Ο απερχόμενος υπουργός εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς προανήγγειλε την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας στα 12 ναυτικά μίλια από τους Οθωνούς έως τα Αντικύθηρα, στο ευρύτερο Ιόνιο Πέλαγος. Με αφορμή αυτό το γεγονός και της αντίδρασης που προκάλεσε στην τουρκική πλευρά, αξίζει να γίνει μια σύντομη αναφορά της ελληνοτουρκικής διαμάχης στο Αιγαίο πάνω στο ζήτημα. Τα βασικά προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο Αιγαίο είναι τρία: Ο εναέριος χώρος, τα χωρικά ύδατα και η υφαλοκρηπίδα. Η Τουρκία θεωρεί ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών άλυτα ζητήματα στο Αιγαίο (γκρίζες ζώνες, FIR, στρατικοποίηση νήσων κ.α.). Η Ελλάδα αντιθέτως αναγνωρίζει ένα και μοναδικό, αυτό της υφαλοκρηπίδας.
Ως αιγιαλίτιδα ζώνη ή χωρικά ύδατα χαρακτηρίζουμε εκείνο το θαλάσσιο τμήμα γύρω από τις ακτές ενός κράτους, εντός του οποίου, αυτό το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Ζητήματα όπως αλιεία, εκτελωνισμός, αστυνόμευση κ.τ.λ., άπτονται της κρατικής εξουσίας. Με βάση τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (αρ. 3), κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη του στα 12 ναυτικά μίλια. Στην επέκταση αυτή συμπεριλαμβάνεται τόσο ο εναέριος χώρος, όσο και ο βυθός και το υπέδαφος του χώρου αυτού. Σε σημεία όπου η απόσταση μεταξύ δύο κρατών είναι μικρότερη, εφαρμόζεται ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή η μέση απόσταση των ακτών των δύο χωρών.
Η Ελλάδα έχει διατηρήσει από το 1936 το εύρος των χωρικών της υδάτων στα 6 ν.μ. από τις ακτές, σε όλη την επικράτεια. Από την άλλη, η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα και στην ακτή της κατά μήκος της μεσογείου, έχει εφαρμόσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ., ενώ στο Αιγαίο διατηρεί και εκείνη τα 6 ν.μ. Για δεκαετίες, το επιχείρημα της μη επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας στα 12 ν.μ. σε περιοχές εκτός Αιγαίου, ήταν γιατί η μερική επέκταση των χωρικών υδάτων όχι σε ολόκληρη την επικράτεια, αλλά σε τμήμα αυτής, θα ήταν μια έμμεση αποδοχή του τουρκικού επιχειρήματος περί «ειδικών συνθηκών» στο Αιγαίο. Κάτι τέτοιο θα είχε βάση σε μια εντατική και βραχυπρόθεσμη στρατηγική επίλυσης τους ζητήματος της αιγιαλίτιδας ζώνης με την Τουρκία. Στην Ελλάδα όμως, όπως σε όλα σχεδόν τα θέματα, έτσι και σε αυτό, έχουμε μάθει να κλωτσάμε το τενεκεδάκι παρακάτω. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η Ελλάδα για δεκαετίες να διαμηνύει ότι κατέχει το δικαίωμα αύξησης των χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ν.μ., ένα δικαίωμα που ποτέ όμως δεν άσκησε ή διεκδίκησε έμπρακτα, σε κανένα σημείο της επικράτειας, οδηγώντας το θέμα σε μόνιμη αδράνεια. Μια αδράνεια που εξυπηρετεί την τουρκική πλευρά, η οποία κατά καιρούς δημιουργεί επιπρόσθετα ζητήματα προς διευθέτηση στο Αιγαίο.
Η επέκταση που ανακοινώθηκε από πλευράς Ελλάδας, έγινε σε περιοχές που δεν δίνουν πάτημα στο τουρκικό casus belli (αιτία πολέμου) σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων. Γιατί όμως παρόλα αυτά η Τουρκία αντιδρά έντονα; Σε γενικές γραμμές η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία γύρω στο 40% του Αιγαίου, γύρω στο 10% ασκεί η Τουρκία, ενώ το υπόλοιπο είναι διεθνή ύδατα. Σε ενδεχόμενη αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, η υπό ελληνική κυριαρχία περιοχή του Αιγαίου θα αυξηθεί σχεδόν κατά 30%, ενώ η τουρκική περιοχή μόλις κατά 1,5%. Ο βασικότερος όμως λόγος αντίδρασης της Τουρκίας, έγκειται στο γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο, οι περισσότερες διεκδικήσεις της στο Αιγαίο αυτομάτως τερματίζονται. Η περιοχή της προς οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, θα περιοριστεί σε σημείο άνευ σημασίας. Το πρόβλημα διαφορετικού εύρους του εναέριου χώρου (10 μίλια) θα πάψει να υφίσταται αφού θα ταυτιστεί με τα 12 ν.μ. των χωρικών υδάτων. Ακόμα και οι λεγόμενες «γκρίζες ζώνες» κυριαρχίας που προβάλει η τουρκική πλευρά, θα χάσουν πρακτικά τη σημασία τους.
Με βάση αυτά, η επέκταση στα 12 ν.μ. έστω και σε τμήμα της ελληνικής επικράτειας, είναι μια ορθή κίνηση. Ακόμα καλύτερα θα ήταν τέτοιες κινήσεις να γίνονται σε συνεννόηση με όλες τις πολιτικές δυνάμεις ώστε να χαράσσεται μια ενιαία εθνική γραμμή. Και εφόσον πάρθηκε η απόφαση να ασκήσουμε ένα κατοχυρωμένο δικαίωμα μας σε ένα τμήμα της επικράτειας, θα πρέπει να μην περιοριστούμε στο Ιόνιο, αλλά εκμεταλλευόμενοι και τις διεθνείς συνθήκες που επικρατούν, να εντείνουμε τις διπλωματικές προσπάθειες διευθέτησης της αιγιαλίτιδας ζώνης και στο Αιγαίο. Να ασκήσουμε διπλωματία με όλη την σημασία όρου. Που δεν είναι άλλη από τη χρήση όλων των διαθέσιμων ειρηνικών μέσων για την προώθηση των συμφερόντων ενός κράτους.
* Ο Γεώργιος Νάστος είναι ιδιωτικός υπάλληλος – απόφοιτος του τμήματος πολιτικής επιστήμης του πανεπιστημίου Κρήτης