Είναι πολύ συχνό στις σημερινές κοινωνίες να χάνομε το στόχο, να χάνομε τα σημαντικά ή ψάχνοντας το δέντρο να χάνομε το δάσος. Είναι σημαντικό να εστιάζομε στα σημαντικά.
Θα εστιάσω σήμερα την προσοχή σας στην αρχαιολογία και στην Ελεύθερνα. Θεωρώ ότι δεν της έχομε δώσει τη θέση που της ταιριάζει στο κάδρο ανάλογα με την αξία της.
Ο άνθρωπος, από τότε που σηκώθηκε στα δυο του πόδια και ανέπτυξε την ευφυΐα του, έστρεψε την προσοχή του (εκτός από τα καθημερινά) σε δύο κατευθύνσεις: Στο μέλλον και στο παρόν. Όταν όμως διαπίστωσε ότι το μέλλον είναι απροσπέλαστο, περιορίστηκε στην έρευνα και στη μελέτη του παρόντος. Σιγά – σιγά κατάλαβε ότι το παρόν στηρίζεται στο παρελθόν και άρα για να φτιάξει ένα καλύτερο παρόν του χρειαζόταν διάφορες πληροφορίες τις οποίες θα μπορούσε να βρει ανασκάπτοντας το παρελθόν του. Κάπως έτσι γεννήθηκε η αρχαιολογία.
Γιατί άραγε η Ελεύθερνα είναι ένας τόσο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος στην περιοχή μας; Είναι κρίσιμο το ερώτημα και πρέπει – για όσους δεν το ξέρουν – να απαντηθεί.
Η αρχαία Ελεύθερνα βρίσκεται στην καρδιά της Κρήτης, 25 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, κοντά στη Μονή Αρκαδίου.
Η πόλη ιδρύθηκε από τους Δωριείς περίπου τον 9ο αιώνα π.Χ. και κατοικήθηκε ως και τα πρωτοβυζαντινά χρόνια. Βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μέτρων σε στρατηγική θέση στο σημείο που διασταυρώνονταν οι δρόμοι που ένωναν την αρχαία Κυδωνία με την Κνωσό και τον Ψηλορείτη. Οι κύριοι πυρήνες της αρχαίας πόλης βρίσκονται στους λόφους Πυργί και Νησί. Στα Δυτικά δεσπόζει η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας που ξεκινά από τα ύστερα πρωτογεωμετρικά (870/850 π.Χ.) και φθάνει έως τα αρχαϊκά χρόνια (600/550 π.Χ.). Oι τάφοι περιέχουν σημαντικά ευρήματα τα οποία βοηθούν στην εξαγωγή σημαντικών συμπερασμάτων για την ζωή στην αρχαία Κρήτη. Από τα σπουδαία ευρήματα στην περιοχή συνάγεται το συμπέρασμα για τις σχέσεις που είχε αναπτύξει η πόλη με την υπόλοιπη Κρήτη τα νησιά του Αιγαίου και την Αθήνα.
Προς το βορρά βλέπομε τη θάλασσα. Νοτιοανατολικά την Ίδη, το βουνό που γεννήθηκε ο Κρηταγενής Δίας. Είναι αυτός ο Δίας που ζευγάρωσε με την Ευρώπη μετά από την απαγωγή της και η οποία του χάρισε τρεις γιους με πρώτο τον Μίνωα.
Στα εδάφη της Ελεύθερνας φύονται 250 ενδημικά φυτά -βότανα- τα οποία έσπευδαν να προμηθευτούν ακόμη και οι Φαραώ για να γιατρεύουν τις αρρώστιες τους.
Η αρχαία Ελεύθερνα συνδέεται με τη σημερινή ζωή στην περιοχή. Σημαντικά στοιχεία είναι η γνησιότητα των ανθρώπων, οι διατροφικές τους συνήθειες, ακόμη και η υφαντική τέχνη στον αργαλειό, η οποία συνεχίζεται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι αριστοκράτισσες της Ελεύθερνας αποδεδειγμένα ύφαιναν κι εκείνες διάφορα υφαντά -όπως άλλωστε και η Πηνελόπη στην Ιθάκη και διάφορες άλλες γυναίκες της αρχαιότητας. Στα εδάφη της Ελεύθερνας φύονται 250 ενδημικά φυτά -βότανα- όπως τότε έτσι και τώρα, -τα οποία έσπευδαν να προμηθευτούν ακόμη και οι Φαραώ για να γιατρεύουν τις αρρώστιες τους.
Η μοναδικότητα όμως -και συγχρόνως η ταυτότητα- της Ελεύθερνας είναι στο γεγονός ότι στην Ελεύθερνα γίνεται ορατή η αλήθεια του Ομήρου. Αυτά που περιγράφει ο Όμηρος για την πυρά (την οποία μάλιστα κατασκεύασαν δύο Κρητικοί, ο Ιδομενέας και ο Μηριόνης) πάνω στην οποία ο Αχιλλέας έκαψε το νεκρό σώμα του αγαπημένου φίλου του Πατρόκλου, γίνονται για πρώτη φορά ορατά στην Ελεύθερνα. Αποκαλύφθηκαν με την αρχαιολογική σκαπάνη τα ταφικά εìθιμα της καυìσης καθώς εικονογραφούνται ανάγλυφα οι στιìχοι της Ιλιαìδας που αναφέρονται στην ταφική πυρά του Πατροìκλου (ραψωδιìα Ψ), αποδεικνύοντας την αληìθεια του Ομηìρου.
Το γεγονός της ορατής αλήθειας του Ομήρου στην Ελεύθερνα είναι τόσο συναρπαστικό ώστε με παρασύρει σε μια τολμηρή υπόθεση: Μήπως (λέω μήπως) εκτός από την πραγματικότητα του Ομήρου, σώζεται στην περιοχή και ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ; Μήπως το τοπωνύμιο του γειτονικού χωριού ΧΟΥΜΕΡΙ (μόλις 6 χιλιόμετρα από την Ελεύθερνα σε ευθεία γραμμή) ετυμολογείται από τη λατινική εκδοχή του ονόματος HOMER – ΧΟΥΜΕΡΙ;
Είχα ρωτήσει κάποτε τον αείμνηστο Στυλιανό Αλεξίου για την ετυμολογία του τοπωνυμίου «Χουμέρι» μια που είναι ο τόπος καταγωγής μου. Μου απάντησε με έμφαση ότι η ετυμολογία της λέξης είναι άγνωστη.
Δεν είμαι ειδικός και μόνο μια υπόθεση διατυπώνω. Ίσως όμως αξίζει να το ψάξουμε. Ίσως εδώ κρύβεται ένα μυστικό.
* Ο Μανόλης Καλλέργης είναι γιατρός
