Της ΔΟΜΝΑΣ ΚΑΡΑΓΩΓΕΩΣ*
Η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ, ή σκλήρυνση κατά πλάκας) είναι μια απρόβλεπτη, χρόνια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Δεν είναι γνωστή η αιτία που την προκαλεί, σήμερα όμως πιστεύουμε ότι στον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου συμβάλλουν περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες.
H πολλαπλή σκλήρυνση οδηγεί σε κινητική και γνωσιακή ανικανότητα, επειδή διαταράσσεται η ροή πληροφοριών στον εγκέφαλο αλλά και μεταξύ του εγκεφάλου και του σώματος. Εμφανίζεται συνήθως σε άτομα 15-50 ετών, με τουλάχιστον δύο έως τρεις φορές περισσότερες γυναίκες από τους άνδρες να διαγιγνώσκονται με την ασθένεια. Αυτή τη στιγμή, μόνο στις Η.Π.Α., οι ασθενείς υπολογίζονται σε πάνω από 1 εκατομμύριο. Καθώς η σοβαρότητα, τα ειδικά συμπτώματα και η εξέλιξη της ΠΣ σε ένα άτομο δεν μπορούν ακόμη να προβλεφθούν, το ψυχικό κόστος για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους είναι ανυπολόγιστο. Επιπλέον, ιδιαίτερα υψηλό είναι και το οικονομικό κόστος τόσο για τους ασθενείς όσο και για τα συστήματα υγείας.
Στην ΠΣ παρατηρείται μια ανώμαλη απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος του σώματος που στρέφεται κατά του ΚΝΣ δηλαδή κατά του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού και των οπτικών νεύρων. Το ανοσοποιητικό σύστημα προκαλεί φλεγμονή που βλάπτει τη μυελίνη – τη λιπαρή ουσία που περιβάλλει, μονώνει και προστατεύει τις νευρικές ίνες και έχει κεντρικό ρόλο στη μεταφορά των αισθητικών και κινητικών πληροφοριών. Η φλεγμονή βλάπτει επίσης και τις ίδιες τις νευρικές ίνες αλλά και τα εξειδικευμένα κύτταρα που παράγουν μυελίνη, τα ολιγοδενδροκύτταρα.
Όταν η μυελίνη ή οι νευρικές ίνες καταστραφούν, η ροή της πληροφορίας μέσα στο ΚΝΣ τροποποιείται ή σταματά με αποτέλεσμα σοβαρά κινητικά και γνωσιακά ελλείμματα στους ασθενείς.
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο υπάρχει όμως πληθώρα φαρμακευτικών προσεγγίσεων που τροποποιούν την πορεία της και σε πολλές περιπτώσεις ελαφρύνουν ή/και αναστέλλουν τα συμπτώματα. Αυτές οι θεραπείες αποτελούν αποτέλεσμα τεράστιας προσπάθειας και συνεργασίας των κλινικών γιατρών και των βιοεπιστημόνων. Για την ανάπτυξη τέτοιων θεραπειών χρειάζεται να καταλάβουμε πώς γίνεται φυσιολογικά η διαδικασία της μυελίνωσης ώστε να μπορέσουμε στην συνέχεια να σχεδιάσουμε στοχευμένες προσεγγίσεις τις οποίες ελέγχουμε αρχικά σε ζωϊκά μοντέλα που εμφανίζουν κάποιες από τις ποικίλες πτυχές της ασθένειας και αν είναι υποσχόμενες, μπορούν να αξιολογηθούν και με κλινικές δοκιμές.
Η δική μας έρευνα
Στο εργαστήριό μας στοχεύουμε να κατανοήσουμε τους βιολογικούς μηχανισμούς που οδηγούν στη φυσιολογική παραγωγή της μυελίνης καθώς και να μελετήσουμε παράγοντες που επηρεάζουν την καταστροφή της. Χρησιμοποιούμε ολιγοδενδροκύτταρα από το ΚΝΣ καθώς και μικρογλοιακά κύτταρα, τα κύτταρα που τροποποιούν τη φλεγμονή) και τα πολλαπλασιάζουμε εκτός οργανισμού ώστε να αποκαλύψουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή μυελίνης, καθώς και παράγοντες που θα μπορούσαν να είναι φαρμακολογικοί στόχοι. Επιπλέον, χρησιμοποιούμε διάφορα μοντέλα σε ζώα (ποντίκια) ώστε να μιμούμαστε πτυχές τις ασθένειας, όπως η απομυελίνωση- η βλάβη δηλαδή της μυελίνης που παρατηρείται στην ΠΣ, αλλά και να δοκιμάζουμε ουσίες που μπορούν να την τροποποιούν. Ταυτόχρονα, προσπαθούμε να στρατολογήσουμε και να ενεργοποιήσουμε ολιγοδενδροκύτταρα ώστε να μπορούν να ξαναφτιάξουν αποτελεσματικά τη μυελίνη, παρά την ασθένεια. Αυτές οι προσεγγίσεις στοχεύουν να απαντήσουν θεμελιώδη ερωτήματα με την ελπίδα να μας οδηγήσουν σε καινοτόμες θεραπείες και μας τοποθετούν στην αιχμή της έρευνας στο θέμα της μυελίνωσης στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα όπως φαίνεται και από τις ευρωπαϊκές και διεθνείς μας συνεργασίες με άλλες ερευνητικές ομάδες στην Ευρώπη και Αμερική.
Οι μελέτες μας μέχρι τώρα έχουν αποκαλύψει νέα στοιχεία για τους τρόπους με τους οποίους δομούνται οι μυελινωμένες νευρικές ίνες και πώς η συγκεκριμένη δομή οδηγεί στη σωστή λειτουργία των ινών. Μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνάς μας διαπιστώσαμε τη στενή επαφή των κυττάρων που παράγουν μυελίνη και των νευρικών ινών και βρήκαμε νέους τρόπους να επεμβαίνουμε στη διαδικασία της μυελίνωσης.
Παράλληλα, δοκιμάζουμε ουσίες που επηρεάζουν την επιβίωση και ωρίμανση των ολιγοδενδροκυττάρων που παράγουν τη μυελίνη. Για τις ερευνητικές μας προσπάθειες έχουμε χρηματοδοτηθεί από τις Εθνικές Εταιρείες για την ΠΣ (Η.Π.Α., Η.Β. και Γαλλία), τα προγράμματα ΑΡΙΣΤΕΙΑ και ΕΛΙΔΕΚ, την Ελληνική Ακαδημία Νευροανοσολογίας και τη Fondation Santé. Η ερευνητική μας πορεία στο συγκεκριμένο θέμα οδήγησε σε 16 διεθνείς δημοσιεύσεις και στην εκπαίδευση πολλών νέων ερευνητών.
* Η Δόμνα Καραγωγέως είναι συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Εργαστήριο Νευροεπιστημών IMBB-ITE, καθηγήτρια, Τομέας Βασικών Επιστημών, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης
