Η συμβολή της ορθόδοξης πίστης και της έγνοιας της εκκλησίας της Κρήτης στη διάσωση της οντότητας του κρητικού λαού

Ο λαός της Κρήτης από τα Μινωικά χρόνια αποτελούνταν από μια ποικιλομορφία φυλών και πληθυσμών. Ο Όμηρος, εξυμνώντας την Κρήτη στην Οδύσσεια, αναφέρει: «… Σ’ αυτή τη χώρα κατοικούν Αχαιοί, Κύδωνες, οι Ετεόκρητες οι μεγαλόκαρδοι, οι Δωριείς και οι θεϊκοί Πελασγοί. Μιλούνε γλώσσα ανάμεικτη…».

Επιβεβαιώνει δηλαδή και ο ποιητής την πολυσπερμία των λαών της Κρήτης όπως και την ύπαρξη των πολλών γλωσσών τους από εκείνα τα χρόνια.

Πέρασαν πολλοί αιώνες από τότε, όπως πέρασαν και πολλοί κατακτητές από το πολύπαθο νησί, ως τα ύστερα χρόνια της Ελληνιστικής περιόδου, όπου οι καινούργιοι κατακτητές ήταν οι Ρωμαίοι.

Με τους Ρωμαίους κυρίαρχους στο νησί, αλλά και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, γεννήθηκε το νέο θρήσκευμα του Χριστιανισμού το 33 μ.Χ. με τη σταύρωση του Χριστού!

Λίγα χρόνια αργότερα και σύμφωνα με τους ιστορικούς της χριστιανικής εκκλησίας, περίπου το 64 μ.Χ. ιδρύονται οι πρώτοι χριστιανικοί πυρήνες της εκκλησίας της Κρήτης από τον Απόστολο Παύλο και τον μαθητή του τον Απόστολο Τίτο.

Πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Κρήτης ήταν τότε η Γόρτυνα που αναδεικνύεται σε μεγάλο διοικητικό, οικονομικό και αργότερα θρησκευτικό κέντρο του νησιού.

Το 330 μ.Χ. η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μετεξελίσσεται στη Βυζαντινή, με πρώτο αυτοκράτορα τον Μέγα Κωνσταντίνο, και με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη και επίσημη θρησκεία την χριστιανική.

Η Κρήτη είναι πια επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με χριστιανικό πληθυσμό, και αυτό συνεχίζεται ως το 824 μ.χ. όταν το νησί καταλαμβάνεται από τους Άραβες πειρατές. Η περίοδος της Αραβοκρατίας θα κρατήσει ως το 961 μ.Χ., όταν η Κρήτη θα επανέλθει στη Βυζαντινή κυριαρχία με τον απεσταλμένο Στρατηγό το Νικηφόρο Φωκά.

Το νησί αργότερα θα υποστεί τις συνέπειες από τις Σταυροφορίες, όπου το 1204 μ.Χ. θα περάσει στον αρχηγό της Δ’ Σταυροφορίας τον Γενουάτη Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, ο οποίος στη συνέχεια, θα το πουλήσει στους Ενετούς!

Αυτή η ιστορική ενέργεια της πώλησης του νησιού, υποδηλώνει πως την Κρήτη και τους κατοίκους της οι νέοι κατακτητές τους λογάριαζαν και μόνο σαν μηχανισμό είσπραξης φόρων!

Οι Ενετοί τους οποίους κυρίως ενδιέφερε η οικονομική εκμετάλλευση του νησιού, αποδείχτηκαν πολύ σκληροί κατακτητές, γιατί μόνο με τη σκληρότητα και την ταπείνωση θα εξασφάλιζαν τη δουλική εκμετάλλευση των δύσμοιρων Κρητών.

Οι Ενετοί όντες Καθολικοί χριστιανοί, λίγο ενδιαφέρθηκαν για τον προσηλυτισμό στο δόγμα τους, αφού αυτό δεν θα τους εξυπηρετούσε περισσότερο στο σκοπό τους, που είχε και μόνο οικονομικά κίνητρα.

Η κυριαρχία των Ενετών κράτησε τουλάχιστον 450 χρόνια ως το 1669 μ.Χ., όταν ήρθαν οι νέοι κατακτητές, οι Μωαμεθανοί!

Για τους Μωαμεθανούς που ήταν κατακτητικός λαός και με όραμα να κυριαρχήσουν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, η κατάκτηση της Κρήτης είχε ιδιαίτερο νόημα και ξεχωριστή αξία.

Αυτοί δεν θα περιορίζονταν μόνο στην οικονομική εκμετάλλευση του νησιού εισπράττοντας εισοδήματα και φόρους, αλλά είχαν σκοπό την πλήρη ενσωμάτωση και αφομοίωση του λαού της Κρήτης στον Μουσουλμανικό κόσμο.

Η Κρήτη για τον Σουλτάνο και την Υψηλή Πύλη, ήταν μια περιοχή με ανεκτίμητη αξία, κυρίως εξ αιτίας της θέσης της και του κλίματός της, και έτσι εξηγείται η επιμονή τους στην κατάκτησή της από τους Ενετούς που κράτησε 24 χρόνια από το 1645 ως και το 1669 που έπεσε και ο Χάνδακας.

Μετά την κατάκτηση, οι Μωαμεθανοί, ακολούθησαν διαφορετικές πολιτικές αντιμετώπισης της Κρήτης από εκείνες που είχαν εφαρμόσει στις μέχρι τότε κτήσεις τους.

– Κατ’ αρχήν δεν επέτρεψαν εποικισμό. Οι μόνοι Μουσουλμάνοι που υπήρχαν στο νησί προέρχονταν και μόνο από το στράτευμα. Αυτό εφαρμόστηκε ώστε να μην υπάρξει περίπτωση να δημιουργηθούν ενδογενείς πυρήνες εξουσίας, και να χαθεί ο απόλυτος έλεγχος από το Σουλτάνο.

– Όρισαν ανώτερο στρατιωτικό διοικητή για το νησί, ο οποίος διορίζονταν και υπάγονταν απευθείας στο Σουλτάνο, και όχι σε κάποιο Τούρκο αξιωματούχο της υπόλοιπης Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας.

– Ο στρατιωτικός αυτός διοικητής ελέγχονταν πολύ στενά από την Οθωμανική γραφειοκρατία της Υψηλής Πύλης και τον άλλαζαν πολύ συχνά. Είναι χαρακτηριστικό πως τα τελευταία 46 χρόνια της κυριαρχίας τους στο νησί άλλαξαν 37 στρατιωτικοί διοικητές (Καλλιβρετάκης).

– Εκείνο όμως που τους ενδιέφερε ιδιαίτερα, ήταν ο έλεγχος του νησιού από δυνάμεις αφοσιωμένες στο Σουλτάνο.

Γι’ αυτό εφάρμοσαν με ζήλο το μέτρο του «ντεβσιρμέ» (παιδομάζωμα) δηλαδή την στρατολόγηση στα τάγματα των Γενιτσάρων αποκλειστικά χριστιανών νέων, 15 έως 18 χρόνων τους οποίους έκαναν φανατικούς Μουσουλμάνους που υπάκουαν τυφλά στο Σουλτάνο.

Το μέτρο αυτό επέτυχε δυστυχώς και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό, κυρίως στην ύπαιθρο, και όπως αναφέρει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Πρίνστον στην Αμερική, Μόλυ Γκρήν οι εντάξεις στα τάγματα αυτά ήταν εθελοντικές και αθρόες. Η εξήγηση της εθελοντικής αυτής προσέλευσης ήταν κατά πρώτο λόγο, οι τρομερή κακομεταχείριση των Ενετών καταχτητών προς τους νέους και προπαντός η αγγαρεία «της γαλέρας», όπου οι νέοι και έως της ηλικίας των 25 χρόνων ήταν υπόχρεοι να υπηρετούν ένα χρονικό διάστημα ως κωπηλάτες στα τρομερά καράβια της Γαληνοτάτης. Η υποχρέωση της «γαλέρας» ήταν ένα τρομερά δυσβάσταχτο μέτρο, γιατί οι κωπηλάτες ήταν αναγκασμένοι να κωπηλατούν ατελείωτες ώρες και με πολύ σκληρή και βασανιστική επιτήρηση.

Πολλοί νέοι δεν άντεχαν τις κακουχίες και αρρώσταιναν ή και πέθαιναν.

Για να την αποφύγουν πολλοί νέοι λιποτακτούσαν και έφευγαν στα βουνά.

Άλλοι πουλούσαν τα υπάρχοντά τους για να εξαγοράσουν τη θητεία τους αυτή, πληρώνοντας κάποιον που δεχόταν έναντι υψηλής αμοιβής να τους αντικαταστήσει στη γαλέρα.

Κατά δεύτερο λόγο, οι νέοι μ’ αυτό τον τρόπο ήλπιζαν ότι έτσι θα ξέφευγαν από την ισόβια ταπείνωση που υπόμεναν οι γονείς τους και μάλιστα ίσως και να τους δίνονταν και η ευκαιρία να αποκτήσουν και κάποιο αξίωμα.

Η δημιουργία των ταγμάτων των Γενιτσάρων εφαρμόστηκε και σε άλλες περιοχές της Βαλκανικής με διαφορετική μεθοδολογία και διαφορετικές ηλικίες στρατολόγησης. Από τους στρατολογημένους αυτούς νέους, που τους είχαν μετατρέψει σε φανατικούς Μουσουλμάνους, προέκυψαν οι πρώτοι εξισλαμισθέντες Κρήτες που αργότερα ονομάστηκαν Τουρκοκρητικοί.

Οι προσπάθειες για εξισλαμισμό εφαρμόζονταν και με άλλες μεθόδους όπως της οικονομικής πίεσης και του εξαναγκασμού.

Το εγχείρημα αυτό του εξισλαμισμού είχε εφαρμοστεί ήδη με επιτυχία σε περιοχές που είχαν καταχτηθεί πολύ ενωρίτερα όπως στη Σπαθία, στο Κόσσοβο, στον Πόντο, στη Βόρεια Αλβανία και στη Βοσνία.

Ωστόσο η Κρήτη υπήρξε η περιοχή που περισσότερο από κάθε άλλη αντιστάθηκε σθεναρά στην πίεση για εξισλαμισμό και αλλαξοπιστία.

Όμως οι τρομερές πιέσεις που ασκούσαν οι Τούρκοι και οι προκαλούμενες αδικίες εις βάρος των χριστιανών, μερικές φορές εξανάγκαζαν ακόμη και ολόκληρα χωριά να αλλαξοπιστήσουν ομαδικά για να μπορέσουν να επιβιώσουν, σύμφωνα με τον μελετητή του Κρητικού εξισλαμισμού Ε. Πεπονάκη, 1997.

Έτσι φτάνομε στα χρόνια της επανάστασης του 1821, όπου το κακό με την Τούρκικη βαρβαρότητα είχε φτάσει στο αποκορύφωμά του και ο μισός πληθυσμός της Κρήτης ήταν Μουσουλμάνοι (Ανδριώτης, 2006).

Παρατηρούμε όμως ότι παρ’ όλο που η Κρήτη ήταν στις προτεραιότητες των Οθωμανών την εδραίωση της Εθνικής και κοινωνικής τους κυριαρχίας, σ’ αυτό απέτυχαν ολοκληρωτικά.

Όχι μόνο δεν κατάφεραν να ενσωματώσουν το νησί και τους κατοίκους του στην αυτοκρατορία τους, αλλά οι συνεχείς εξεγέρσεις των Κρητών είχαν φέρει σε απόγνωση τον Σουλτάνο.

Σε αντίθεση με άλλες περιοχές όπου επίσης είχαν ρίξει ιδιαίτερο βάρος, όπως το Κόσσοβο, την Αλβανία, τον Πόντο και την Βοσνία, όπου κατάφεραν να εξασφαλίσουν τη Μουσουλμανική πλειοψηφία τους ή και την απόλυτη επικράτησή τους.

Ο σημαντικότερος λόγος της αποτυχίας της Υψηλής Πύλης σε αυτήν της την προσπάθεια, ήταν η αντίσταση του Κρητικού λαού, που ενδυναμώνονταν με τη πίστη τους στο Θεό και την Ορθοδοξία, αλλά και ο ίδιος ο ηρωισμός και η λεβεντοσύνη της τοπικής Ορθόδοξης εκκλησίας!

Η εκκλησία της Κρήτης λειτουργούσα πάντα με αυστηρή ιεραρχική δομή, καθαρότητα στο δόγμα, αλλά και με ειλικρίνεια και ντομπροσύνη, υπήρξε, τις δύσκολες αυτές περιόδους, ο εμψυχωτής του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Κρητών.

Οι φωτισμένοι ιεράρχες της και το σύνολο των ιερωμένων της, όντες γηγενείς Κρήτες, αφενός ήταν πάντα κοντά στο λαό και τα μύρια βάσανά του, αλλά και αφετέρου, ήταν ο πόλος αντίστασης στις βιαιότητες και τις επιθέσεις των Τούρκων.

Εξ άλλου από τους κόλπους της εκκλησίας αναδείχτηκαν δεκάδες οπλαρχηγοί και αγωνιστές των Κρητικών επαναστάσεων.

Λειτουργώντας λοιπόν σαν πόλος ενδυνάμωσης του Εθνικού αισθήματος, η εκκλησία της Κρήτης κατέστη ο κυματοθραύστης των επιδιώξεων του Σουλτάνου για την άλωση του Εθνικού αισθήματος των Κρητών.

Στην αντίπερα όχθη, παρατηρούμε την περίπτωση του Βοσνιακού λαού, όπου ένας χριστιανικός λαός, όντας καθολικοί και υπό την επίβλεψη και την καθοδήγηση της Παπικής εκκλησίας, που όπως και στην περίπτωση της Κρήτης δεχόμενη ισχυρές πιέσεις για εξισλαμισμό, υπέκυψαν, και η Βοσνία μετατράπηκε σε ένα Μουσουλμανικό θύλακα εν μέσω καθολικών και ορθοδόξων λαών!

Την κύρια ευθύνη της μεταστροφής αυτής, την φέρει η Παπική εκκλησία, η οποία με την χαλαρή οργάνωση και επίβλεψη που είχε στην εκκλησία της Βοσνίας, αδυνατούσε να παρεμβαίνει με δυναμισμό και αποφασιστικότητα!

Η Βοσνιακή εκκλησία δεν είχε καν Επισκόπους, αλλά ο μοναδικός σχετιζόμενος Επίσκοπος, έδρευε πολύ μακριά, στο Diakovo της Κροατίας (Γκαρά 2015)!

Και βέβαια η αλλαξοπιστία και μάλιστα εκείνης της περιόδου, συνοδεύονταν και με τη συνολική μεταστροφή του πληθυσμού σε όλα εκείνα που αφορούσαν τη ζωή του.

Στην καθημερινότητά του, στα ήθη, στα έθιμα, στις κοινωνικές τελετές και τη τελετουργίες τους, στο δίκαιο και την εφαρμογή του, στη παιδεία και τελικά λοιπόν στο σύνολο της κουλτούρας του λαού τους.

Σε τελική κατάληξη, μιλούμε λοιπόν για ένα διαφορετικό λαό, αποκομμένο από τις ρίζες του και από το προηγούμενο πολιτισμό τους.

Έτσι ο σημερινός Βοσνιακός λαός, δεν ξέρουμε κατά πόσον έχει σχέση με τους Βόσνιους που υπήρχαν πριν την κατάκτησή τους από τους Τούρκους!

Μεταφέροντας αυτές τις σκέψεις στη Κρήτη μας, εκφράζουμε τη βεβαιότητα για το ότι αν η εκκλησία της Κρήτης και ο Κρητικός λαός δεν τα κατάφερναν να αποκρούσουν τον εξισλαμισμό, που με πάθος επιχειρούσαν οι Μωαμεθανοί, οι Κρήτες σήμερα δεν θα ήμασταν οι απόγονοι των Μινωιτών και του λαού που αγωνίστηκε ενάντια στους Άραβες, στους Γενουάτες, στους Ενετούς και στους Τούρκους αλλά ένας «υβριδικός» λαός άσχετος με τους προγόνους του!