Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια σημαντική ανασκόπηση για τα οικολογικά σήματα, με τίτλο: Τι θα γινόταν αν τα οικολογικά σήματα μπορούσαν να μας ωθήσουν να επιλέξουμε πιο πράσινα τρόφιμα; Στην ανασκόπηση αυτή σημειώνεται ότι ο τρόπος με τον οποίο παράγονται τα περισσότερα τρόφιμα βλάπτει τον πλανήτη. Απαιτείται μια βαθιά αλλαγή, με τη συμμετοχή όλων των παραγόντων της αγροδιατροφής. Ως καταναλωτές, βρισκόμαστε στο τέλος της αγροδιατροφικής αλυσίδας. Οι καθημερινές μας διατροφικές επιλογές υποστηρίζουν σιωπηρά ορισμένα συστήματα τροφίμων, μεθόδους παραγωγής και είδη τροφίμων. Τι θα μπορούσε να μας βοηθήσει να κάνουμε καλύτερες επιλογές;
Οι περιβαλλοντολογικές ετικέτες συνοδεύουν υποχρεωτικώς πολλά προϊόντα μέσα στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Για παράδειγμα τα αυτοκίνητα είναι υποχρεωμένα να δηλώνουν τα καυσαέρια CΟ2 που εκπέμπουν και να κατατάσσονται ανάλογα με αυτά. Όλες σχεδόν οι ηλεκτρικές συσκευές, κυρίως οι λευκές συσκευές, φέρουν ετικέτες ενεργειακής απόδοσης.
Τι γίνεται όμως με τα αγροτικά προϊόντα που καταλήγουν στο πιάτο μας;
Έχει διαπιστωθεί ότι η τροφή έχει κλιματολογικό κόστος. Οι τροφικές αλυσίδες ευθύνονται για το ένα τρίτο των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Η πλειοψηφία αυτών προέρχεται από την χρήση γης (κυρίως αποψίλωση δασών), ή από τα λιπάσματα, την χρήση καυσίμων κατά τις καλλιέργειες, αλλά και από την πέψη των βοοειδών.
Ένα άλλο στοιχείο είναι το μερίδιο των μεταφορών στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τα τρόφιμα, όπου αυτές ευθύνονται για το 4,8% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το σύστημα τροφίμων. Στο σχήμα που παραθέτουμε, διαπιστώνουμε ότι οι δρόμοι ευθύνονται για το 3,89% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, έναντι μόλις του 0,72% με τρένο και ασήμαντες συμμετοχές δια θαλάσσης και αέρος. Αυτά υποστηρίζει μελέτης της Monica Crippa και των συνεργατών της, που δημοσιεύτηκε στο Nature Food για να δούμε από πού (τόσο σταδιακά στην τροφική αλυσίδα όσο και γεωγραφικά) προέρχονται οι εκπομπές στο σύστημα τροφίμων.
Οι Ευρωπαίου ανησυχούν για το περιβαλλοντολογικό αποτύπωμα που αφήνουν τα τρόφιμα στο πιάτο μας και επομένως απαιτούνται περισσότερες πληροφορίες για το περιβαλλοντολογικό κόστος στην παραγωγή, συσκευασία μεταφορά κλπ. των τροφίμων που φτάνουν στο πιάτο, ώστε τα τρόφιμα να αποκτήσουν την οικολογική ετικέτα τους, δηλώνοντας τον φιλικό για το περιβάλλον χαρακτήρα τους. Με τις πρώτες απόπειρες οικολογικών ετικετών στα τρόφιμα να έχουν εφαρμοστεί το 2021, θεωρείται πιθανό το σύστημα περιβαλλοντολογικής ετικέτας να αρχίσει να ισχύει από το 2022. Εξυπακούεται ότι αυτές οι ετικέτες θα πληροφορούν τόσο τους χορτοφάγους (vegan) όσο και τους κρεατοφάγους.
Ωστόσο, η λύση του προβλήματος δεν περιορίζεται σε ετικέτες και λογότυπα που θα μεταφράζουν την πρόθεση των καταναλωτών να κάνουν επιλογές τροφίμων με περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον στοιχεία. Προκειμένου να ενεργοποιηθούν οι καταναλωτές είναι ανάγκη να ενημερωθούν για την ύπαρξη των περιβαλλοντολογικών ετικετών, να ξέρουν πώς να τις διαβάζουν, να κατανοούν το σκοπό τους στο πλαίσιο των προσπαθειών για μια ζωή μέσα στα όρια του πλανήτη μας. Όλη αυτή η γνώση αποσκοπεί στην αλλαγή συμπεριφοράς μας στην αγορά και κατανάλωση τροφίμων, στην οποία υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες, όπως ηλικία, φύλο, μόρφωση, κοινωνικοοικονομική κατάσταση, τιμές τροφίμων, γεύση, συνήθειες κλπ.
Επιπροσθέτως ομάδες καταναλωτών θα αντιδράσουν με διαφορετικό τρόπο απέναντι στις περιβαλλοντολογικές ετικέτες. Για παράδειγμα υπάρχουν καταναλωτές που θα προτιμήσουν ένα υγιεινό προϊόν, αδιαφορώντας για την αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον, αλλά και το αντίστροφο. Επομένως είναι σημαντικό η αλλαγή συμπεριφοράς απέναντι στα τρόφιμα να αντιμετωπίσει αυτά τα εμπόδια. Γι’ αυτό και απαιτούνται μεγάλες εκστρατείες πληροφόρησης και επιμόρφωσης, ώστε να ενεργοποιηθούν οι καταναλωτές. Και αυτό θα απαιτήσει σημαντική προσπάθεια και πόρους.
Η εφαρμογή της περιβαλλοντολογικής ετικέτας στα τρόφιμα απαιτεί την ύπαρξη και λειτουργία ενός αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης. Ένα τέτοιο σύστημα είναι απαραίτητο για την υποστήριξη των ρυθμιστικών αρχών στην απόδοση της ετικέτας και στην παρακολούθηση των προϊόντων, ώστε να αποφεύγονται περιπτώσεις απάτης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην «Στρατηγική από το χωράφι στο πιάτο» αναμένεται μέχρι το 2024 να εξαγγείλει ένα βιώσιμο πλαίσιο σήμανσης, το οποίο θα καλύπτει τις διατροφικές, κλιματικές περιβαλλοντολογικές και κοινωνικές πλευρές των προϊόντων τροφίμων. Οι σχετικές έρευνες μπορούν να χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένου και του Προγράμματος «Ευρωπαϊκοί Ορίζοντες».
Οι περιβαλλοντολογικές ετικέτες μπορούν να δουλέψουν με δυο τρόπους. Προς τους καταναλωτές, μπορούν να υποδείξουν επιλογές φιλικές προς το περιβάλλον. Προς τους παραγωγούς, μπορούν να αποτελέσουν ένα κίνητρο βιώσιμης γεωργίας, επανυπολογισμού των αλυσίδων τροφοδοσίας και αναδιάταξης προϊόντων. Οι οικολογικές ετικέτες δεν είναι η πανάκεια για τις μεταβολές στα συστήματα τροφίμων. Θα απαιτηθούν δράσεις σε όλο το φάσμα του κύκλου από το χωράφι στο πιάτο, που θα συνδυάζουν ρυθμιστικές πρωτοβουλίες, δημοσιονομικά «καρότα και μαστίγια» και εκστρατείες πληροφόρησης και επιμόρφωσης.
* Ο Γιώργος Μαρκατάτος είναι διευθύνων σύμβουλος
