόνι του Olympus περιμένοντας την αποβίβαση, δεν μπορούσαμε να το καταλάβουμε. Βλέπαμε το λιμάνι στα λίγα μέτρα, δεν «νιώθαμε» τη θάλασσα και δεν είχαμε ακόμη ενημερωθεί για την ατυχή προσπάθεια και την πρόσκρουση του καραβιού στο βόριο μόλο. Εμείς ξέραμε ότι έπρεπε να περιμένουμε την άδεια του λιμεναρχείου που καθυστερούσε υπερβολικά. Ιδανικές συνθήκες για τη θεωρία συνωμοσίας που άρχισε σύντομα να κυκλοφορεί σύμφωνα με την οποία, οι μεγάλες ακτοπλοϊκές εταιρείες δεν θέλουν το καράβι στο Ρέθυμνο και έτσι το λιμεναρχείο καθυστερεί επίτηδες να δώσει την άδεια, ώστε να δημιουργηθεί κακό προηγούμενο και δυσαρεστημένο επιβατικό κοινό!
Με τον όρο θεωρία συνωμοσίας ορίζουμε την πεποίθηση ότι κάποιος ισχυρός οργανισμός (ή ισχυρή, μυστική ομάδα ανθρώπων) είναι υπεύθυνοι για ένα συμβάν. Όπως γράφει ο Tanguieff στο βιβλίο του «Σύντομη πραγματεία περί συνωμοσιολογίας», για τον συνωμοσιολογικό τρόπο σκέπτεσθαι, οι συμπτώσεις δεν είναι ποτέ τυχαίες. Κατ’ αυτό τον τρόπο οποιοδήποτε φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα μυστικού σχεδιασμού, ενδυναμώνοντας αυτό που ο Tanguieff ονομάζει πλάνη της πρόθεσης, την τάση δηλαδή των ανθρώπων να θεωρούν ότι η συμπεριφορά των άλλων είναι απόρροια συγκεκριμένων προθέσεων. Στην ουσία δηλαδή απέναντι στον φόβο του άγνωστου και τη ματαιότητα του τυχαίου πολλοί άνθρωποι «ανακουφίζονται» με μια όποια εξήγηση. Έτσι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, η κλιματική αλλαγή είναι φάρσα, και ο κορωναϊός εργαστηριακό κατασκεύασμα κινεζικής ή αμερικανικής προέλευσης.
Μια άλλη διάσταση, ή «νέα συνωμοσιολογία», παρουσιάζουν οι Muirhead και Rosenblum στο βιβλίο τους «A lot of people are saying» (Πολλοί λένε), σύμφωνα με την οποία, συνωμοσιολογική διάσταση παίρνει η νομιμοποίηση ή «επαλήθευση» μιας πληροφορίας με απλή επίκληση στον αριθμό των ατόμων, ή των ιστοσελίδων, που την αναπαράγουν. Η πληθώρα πληροφοριών και η ευκολία μετάδοσής τους από και προς κάθε μεριά του πλανήτη στις μέρες μας, διευκολύνει αφάνταστα την καλλιέργεια και διάδοση κάθε θεωρίας, περιπλέκοντας τις σχέσεις των ανθρώπων και την αντίληψη που έχουν για τον κόσμο, φυσικό και κοινωνικό. Όταν όμως η επανάληψη από το στόμα πολιτικών αντικαθιστά οποιαδήποτε επιστημονική ή νομική διαδικασία επικύρωσης, τότε η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο, λένε οι Muirhead και Rosenblum, γιατί η τακτική αυτή χτυπά ακριβώς την καρδιά των δημοκρατικών διαδικασιών. Αποτέλεσμα, οι πολίτες, που δεν έχουν διαπαιδαγωγηθεί να διακρίνουν τα πραγματικά γεγονότα ή την επιστημονική από άλλη τεκμηρίωση και ζουν σε συνθήκες ανασφάλειας, γίνονται εύκολη λεία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο πρόεδρος Τράμπ, ο οποίος τιτιβίζοντας έχει τη δύναμη σε ελάχιστα δευτερόλεπτα να μιλήσει σε δεκάδες εκατομμύρια και την αφροσύνη να μοιράζεται απλόχερα προσωπικές, ατεκμηρίωτες απόψεις και θεωρίες συνωμοσίας, είτε αυτές αφορούν τη θεραπεία του Covid-19, είτε την κατάσταση της οικονομίας των ΗΠΑ.
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι κάτι νέο. Για την οθωμανική αυτοκρατορία πριν 200 χρόνια οι Ξάνθος, Σκουφάς και Τσακάλωφ ήταν συνωμότες. Κάποιες συνωμοσίες αποδεικνύονται αληθείς όπως η προσπάθεια της Φιλικής Εταιρείας να απελευθερωθούν οι Έλληνες. Κάποιες άλλες, όπως αυτά που περιγράφονται κατά των Εβραίων στα περίφημα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών» αποδεικνύονται μυθεύματα που όμως διόλου δεν σταμάτησαν τον Χίτλερ!
Με τον όρο θεωρία συνωμοσίας ορίζουμε την πεποίθηση ότι κάποιος ισχυρός οργανισμός (ή ισχυρή, μυστική ομάδα ανθρώπων) είναι υπεύθυνοι για ένα συμβάν. Όπως γράφει ο Tanguieff στο βιβλίο του «Σύντομη πραγματεία περί συνωμοσιολογίας», για τον συνωμοσιολογικό τρόπο σκέπτεσθαι, οι συμπτώσεις δεν είναι ποτέ τυχαίες. Κατ’ αυτό τον τρόπο οποιοδήποτε φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα μυστικού σχεδιασμού, ενδυναμώνοντας αυτό που ο Tanguieff ονομάζει πλάνη της πρόθεσης, την τάση δηλαδή των ανθρώπων να θεωρούν ότι η συμπεριφορά των άλλων είναι απόρροια συγκεκριμένων προθέσεων. Στην ουσία δηλαδή απέναντι στον φόβο του άγνωστου και τη ματαιότητα του τυχαίου πολλοί άνθρωποι «ανακουφίζονται» με μια όποια εξήγηση. Έτσι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, η κλιματική αλλαγή είναι φάρσα, και ο κορωναϊός εργαστηριακό κατασκεύασμα κινεζικής ή αμερικανικής προέλευσης.
Μια άλλη διάσταση, ή «νέα συνωμοσιολογία», παρουσιάζουν οι Muirhead και Rosenblum στο βιβλίο τους «A lot of people are saying» (Πολλοί λένε), σύμφωνα με την οποία, συνωμοσιολογική διάσταση παίρνει η νομιμοποίηση ή «επαλήθευση» μιας πληροφορίας με απλή επίκληση στον αριθμό των ατόμων, ή των ιστοσελίδων, που την αναπαράγουν. Η πληθώρα πληροφοριών και η ευκολία μετάδοσής τους από και προς κάθε μεριά του πλανήτη στις μέρες μας, διευκολύνει αφάνταστα την καλλιέργεια και διάδοση κάθε θεωρίας, περιπλέκοντας τις σχέσεις των ανθρώπων και την αντίληψη που έχουν για τον κόσμο, φυσικό και κοινωνικό. Όταν όμως η επανάληψη από το στόμα πολιτικών αντικαθιστά οποιαδήποτε επιστημονική ή νομική διαδικασία επικύρωσης, τότε η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο, λένε οι Muirhead και Rosenblum, γιατί η τακτική αυτή χτυπά ακριβώς την καρδιά των δημοκρατικών διαδικασιών. Αποτέλεσμα, οι πολίτες, που δεν έχουν διαπαιδαγωγηθεί να διακρίνουν τα πραγματικά γεγονότα ή την επιστημονική από άλλη τεκμηρίωση και ζουν σε συνθήκες ανασφάλειας, γίνονται εύκολη λεία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο πρόεδρος Τράμπ, ο οποίος τιτιβίζοντας έχει τη δύναμη σε ελάχιστα δευτερόλεπτα να μιλήσει σε δεκάδες εκατομμύρια και την αφροσύνη να μοιράζεται απλόχερα προσωπικές, ατεκμηρίωτες απόψεις και θεωρίες συνωμοσίας, είτε αυτές αφορούν τη θεραπεία του Covid-19, είτε την κατάσταση της οικονομίας των ΗΠΑ.
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι κάτι νέο. Για την οθωμανική αυτοκρατορία πριν 200 χρόνια οι Ξάνθος, Σκουφάς και Τσακάλωφ ήταν συνωμότες. Κάποιες συνωμοσίες αποδεικνύονται αληθείς όπως η προσπάθεια της Φιλικής Εταιρείας να απελευθερωθούν οι Έλληνες. Κάποιες άλλες, όπως αυτά που περιγράφονται κατά των Εβραίων στα περίφημα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών» αποδεικνύονται μυθεύματα που όμως διόλου δεν σταμάτησαν τον Χίτλερ!
