Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΗ
Μέρος Β’
- Ξεκινώντας με φράση της κυρίας Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη: «Η Κρήτη αποτελεί σύμβολο εξέγερσης εναντίον κάθε κατακτητή». (Εφημ. ΡΕΘΥΜΝΟ σ. Ιουλίου 2020) εστιάζουμε στο διαχρονικό πνεύμα του λαού της. Ακριβώς όπως διαμορφώνεται αυτό στους Αποστόλους, τον μέγα Παύλο και τον Τίτο, με τους Έλληνες ειδωλολάτρες, τους Ιουδαίους, τους Άραβες, τους Ενετούς και τους τούρκους. Σε κλίμα διαρκών συγκρούσεων σφυρηλατήθηκε αυτό νωρίς καθώς διαπιστώνεται φρόνημα αγωνιστικό αλλά και υψηλού πατριωτισμού, αδέσμευτης ελευθερίας ανυπάκουο και ατίθασο.
- Ο Απόστολος των Εθνών υιοθετώντας ίσως τη φράση «Κρητες αεί ψεύσται, γαστέρες αργαί κακά θηρία…»1 τονίζει στο νέο διάδοχο του την τραγικότητα του έργου που αναλάμβανε!…
Διασκελίζοντας τους αιώνες από τότε και μέχρι την Επανάσταση 1821 η Κρήτη στο πλαίσιο της εθνικής παλιγγενεσίας παίρνει μέρος σε αγώνα εξαιρετικά τραχύ ουσιαστικά χωρίς όπλα!
Οι επαναστάτες εκτός της αγριότητας των τούρκων αντιμετώπιζαν συνήθως οργανωμένο στρατό καλύτερα εξοπλισμένο άρα ισχυρότερο.
Ο έγκυρος υπομνηματογράφος Καλ. Κριτοβουλίδης σημειώνει χαρακτηριστικά: «Τα πολεμοφόδια των αγωνιστών ήσαν: «βαρελάκια πυρίτιδος 40 ήτοι οκάδες 360. Πού δε ο μόλυβδος και ο χάρτης (των εκκλησιών) και τα βαρίδια των στατήρων»!2
Η άποψη κατ’ ακολουθία του ιστορικού Σ. Τρικούπη ότι η Κρήτη «υστέρησε (τάχα) εις τον κοινόν αγώνα…» αδικεί την «ωμή» αλήθεια αγνοώντας την πραγματικότητα.
- Εξέγερση το Μάρτιο 1821 στην Κρήτη θα σήμαινε πραγματικό όλεθρο «ραγιάδων» μπροστά στο «δέος» εξάπλωσης σε όλη την Κρήτη της Επανάστασης, που όμως δεν αποφεύχθηκε. Η αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου αποτελούσε φυσικά μόνιμο ζήτημα. Υπολογίζεται ότι στις 260.000 κατοίκων περίπου 120.000 ήσαν τούρκοι!
Πράξεις απερίγραπτης σκληρότητας του κατακτητή ιδιαίτερα στην Κρήτη απαντούν ευθύς στην αποφασιστικότητα του λαού και τη γενναιότητα των Οπλαρχηγών. Η σφαγή των Επισκόπων στην αρχή του αγώνα «προς παραδειγματισμό» πυροδοτεί άμεσα το κλίμα στο εσωτερικό εκπέμποντας ηχηρό μήνυμα τρόμου στην άλλη Ελλάδα. Οι βιαιοπραγίες στους 4 Νομούς ταυτόχρονα, οι πυρπολήσεις Μονών, ο τραγικός διασυρμός των μοναχών, οι αρπαγές κινητών και ακίνητων της Εκκλησίας φανερώνουν μια ακόμα πλευρά της εθνικής και θυσιαστικής μαρτυρίας της.
- Τον ενιαίο επαναστατικό αγώνα στην Κρήτη -συγκρίνοντας με Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο- (Μοριά και Ρούμελη), διαφοροποιούν, μεταξύ πολλών άλλων οι συνθήκες της αναμέτρησης με τον εχθρό. Προπάντων η έλλειψη σε όπλα και πυρομαχικά. Η απουσία πολεμικών πλοίων και πλοίων μεταφοράς εφοδίων με το δεδομένο φυσικά της απόστασης.
Οι ηγέτες και ο λαός όφειλαν να οργανωθούν και οργανώσουν αποκλειστικά μόνοι την αντίσταση επιλέγοντας τον κατάλληλο χρόνο, τον τρόπο και τα πρόσωπα. Αντίβαρο στις δυσχέρειες η γενναιότητα, με τις δεκάδες επαναστάσεις στο ενεργητικό, από την Ενετοκρατία μέχρι το 21.
Στην πρώτη συνέλευση, 7 Απριλ. (Γλυκά Νερά Σφακίων) ορίζεται Επαναστατική Επιτροπή και δεύτερη, 21 Μαΐου στο Λουτρό, όπου συγκροτείται Εφορία τοπική, γνωστή και ως Καγκελαρία. Προηγήθηκε η ιστορική συνάντηση καπετάνιων στην Παναγία Θυμιανή (15 Απριλίου) και η απόφαση κήρυξης του αγώνα που όμως είχε ήδη αρχίσει. Η επίσημη έναρξη της Επανάστασης για την Κρήτη ολόκληρη; αποφασίστηκε η 14η Ιουνίου.
Ο καταλυτικός ρόλος των Σφακίων στα δρώμενα αποδίδεται, όχι άδικα, στον «τόπο», στα πρόσωπα, στον καλύτερο εξοπλισμό καθώς από 1200 όπλα, στην αρχή του αγώνα, 800 κρατούσαν σφακιανοί! Αναγνωρίζεται το υψηλό αίσθημα πατριωτισμού, ο παράτολμος ηρωισμός, το πάθος και η αντοχή που τοποθετούν τα Σφακιά δίπλα στη Μάνη και το Σούλι. Χωρίς οι άλλες περιοχές να έχουν υστερήσει σε θυσίες και γενναιότητα στις διάφορες φάσεις του αγώνα, ενώ δεχόταν πιο συχνά πλήγματα αντεκδίκησης, με τρόπους απίστευτης βαρβαρότητας!
Την Άνοιξη (1821) ενώ η Επανάσταση απλωνόταν στην Κρήτη με ρυθμούς πυρκαγιάς, οι συνθήκες εξελισσόταν σε τραγωδία με τις σφαγές «εκφοβισμού» να κυριαρχούν!
Εκτός της έλλειψης σε όπλα και πυρομαχικά -όσο η επιθυμία απόκτησης τους «σιγόκαιγε» όλων τις καρδιές- η στέρηση των φίλων «συνελλήνων» και συμμάχων στον άνισο αγώνα υπήρξε καταστροφική. Η εγκατάλειψη της κρητικής εξέγερσης στην τύχη, βέβαια χωρίς δόλο, σηματοδοτεί ενοχή εις βάρος της Οργάνωσης αφήνοντας μόνιμο «στίγμα» στο φως και στην αίγλη του 21!
Αναδιφώντας γεγονότα του αγώνα, από την, ακραία σε πατριωτισμό και θυσίες όμως άτυχη Φιλική Εταιρεία, περιπτώσεις έκτακτων αναγκών για εξοπλισμό, σπαρακτικές εκκλήσεις χωρίς ανταπόκριση, δεν παραγράφονται! Ενώ η διακήρυξη της Φ.Ε. όριζε ενιαία οργάνωση των Ελλήνων όπου γης και χρόνο έναρξης του αγώνα, η Κρήτη αγνοήθηκε ουσιαστικά και φαινομενικά! Οι τοπικές συνελεύσεις και αποφάσεις χωρίς την κεντρική διοργάνωση και καθοδήγηση, δεν απόφυγαν λάθη, συχνά με φοβερές επιπτώσεις εις βάρος του αγωνιζόμενου λαού! Μολονότι αρκετοί Κρήτες επώνυμοι της Πόλης και των παραδουνάβιων επαρχιών, μυήθηκαν νωρίς στο «Όραμα» του Υψηλάντη, όπως ο Εμμ. Βερνάρδος, τίποτε δεν άλλαξε! Το αίμα δεν σταμάτησε να ρέει, στις μάχες και εκτός μάχης παντού! Η πρωτόγνωρη εμπάθεια των τούρκων στην Κρήτη, θεωρούμενη οιονεί «δικό τους έδαφος» η φονική κατά της Εκκλησίας πάγια τακτική συνιστούν ειδοποιό διαφορά του κρητικού αγώνα απέναντι στην άλλη επαναστατημένη Ελλάδα του 1821!
- Σύμβολο του αγώνα για τους σφακιανούς ο Δασκαλογιάννης, η μακάβρια θυσία του, αναδείχτηκε πρότυπο μίμησης των καπετάνιων όλης της Κρήτης. Πρώτος ο «κατά σάρκα» εγγονός του Γεώργιος Δασκαλάκης ή Τσελεπής, ανάστημα ενός Μάρκου Μπότσαρη σκοτώθηκε στη φονική μάχη του Σελίνου (5.12.21).
Όμως το γεγονός ότι στην Κρήτη του 21 αναδείχτηκαν περισσότεροι ήρωες, ισότιμοι ηρώων στρατηγικής αξίας της άλλης επαναστατημένης Ελλάδας, πιστεύεται ότι δεν έχει ευρύτερα αναγνωριστεί! Αφορά κατ’ αναλογία στην ίδια την αιματοβαμμένη επανάσταση της Κρήτης και την πραγματική συμβολή της στην Ελευθερία του Γένους!
Πρόκειται ασφαλώς για «εκκρεμότητα» ιστορική σε αναμονή «άρσης» και δικαίωσης! Απόφαση και «πράξη» τιμής ενός εθνικού εορτασμού οικουμενικής εμβέλειας.
- 1. Προς Τίτον Α’ 12.
- 2. Παραθέτει ο Θ. Δετοράκης «Ιστορία της Κρήτης» Αθήνα 1980 σ. 328.