Του ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΝΟΥΔΑΚΗ*
Καθ’ όλη τη διάρκεια της επιστημονικής και συγγραφικής μου ζωής, ιδίως από το 1979 ως σήμερα, πάγια αρχή μου είναι να μην απαντώ στις όποιες αιτιάσεις είτε αφορούν στις πολλαπλές δικαστικές υποθέσεις είτε στις συκοφαντίες, ομαδικές ή μεμονωμένες, από φανατικούς, συντηρητικούς, υβριστές ή αδαείς. Και αυτό κρατά διαχρονικά πολύ. Ως και κατά τον περασμένο Δεκέμβριο με απειλούσαν για τις απόψεις μου, στην έρευνα της τηλεοπτικής εκπομπής «Η μηχανή του χρόνου» για δοσίλογους της Κατοχής. Πάντοτε έχω ως αρχή την άποψη του Τάκιτου: «οι ύβρεις εξαφανίζονται, αν δεν ασχοληθείς. Άμα σε εκνευρίζουν, τις επιβεβαιώνεις». Η δική μου απάντηση μέχρι σήμερα είναι η επιστημονική μου έρευνα και το παραχθέν έργο, δημοσιευμένο και αδημοσίευτο.
Για πρώτη φορά, λοιπόν, θα απαντήσω στις όποιες αιτιάσεις για το θέμα της συμφωνίας στην Κνωσό, της 10ης Μαΐου 1945. Αιτιάσεις από μεμονωμένους αρθρογράφους σε έντυπα ή ηλεκτρονικά μέσα, που ισχυρίζονται, εκτός των άλλων, ότι κρύβομαι. Ίσως από άγνοια ή από έλλειψη σωστής ενημέρωσης, αναφέρονται στα προ της 10ης Μαΐου 1945 γεγονότα, ισχυριζόμενοι ότι δήθεν έγιναν μετά τη Συμφωνία. Όλες, όμως, οι μάχες στην «Οχυρά Θέση Χανίων», όπως της Παναγιάς 11 και 14 Νοεμβρίου 1944, στο Βαφέ 8 Δεκεμβρίου 1944 και δύο ακόμα συμπλοκές, έγιναν διαρκούντος ακόμα του Συμμαχικού Πολέμου ως τις 9 Μαΐου 1945. Να τονίσουμε, επίσης, ότι ως τις 10 Μαΐου 1945 αποχωρούσαν σταδιακά από την Κρήτη οι 50.000 Γερμανοί για την Ηπειρωτική Ελλάδα και ότι οι τελευταίοι 20.000 και 5.000 μελανοχίτωνες Ιταλοί παγιδεύτηκαν με όλο το βαρύ οπλισμό τους (τανκς και πυροβόλα) στην «Οχυρά Θέση Χανίων». Ο λόγος είναι ότι η Γερμανία είχε χάσει, στο μεταξύ, και τα πλοία επιφανείας.
Από τις 10 Μαΐου έως τις 20 Ιουνίου 1945, οι Άγγλοι τμηματικά έστελναν τους λοιπούς στην Αλεξάνδρεια, ενώ έγιναν μεμονωμένα επεισόδια μεταξύ Γερμανών και Χανιωτών πολιτών. Επιπροσθέτως, να σημειώσουμε ότι, ως και την 9η Μαΐου 1945 που καταλαμβάνεται το Βερολίνο από τους Σοβιετικούς, η Αγγλία και οι άλλες Δυτικές χώρες, καθώς και η Αμερική, ήσαν σύμμαχοι στον κοινό αντιφασιστικό αγώνα με τη Σοβιετική Ένωση.
Έκτοτε, μεταξύ Σοβιετικών και Δυτικών άρχισε ο λεγόμενος «Ψυχρός πόλεμος», είναι όμως μακρά ευρωπαϊκή περίοδος ειρηνική, έχοντας όλοι, εκ συμφώνου, στην Ευρώπη και στα Βαλκάνια, τις δικές τους σφαίρες επιρροής. Στην Ελλάδα, βέβαια, που περιήλθε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας, συνεχίστηκαν τα γνωστά προβλήματα και συγκρούσεις μεταξύ των παρατάξεων, με έντονη ανάμιξη και συμμετοχή των Άγγλων. Γεγονότα, τα οποία αρκετά έχω μελετήσει και δημοσιεύσει και σε βιβλία, ορισμένα από τα οποία μεταφράστηκαν ή βραβεύτηκαν.
Το γεγονός, λοιπόν, της 9ης Μαΐου και κατ’ επέκταση της 10ης Μαΐου, οπότε άρχισε να ισχύει η συμφωνία της Κνωσού, θεωρήθηκε και θεωρείται ως ημέρα νίκης κατά του φασισμού και, μάλιστα, ως απαρχή του ερχομού της Ειρήνης, χωρίς αμφισβήτηση.
Όλοι οι μετασχόντες στη νίκη κατά του φασισμού, Δυτικοί και Σοβιετικοί, σήμερα οι Ρώσοι, γιορτάζουν την 9η Μαΐου 1945 και είναι παγκοίνως γνωστό. Η Κρήτη έχει το προνόμιο να γραφτεί πάνω στο έδαφός της η τελευταία πράξη του πολέμου στην Ευρώπη, το ίδιο βράδυ, με ισχύ από την επομένη, ασχέτως αν σκόρπιες δυνάμεις παρέμειναν σε ευρωπαϊκά εδάφη, όπως και στα Χανιά, μέχρι να επιστρέψουν στη Γερμανία.
Προς επίρρωση της άποψής μου και για τον χαρακτηρισμό της ημέρας υπογραφής της συμφωνίας στην Κνωσό ως «Γιορτή της Ειρήνης», καταφεύγουμε στα έντυπα της εποχής, συγκεκριμένα στην εφημερίδα «Ελεύθερη Κρήτη» του ΕΑΜ Ηρακλείου και μάλιστα στο φύλλο της 14ης Μαΐου 1945. Τέσσερις μέρες, λοιπόν, μετά τη συμφωνία στην Κνωσό, διαβάζουμε μεταξύ των άλλων, πρωτοσέλιδα: «Ο λαός της πόλης μας με μεγάλη έκπληξή του είδε να μην γιορτάζεται στην ώρα της η Γιορτή της Ειρήνης και δίκαια έβαζε το ερώτημα μήπως η γιορτή αυτή δεν ήταν και τέτοια της Ελλάδας, της χώρας εκείνης που έδωσε την πρώτη συμμαχική νίκη…». Το κείμενο πληροφορεί, επίσης, πως μετά τις διαμαρτυρίες οι αρμόδιοι «… απεφάσισαν χτες να τη γιορτάσουν…».
Εξακολουθητικά και διαχρονικά, λοιπόν, ως ιστορικός, σέβομαι τους συλλογικούς, ιστορικούς αγώνες ενάντια στον φασισμό, τα ίδια τα γεγονότα, αναζητώ και ανευρίσκω νέα στοιχεία και δεν τα αναθεωρώ ριζικά.
Συνεχίζω, σαφώς και με συνέπεια, να τιμώ, από το 1992, και τις ομόφωνες αποφάσεις όλων των παρατάξεων του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου και της τότε Νομαρχίας, τους δύο εορτασμούς (1995 και 1999) που έγιναν για τη 10η Μαΐου 1945 ως «Γιορτή της Ειρήνης», καθώς και την τελευταία απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης, σεβόμενος και τις όποιες καλόπιστες, αλλά όψιμες απόψεις, αναθεωρητικές.
Κι αυτό, γιατί η 9η και η 10η Μαΐου 1945 σηματοδοτούν τη νίκη κατά του φασισμού και ναζισμού και φανερώνει την ανάγκη για ειρηνική συνύπαρξη των λαών ενάντια στον πόλεμο, με τα δεινά που επιφέρει.
* Ο Αντώνης Σανουδάκης είναι καθηγητής Ιστορίας – συγγραφέας
