Ο Δαρβίνος και η κοινωνία του Ρεθύμνου
Το ανήσυχο πνεύμα του Δαρβίνου, όταν στα νησιά Γκαλαπάγκος του Ειρηνικού, για πρώτη φορά παρατήρησε τις γιγάντιες χελώνες, με την πρωτόγονη εμφάνιση, αλλά και άλλα ζώα και φυτά με πρωτόγονα χαρακτηριστικά, εμπνεύστηκε την περίφημη θεωρία της εξέλιξης των ειδών.
Τόσο δηλαδή η γεωγραφική απομόνωση όσο και η αδυναμία συναναστροφής με μεγάλη ποικιλία υποκειμένων του ίδιου είδους, δημιούργησε την στασιμότητα και την έλλειψη προόδου σε όλα τα έμβια όντα που ζούσαν σε αυτά τα απομακρυσμένα νησιά.
Δεν υπήρχε δηλαδή ανεπτυγμένο το πλεονέκτημα της φυσικής επιλογής, ή όπως διαφορετικά θα λέγαμε, δεν υπήρχε η δυνατότητα πολλαπλής συναναστροφής με μεγάλο αριθμητικά πληθυσμό του ίδιου είδους.
Μεταφέροντας αυτή την κοινωνική συμπεριφορά στο ανθρωπογενές περιβάλλον, ανιχνεύουμε τη δυνατότητα των ατόμων, ανδρών ή γυναικών, να μετοικήσουν και να εγκατασταθούν μόνιμα, δημιουργώντας τη δική τους οικογένεια, σε άλλο χωριό ή άλλη περιοχή διαφορετική από αυτή στην οποία γεννήθηκαν και μεγάλωσαν.
Η συνήθεια αυτή στη περιοχή του Ρεθύμνου ήταν πολύ προσφιλής από τα χρόνια της ύστερης περιόδου της Τουρκοκρατίας.
Οι είκοσι αιώνες κατοχής της Κρήτης (από τον 1Ο αιώνα π.Χ. έως και τον 19Ο αιώνα μ.Χ.)
Εκτιμούμε ότι τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κατακτητές θέλοντας να κρατούν σε πολύ χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και κοινωνικής εξέλιξης τον κατεχόμενο λαό των Κρητών, δεν διαμόρφωναν καθόλου ευνοϊκές συνθήκες μετακίνησης και μετεγκατάστασης των κατοίκων σε άλλες περιοχές.
Αντίθετα εμπόδιζαν οποιαδήποτε τέτοια εξέλιξη που θα ωφελούσε τους χριστιανούς υποτελείς τους.
Δεν ήθελαν να επικοινωνούν και πολύ οι κάτοικοι μεταξύ τους για να μην εκκολάπτονται και διαδίδονται οι «επικίνδυνες ιδέες» της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας.
Βέβαια σίγουρα την ίδια τακτική είχαν ακολουθήσει και όλοι οι προηγούμενοι κατακτητές της Κρήτης που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον από τα Ελληνιστικά χρόνια και μετέπειτα. Τα Ελληνιστικά χρόνια, δηλαδή γύρω στα 100 π.Χ. είναι ίσως η τελευταία ιστορική περίοδος όπου μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η Κρήτη ήταν Ελεύθερη, χωρίς κατακτητές!
Αυτό μας μαρτυρούν και οι ανασκαφές και τα ευρήματα στην Αρχαία Ελεύθερνα!
Αμέσως μετά, το 67 π.Χ. έρχονται οι Ρωμαίοι κατακτητές, και ακολουθούν οι Βυζαντινοί, οι Άραβες, οι Γενουάτες, οι Ενετοί, και τέλος οι Μωαμεθανοί το 1669 μ.Χ. που η δική τους υποδούλωση κράτησε τα επόμενα 230 τουλάχιστον χρόνια!
Οι Κρήτες λοιπόν μόλις στις αρχές του 1900 αρχίζουν να νοιώθουν Ελεύθεροι έχοντας τη δυνατότητα να κινιούνται χωρίς περιορισμούς στα χωριά και τις πολιτείες της Κρήτης.
Από την εποχή αυτή εκτιμούμε ότι αρχίζει και η διασπορά των οικογενειών από το στενό περιβάλλον του χωριού τους, στα κοντινότερα αλλά και σε μακρινότερα χωριά.
Μια ισχυρή στάση απέναντι στον απομονωτισμό και την στασιμότητα
Μεγάλη σημασία σε αυτή την πληθυσμιακή εξάπλωση έπαιξε και παίζει ο χαρακτήρας των Ρεθεμνιωτών, που όντας εξωστρεφείς αλλά και παράλληλα ιδιαίτερα δημιουργικοί χαρακτήρες, μπορούν να μετεγκατασταθούν, άνδρες ή γυναίκες, και να δημιουργήσουν οικογένεια και έξω από τα στενά όρια των οικισμών τους.
Για να μπορέσει βέβαια να συμβεί αυτό θα πρέπει να προϋπάρχουν τουλάχιστον δυο βασικές προϋποθέσεις.
Η μία ήταν, η δυνατότητα των Ρεθεμνιωτών να κατοικήσουν και μακριά από το στενό τους περιβάλλον και να μπορούν να νοιώθουν και εκεί ασφαλείς όπως και στο χωριό τους.
Η δεύτερη ήταν, ότι συγχρόνως μπορούσαν να δεχτούν και να αγκαλιάσουν με στοργή ένα ξένο πρόσωπο που ερχόταν να ενταχθεί στον δικό τους κοινωνικό χώρο.
Έτσι λοιπόν δημιουργείται μια εκπληκτική ανάμειξη του πληθυσμού που πραγματώνεται με γάμους ανάμεσα σε γόνους οικογενειών διαφορετικών χωριών και περιοχών.
Η πληθυσμιακή αυτή διασπορά ερμηνευόμενη και με τις αρχές της Δαρβινικής θεώρησης εγγυάται την εξέλιξη προς το καλύτερον φυσικά των υποκειμένων και του είδους όπως θα έλεγε και ο Κάρολος Δαρβίνος!
Η καλυτέρευση αυτή ισχυριζόμαστε ότι μεταφράζεται και σε επίπεδο τόσον σωματικής και ψυχικής υγείας των υποκειμένων, όσον και σε επίπεδο κοινωνικής και ανάπτυξης της προσωπικότητάς των.
Κοινωνιολογικές έρευνες, μας επιβεβαιώνουν ότι οι εξωστρεφείς κοινωνικές ομάδες, οι οποίες διαθέτουν τη δυνατότητα της επιλογής συντρόφου από ευρύτερο κύκλο, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες προσωπικής και κοινωνικής εξέλιξης των μελών τους.
Η διασπορά των Ρεθεμνιώτικων οικογενειών συνετέλεσε στην κοινωνική τους πρόοδο
Πράγματι σε όλα τα χωριά του Ρεθύμνου, και σε όλες τις επαρχίες διαπιστώνουμε μια πολυποικιλότητα από επώνυμα που επαναλαμβάνονται.
Υπάρχουν πολλά επώνυμα τα οποία τα συναντούμε στα περισσότερα χωριά του Ρεθύμνου, όπως Παπαδάκης, Μαθιουδάκης, Δασκαλάκης, Πετράκης που δηλώνουν την σημαντική εξάπλωση των οικογενειών.
Επίσης και άλλα επώνυμα παρουσιάζουν μεγάλη διασπορά στα Ρεθεμνιώτικα χωριά, όπως Σταυρουλάκης, Τζαγκαράκης, Χατζηδάκης, Λαγουδάκης, Αλεξανδράκης, Χαλκιαδάκης, Στεφανάκης, Βασιλάκης, Πατεράκης και πολλά άλλα.
Βέβαια αρκετές φορές, ειδικά σε περιπτώσεις όπου τα χωριά απέχουν πολύ μεταξύ τους, δεν διαπιστώνεται σημαντική συγγένεια ανάμεσα στα άτομα που έχουν τα όμοια αυτά επώνυμα.
Ωστόσο κάποια συνάφεια ή έστω μακρινή συσχέτιση εκτιμούμε ότι θα υπάρχει μεταξύ τους.
Για την διασπορά βέβαια αυτή, ευθύνεται και ο παράγοντας των πολυμελών οικογενειών που υπήρχε πάντα στη Κρήτη και στο Ρέθυμνο από τα τέλη του 1800.
Από την εποχή εκείνη, το γεγονός του ότι μπορούσαν να γεννιούνται πολλά παιδιά στην κάθε οικογένεια σχετίζεται με την Απελευθερωμένη πια Κρήτη.
Οι Απελευθερωμένοι Ρεθεμνιώτες και Κρήτες μπορούν πια να ορίζουν τη προσωπική τους ζωή, και μπορούν να δημιουργούν και μεγάλη οικογένεια, μιας και τα πολλά παιδιά για αυτούς αποτελούν Ευλογία.
Μπορούν πια να μεγαλώσουν πολλά παιδιά, που είναι και μεγάλη χαρά για αυτούς, αφού αυτό προσδίδει ρώμη και αναγνώριση στην οικογένειά τους, και συνάμα δεν διατρέχουν πια τον κίνδυνο κάποια από αυτά (τα παιδιά) να τα χάσουν σκοτωμένα από τον βάρβαρο κατακτητή, και να Μαυροντυθούν αιώνια.
Έτσι στο Ρέθυμνο παρατηρείται μια εκπληκτική ομογενοποίηση του πληθυσμού, που δεν παρατηρείται συχνά στη χώρας μας, όπου σε όλη την χωρική περιφέρεια του Νομού μας, η ντοπιολαλιά, οι συνήθειες της καθημερινότητας, οι στάσεις απέναντι στη μόρφωση των παιδιών, διαμορφώνονται οι ίδιες.
Αυτό προσδίδει τη δυνατότητα στους πολίτες του Ρεθύμνου να νοιώθουν μια αυξημένη οικειότητα μεταξύ τους και να αισθάνονται περισσότερο «συνδεδεμένοι» ως ανήκοντες στην ίδια στενή κοινωνική ομάδα.
Το φαινόμενο λοιπόν της αυξημένης πληθυσμιακής ανάμειξης που διαπιστώνεται στη Ρεθεμνιώτικη κοινωνία προσδίδει ένα ηθικό και κοινωνικό πλεονέκτημα ή άλλως μια αυξημένη αυτοπεποίθηση και ασφάλεια στους πολίτες της.
Αυτό πάντα είχε και συνεχίζει να έχει μεγάλη συμβολή τόσο στη πρόοδο και στους ρυθμούς ανάπτυξης της περιοχής μας, όσον και στην ωρίμανση της σκέψης και των στάσεων ζωής των κατοίκων της.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
ouranosgeo@gmail.com
