«Διδακτική των εικαστικών τεχνών»
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Του Γ. Η. ΟΡΦΑΝΟΥ*
Ξαναδιάβασα, πρόσφατα, το βιβλίο «Διδακτική των εικαστικών τεχνών» των H. Daucher και R. Seitz, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» (2003: μτφρ. Τ. Σάλλα-Δουκουμετζίδη και Κ. Πριμικήρη). Ενδιαφέρον και χρήσιμο εγχειρίδιο.
Ας ιδούμε κάποιες από τις ιδέες των συγγραφέων του, περιληπτικά: Ομορφιά, αλήθεια, αίσθηση, φαντασία, εμπειρία, έκφραση, συγκίνηση, συναίσθημα, περιεχόμενο, δημιουργικότητα, πολλές ακόμη αξίες και έννοιες εκφράζονται σ’ ένα έργο τέχνης από τον καλλιτέχνη-δημιουργό και έχουν προορισμό τα αισθητήρια όργανα του δέκτη-θεατή. Η σημαντικότερη των αισθήσεων είναι η όραση, η λειτουργία των ματιών. Τα μάτια είναι τα πιο περίπλοκα, τα πιο πολύπλοκα και τα πιο αποδοτικά ανθρώπινα όργανα επαφής με τον εξωτερικό κόσμο. Η όραση θέλει να «βλέπει» και να «συσχετίζει» αντικείμενα, προκειμένου να τα καταλαβαίνει.
Ο Χανς Μάρκο ανέδειξε την πρωταρχική σημασία της όρασης στην αντίληψη και την επεξεργασία των πληροφοριών. Η φιλοσοφία ασχολείται, ανέκαθεν, με το πρόβλημα του σχηματισμού των εννοιών. Όμοια, στο πλαίσιο εξέλιξης της ανθρώπινης νόησης διαπιστώνεται η τάση να γίνονται ταξινομήσεις, ώστε οι νεοαποκτηθείσες πληροφορίες, ακόμη κι οι εικαστικές, να μπορούν να ενταχτούν σε μιαν ταξινομημένη ήδη σχέση.
Οι πρώτες εντυπώσεις αφήνουν πάντα τα ίχνη τους στη μνήμη και αυτό επηρεάζει σημαντικά την πρώιμη φάση της παιδικής ανάπτυξης. Στο παιδί, η πρώιμη έννοια διαφοροποιείται από την ορθολογική έννοια, επειδή όλα τα αντικείμενα που παρουσιάζουν όμοια στοιχεία χαρακτηρίζονται σύμφωνα με την πρώτη σημαντική εντύπωση με την οποία ομοιάζουν.
Η ορθολογική έννοια είναι η αφαίρεση ενός συνόλου από μεμονωμένες εμπειρίες, οι οποίες αναδεικνύονται από το σύνολο των αντιθέσεων, και όχι των ομοιοτήτων, αλλά με αφηρημένες ισότητες, οι οποίες θεωρούνται χαρακτηριστικά ταξινόμησης. Η ορθολογική σκέψη δίνει βάρος στα ιστορικά ερωτήματα και χρησιμοποιείται στην αυστηρά εννοιολογική γλώσσα της επιστήμης, ενώ η εικονοποιητική επικεντρώνεται στις ουτοπίες και χρησιμοποιείται στα παραμύθια, τους μύθους και από τους ποιητές.
Το μάθημα της τέχνης πρέπει να έχει ως άμεσο και κεντρικό του στόχο την εκπαίδευση στην αισθητική οργάνωση. Κι αυτή ξεκινά, όταν ο μαθητής προσπαθεί να λύνει, στη διάρκεια μιας διδακτικής ενότητας ή ενός μαθήματος, ανάλογου μεγέθους εικαστικά προβλήματα, αλλά και όταν ακολουθεί νέους δρόμους για την εξεύρεση λύσεων για τα προβλήματα αυτά. Κατόπιν, ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει τις εικαστικές του εμπειρίες και σ’ άλλους τομείς της ζωής του.
Σ’ ό,τι αφορά την ευαισθητοποίηση, η βασική αντίληψη για την εκπαίδευση των αισθήσεων προτείνει 3 στάδια: αναγνώριση ισοτήτων-αναγνώριση αντιθέσεων-αναγνώριση ομοιοτήτων.
Ο προγραμματισμός, εξάλλου, κάθε μαθήματος τέχνης πρέπει να λάβει υπόψη του και γενικές και ειδικές προϋποθέσεις. Ειδικές θεωρούνται μια σειρά από αναλύσεις όπως η ανάλυση της μαθητικής συμπεριφοράς, της συγκεκριμένης κατάστασης στην οποία οδηγείται το μάθημα και με ποιες μεθοδολογικές μορφές δράσης θα πετύχει ο δάσκαλος τους σκοπούς του μαθήματος, αλλά και να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα που σχετίζονται με τη θέση της διδαχθείσας ενότητας και του τρόπου και των μέσων αξιολόγησής της, αλλά και τα κίνητρα που θα παρωθήσουν το μαθητή να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο μάθημα.
Το μάθημα της τέχνης, τέλος, πρέπει να ενσωματωθεί στο γενικό πρόγραμμα των σχολείων, σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αν και τα πράγματα μοιάζουν, για διάφορους λόγους, ευκολότερα στο δημοτικό έναντι του γυμνασίου και του λυκείου. Η συμβολή της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμη, εάν από την αναπαραγωγική διαδικασία περνάμε στην παραγωγική διαδικασία των μαθητών.
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο
Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., φιλόλογος,
Msc διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς