Κοινωνικός κανιβαλισμός

Σύμφωνα με έγκυρα ελληνικά λεξικά, ο όρος «κανιβαλισμός» χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του όρου «ανθρωποφαγία» και αναφέρεται στη συνήθεια «πρωτόγονων λαών να τρώνε ανθρώπινο κρέας». Μεταφορικά ο όρος παραπέμπει στη «συμπεριφορά ανθρώπου που, για να επικρατήσει στην κοινωνία, χρησιμοποιεί σκληρά και απάνθρωπα μέσα».

 

Στο παρόν άρθρο ο όρος χρησιμοποιείται στη μεταφορική του έννοια και αναφέρεται στη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων, ή ομάδας ατόμων ή θεσμών, η οποία οδηγεί έμμεσα ή άμεσα στην κοινωνική και ψυχολογική εξόντωση ατόμων ή ομάδας ατόμων.

 

Αφορμή για τους προβληματισμούς που ακολουθούν έδωσε η περίπτωση της Μαρίας από τον καταυλισμό Ρομά στη Λάρισα, το «ξανθό αγγελούδι» που τελικά μας προέκυψε «γυφτάκι».

 

Στη λογική μιας στερεοτυπική σκέψης, ότι οι Ρομά δεν μπορούν (ίσως και δεν επιτρέπεται) να γεννήσουν ξανθό παιδί, ξεκίνησε, από τα τηλεοπτικά κανάλια μια εκστρατεία κατασυκοφάντησης όχι μόνο των φερόμενων γονιών της Μαρίας, αλλά ολόκληρου του καταυλισμού στη Λάρισα, καθώς και των λοιπών καταυλισμών στην Ελλάδα. Και γιατί όχι στην Ευρώπη; Μην ξεχνάμε, ότι και οι Ιρλανδοί ανακάλυψαν τη δική τους Μαρία, η οποία τελικά προέκυψε επίσης «γυφτάκι».

 

Κάποιοι προκατειλημμένοι δημοσιογράφοι δεν αρκέστηκαν στην παρουσίαση των γεγονότων, αλλά προχώρησαν στις δικές τους ερμηνείες των εικόνων και των μαγνητοσκοπημένων συμβάντων. Προσπάθησαν να μας πείσουν, ότι το βίντεο με τη μικρή Μαρία είχε εμπορικούς στόχους. Οι δήθεν γονείς γύρισαν το βίντεο για να διαφημίσουν την «πραμάτεια» τους και να την πουλήσουν ακριβά.

 

Αυτό και άλλα πολλά μας έδειχναν τα κατά τ’ άλλα «σεβαστά» κανάλια κι εμείς ξαπλωμένοι στον καναπέ μας ικανοποιούμαστε με το στερεότυπο, ότι εμείς είμαστε οι λευκοί, καθαροί και καθώς πρέπει, από τη μια, και οι «σκούροι» «βρόμικοι» και «κλέφτες», από την άλλη.

 

Αυτά συνέβαιναν μέχρι που ξαφνικά ήρθε η είδηση, ότι η Μαρία δεν είναι μεν κόρη των γονέων από τον καταυλισμό της Λάρισας, είναι όμως κόρη μιας επίσης Ρομά από τη Βουλγαρία. Ήρθε και η Ρομά μητέρα από τη Βουλγαρία και μας είπε με ειλικρίνεια, ότι δεν είχε χρήματα για να νομιμοποιήσει το νεογέννητό της και να το πάρει στη Βουλγαρία, ότι δεν μπορούσε να το αναθρέψει και γι’ αυτό το άφησε σ’ αυτούς που ήταν πρόθυμοι να το αναλάβουν.

 

Επίσης, ήρθαν οι κάτοικοι του καταυλισμού για να μας αφυπνίσουν με έναν ανατριχιαστικό τρόπο, λέγοντάς μας, ότι ευτυχώς που ανέλαβε η οικογένεια το μικρό, γιατί διαφορετικά «θα το ρουφούσε το καζανάκι». Μέσα απ’ αυτές τις αποκαλύψεις και τις προσπάθειες των αρμόδιων δημόσιων υπηρεσιών αναδεικνύεται η αλήθεια, αλλά και η περιθωριοποίηση μιας μερίδας Ελλήνων πολιτών, των Ρομά.

 

Συγχρόνως όμως συντελείται και ένας κοινωνικός κανιβαλισμός σε βάρος των Ρομά. Όπως υπογραμμίστηκε από τους επικεφαλής τους, τώρα οι Ρομά δεν είναι μόνο «βρόμικοι» και «κλέφτες», είναι και «άρπαγες» παιδιών.

 

Αυτή η πρόσφατη ανθρωποφαγία δεν είναι η μόνη στην κοινωνία μας και σίγουρα δεν θα ’ναι η τελευταία. Εξάλλου, την ίδια περίοδο με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου μια, ευτυχώς μικρή, μερίδα γονέων επιχείρησε να «λιντσάρει» κοινωνικά την αλβανικής καταγωγής σημαιοφόρο του Λυκείου Χερσονήσου.

 

Επίσης, στο παρελθόν λειτουργούσε επί χρόνια τηλεοπτικό κανάλι που είχε θεσμοθετήσει την ανθρωποφαγία. Στην τηλεοπτική του ζούγκλα κατασπαράσσονταν, κάθε βδομάδα, κάποιο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων ή και ολόκληροι θεσμοί. Και οι τηλεθεατές επιβράβευαν τις τελετουργίες ανθρωποφαγίας με υψηλά ποσοστά τηλεθέασης. Φαίνεται πως τέτοιου είδους τελετουργίες ικανοποιούν τα ζωώδη ένστικτά μας, όσο οι ίδιοι δεν είμαστε θύματα.

 

Ως μια ιδιότυπη μορφή ανθρωποφαγίας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και τα όσα συμβαίνουν, τις μέρες αυτές, με τη διαθεσιμότητα στα ελληνικά πανεπιστήμια. Δεν είναι τυχαίο, που οι ενδιαφερόμενοι υπάλληλοι λένε, ότι το Υπουργείο του ωθεί να «αλληλοφαγωθούν».

 

Υπερβολές! Θα μπορούσε να αντιτείνει ο αναγνώστης. Η διαθεσιμότητα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί το πολύ ως ανθρωποθυσία, αλλά σε καμία περίπτωση ως ανθρωποφαγία. Σωστά, μόνο που τα όρια μεταξύ ανθρωποθυσίας και ανθρωποφαγίας -πάντα στη μεταφορική τους έννοια- είναι ρευστά. Γιατί, όταν η ΕΡΤ καταργείται συνολικά, με το επιχείρημα, ότι αποτελεί «κάστρο αδιαφάνειας» και «κατασπατάλησης» του δημοσίου χρήματος, χωρίς να υπάρχει επιμερισμός ευθυνών, τότε κατασυκοφαντούνται και διασύρονται όλοι οι εργαζόμενοι σ’ αυτή.

 

Αλήθεια, η καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας δεν αποτελεί μια μορφή κοινωνικού κανιβαλισμού, σύμφωνα με τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω;

 

Οι ανθρωποθυσίες, μέσω της διαδικασίας της διαθεσιμότητας, που οδηγούν στην κοινωνική εξόντωση και στη φτώχεια, δεν είναι μια μορφή κοινωνικού κανιβαλισμού;

 

Κατά την κρίση μας ναι. Και το δυσάρεστο είναι, ότι όσο βαθαίνει η οικονομική κρίση τόσο και συχνότερα γίνονται τα φαινόμενα του κοινωνικού κανιβαλισμού, τόσο και εντονότερη η πολιτισμική κρίση.

 

Στο ζωικό βασίλειο ο κανιβαλισμός -στην κυριολεξία του όρου- εμφανίζεται σε περιόδους έλλειψης τροφής και υπερπληθυσμού. Και φαίνεται να λειτουργεί ως μηχανισμός αποκατάστασης της ισορροπίας.

 

Κατ’ ανάλογο τρόπο, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, εμφανίζεται και ο κοινωνικός κανιβαλισμός στην ανθρώπινη κοινωνία που βρίσκεται σε οικονομική κρίση, δηλαδή σε στενότητα πόρων. Σ’ ένα τέτοιο επιχείρημα θα μπορούσαν να αντιταχθούν τα ακόλουθα αντεπιχειρήματα:

 

Το πρώτο αντεπιχείρημα είναι, ότι το παραπάνω επιχείρημα είναι απάνθρωπο. Και πράγματι, από τη στιγμή που ο άνθρωπος οργανώθηκε σε κοινωνία και τη θέση των ζωωδών ενστίκτων του πήραν οι κοινωνικοί κανόνες και οι πολιτισμικές αξίες δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής.

 

Το δεύτερο, οικονομικής φύσης, επιχείρημα είναι, ότι δεν υπάρχει κατ’ ανάγκη στενότητα πόρων. Πόροι υπάρχουν, μόνο που κατανέμονται άνισα, τόσο μεταξύ των κρατών όσο και μεταξύ των ανθρώπων στο ίδιο κράτος ή και παγκοσμίως.

 

Αυτά τα φαινόμενα δεν είχαν σχέση με την οικονομική κρίση, αλλά με την πολιτισμική. Πιο συγκεκριμένα, με την έλλειψη παιδείας που μας χαρακτηρίζει ως κοινωνία.

 

Υστερόγραφο: Μα γιατί τα λες όλα αυτά, σε τι ωφελούν; Θα μπορούσε να με ρωτήσει ο αναγνώστης. Για να μην εγκλωβιζόμαστε σε στερεότυπα και κοινωνικούς αυτοματισμούς φίλε μου.

 

Για να μην ξεχνούμε, ότι είμαστε άνθρωποι και ως τέτοιοι μπορούμε και οφείλουμε να σκεφτόμαστε κριτικά και ελεύθερα. Γιατί η κριτική και ελεύθερη σκέψη αποτελεί προϋπόθεση και για την έξοδο από την κρίση.