Αλλοτρίωση και ελευθερία

Άφθονο μελάνι, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει χυθεί για την αλλοτρίωση των ανθρώπων – μελών στις σύγχρονες κοινωνίες, η οποία δεν τους αφήνει να πραγματώνουν τους στόχους τους και τους γεμίζει άγχος. Αλλοτρίωση και ψυχική και στον τρόπο της ατομικής και της δημόσιας ζωής τους. Αλλοτρίωση, που γεμίζει, καθώς λένε, τον άνθρωπο εγωισμό και τον αποξενώνει από τους υπόλοιπους…

 

Έχει, όμως, ο σημερινός άνθρωπος τη δυνατότητα να μην πέσει στην παγίδα της αλλοτρίωσης και να μην είναι θύμα της εκμετάλλευσης του κόπου του από τους άλλους; Σε μια ελεύθερη κοινωνία, όπου υπάρχει και ελευθερία στην επικοινωνία και τη διακίνηση ιδεών, ο πολίτης μπορεί να πραγματώσει ό,τι ονειρεύεται δημιουργικά και να προσφέρει την ευτυχία στον εαυτό του και σε όσους τον περιβάλλουν.

 

Η κοινωνική ελευθερία χαρίζει στην ανθρώπινη δυναμικότητα μια ανυπέρβλητη δυναμική και κάνει τον άνθρωπο πιο δημιουργικό, ίσως επειδή θα έχει ως στόχο του πρώτιστο την κοινωνική ευημερία κι έπειτα την ατομική προκοπή. Κι αυτό είναι απόλυτα φυσικό, αφότου η κοινωνική ελευθερία πηγάζει από την προσωπική, η οποία με τη σειρά της επιτυγχάνεται όταν ο άνθρωπος δαμάζει τα ατομικά πάθη και χαράζει, ανεπηρέαστος από εφήμερες χαρές ή λύπες και δίχως να κοιτά το συμφέρον του μόνο, το μέλλον του.

Με την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, όπως αυτή θα καλλιεργηθεί στην οικογένεια και το σχολείο και θα σφυρηλατηθεί στην κοινωνία, με την ξεχωριστή εξειδίκευση, η οποία θα αναπτυχθεί σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των κλίσεών του, πετυχαίνει να αποχτήσει σε μεγάλο βαθμό και την εργασιακή του ελευθερία. Αφού μ’ αυτόν τον τρόπο όλοι τον σέβονται κι αναγνωρίζουν την αξία του, αλλά κι ο ίδιος ξέρει πώς να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς να είναι θύμα εκμετάλλευσης ή να εκμεταλλεύεται αυτός άλλους.

 

Η δημιουργική παρόρμηση είναι έμφυτη και εγγενής για κάθε άτομο. Αν απαιτεί την κοινωνική ελευθερία για να πραγματωθεί, τούτο, αναντίρρητα, οφείλεται στο ότι η παρρησία, η ισονομία, η ισοπολιτεία, ο σεβασμός των κοινωνικών του δικαιωμάτων που εξασφαλίζονται και προασπίζονται μόνο με την ελευθερία, τον βοηθούν να εκφραστεί χωρίς δεσμά εκμετάλλευσης ή άλλα ακόμη και στο χώρο της παραγωγής. Η δημιουργική του παρόρμηση ελεύθερη παύει να τον κρατά μηχανικό υποχείριο ενός στείρου αυτοματισμού και τον κάνει ξανά δημιουργό και κύριο της παραγωγής του και υπόλογο γι’ αυτήν.

 

Δεν αντιδρούν, όμως, οι ίδιοι άνθρωποι πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Αυτό οφείλεται στις κοινωνίες που ανήκουν και στις μάζες που συμπεριλαμβάνονται, εφόσον, όπως παρατηρεί και ο Τρότσκι (στο έργο του, «Η ηθική τους και η ηθική μας»), «οι μάζες δεν είναι πάντα ταυτόσημες. Υπάρχουν επαναστατικές μάζες, υπάρχουν παθητικές μάζες, υπάρχουν αντιδραστικές μάζες. Οι ίδιες αυτές μάζες, σε διάφορες εποχές, εμπνέονται από διαφορετικούς πόθους και σκοπούς».

 

Μολαταύτα, η ελευθερία διακίνησης ιδεών, μα κι η επικοινωνία φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους. Δεν τους αποξενώνει. Δεν τους απομακρύνει από το σύνολο. Τους βοηθά να συνεργάζονται και εκεί ξεχωρίζει η ανθρώπινη δυναμικότητα. Αν δηλαδή μπορέσει μέσα από το συναγωνισμό να προσφέρει για το σύνολο, αφού πραγματώσει τον εαυτό της με όποιο τρόπο αυτή θέλει και κρίνει κοινωνικά επωφελή. Με τον ελεύθερο, ανοιχτό, δημοκρατικό διάλογο λύνονται αρκετά προβλήματα στο χώρο της εργασίας και ακούγονται πολλές συχνά καινούριες ιδέες για βελτίωση των προϊόντων ή του τρόπου παραγωγής.

 

«Δυο τάξεις αποφασίζουν για την τύχη της σύγχρονης κοινωνίας: η ιμπεριαλιστική μπουρζουαζία και το προλεταριάτο. Το τελευταίο καταφύγιο της μπουρζουαζίας είναι ο φασισμός, που αντικαθιστά τα κοινωνικά και ιστορικά κριτήρια με βιολογικά και ζωολογικά στάνταρ και με τέτοιο τρόπο ώστε να ελευθερώνει τον εαυτό του από κάθε περιορισμό στον αγώνα του για την καπιταλιστική ιδιοκτησία. Ο πολιτισμός μπορεί να σωθεί μόνο με τη σοσιαλιστική επανάσταση», γράφει ο Τρότσκι στο παραπάνω έργο του.

 

Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι -θαρρώ- εκείνη που θα φέρει και την πραγματική και χωρίς «προστάτες» κοινωνική ελευθερία, η οποία, λοιπόν, εάν συσχετιστεί με την ελευθερία στην επικοινωνία, τότε το άτομο χειραφετημένο και ανεξάρτητο, γνώστης των δικαιωμάτων μα και των υποχρεώσεών του και σεβόμενο τους νόμους και τους κοινωνικούς κανόνες, θα πάψει να είναι ένα μηχανικό στοιχείο στην τυπική παραγωγική διαδικασία, άχρωμο κι απρόσωπο. Θα έχει ασπίδα για όσους θέλουν να καρπωθούν τον ιδρώτα του την προς το προσωπικό και κοινωνικό καλό ελεύθερη και δυναμική δημιουργική του παρόρμηση.

 

Και συνάμα έτσι όλοι μαζί οι πολίτες μιας ευνομούμενης κοινωνίας θα ζουν χωρίς αλλοτρίωση και εκμετάλλευση ψυχών και σωμάτων, μα ελεύθεροι και άδολα και θα συνεργάζονται ανιδιοτελώς, με απώτερο σκοπό αυτό που περιγράφει ο Ν. Μπουχάριν («Το αλφάβητο του κομμουνισμού»), «κανείς δε δουλεύει για τον εαυτό του, μα ολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλους».