Ο «κανένας» έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχη δύναμη. Δεν το δείχνουν μόνο οι δημοσκοπήσεις. Το εισπράττουν και όσοι διατηρούν αυθεντική σχέση με τη ζώσα πολιτική πραγματικότητα. Η κρίση γιγάντωσε το φαινόμενο. Η πλειονότητα των πολιτών φαίνεται να μην εμπιστεύεται την υπάρχουσα κομματική τάξη. Είτε γιατί τη θεωρεί υπεύθυνη για τη χρεοκοπία. Είτε διότι πιστεύει πως αδυνατεί να βγάλει τη χώρα και την οικονομία από τα αδιέξοδα.
Ωστόσο, προκύπτει ένα καίριο ερώτημα: Είναι η συγκεκριμένη στάση δικαιολογημένη και υγιής; Καταρχάς οι αντιδρώντες δεν συνιστούν ομοειδή κατηγορία. Ούτε διακατέχονται από τις ίδιες αντιλήψεις. Αντίθετα αποτελούν κράμα αντιτιθέμενων απόψεων και αλληλοσυγκρουόμενων συμπεριφορών. Από τον θυμό, την αδιαφορία, τον κυνισμό και την απόρριψη έως την εύλογη κριτική, τη διαρκή αναζήτηση και την απογοήτευση. Στην ουσία, το «κανένας» αντανακλά τις αντιφάσεις, τις αμφισημίες και αμφιθυμίες που διαπερνούν το κοινωνικό σώμα.
Κάποιοι υποδύονται τους αντισυστημικούς και ό,τι αυτό το νεφέλωμα σημαίνει. Άλλοι εκφράζουν ευνόητες ενστάσεις για την αναποτελεσματικότητα και ανεπάρκεια του συστήματος. Από τη μια έχουμε το ρεύμα ανορθολογισμού και λαϊκισμού, μέσα στο οποίο αναπτύσσονται συντηρητικές ή αντιδραστικές απόψεις. Από την άλλη, τους προοδευτικούς πολίτες που δεν πείθονται από τις ασκούμενες πολιτικές, ούτε εμπνέονται από τα υπάρχοντα κόμματα και τις ηγεσίες τους. Το βέβαιο είναι ότι σε κρίσιμες περιόδους ο ορθολογισμός εξοβελίζεται. Τη θέση του παίρνουν η απαξίωση και η αποδόμηση. Η πολιτική πολτοποιείται και ενοχοποιείται. Οι ευθύνες διαχέονται σε όλους και όχι στους πραγματικά υπαίτιους. Τα κομματικά σχήματα θεωρούνται μόνο μηχανισμοί εξουσίας.
Ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός πολιτών που προκρίνει τον «κανέναν» οφείλεται στα ενδογενή προβλήματα του πολιτικού συστήματος. Στις στρεβλώσεις και τις παθογένειες. Στον αυτισμό και στην εσωστρέφειά του. Στην ανικανότητα και δυστοκία του να εναρμονιστεί με τις ανάγκες της χώρας. Εξ ου και η κρίση νομιμοποίησης και εκπροσώπησης. Έτσι εξηγείται το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό αποχής στις εκλογές, σε συνδυασμό και με τη διογκούμενη αποστροφή προς την πολιτική, τους φορείς και τους εκπροσώπους της.
Το φαινόμενο, λοιπόν, της γενικευμένης αμφισβήτησης δεν είναι υγιές ούτε αμελητέο. Αποτυπώνει τη φθορά του μοντέλου της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αποξενώνει τους πολίτες από τους κομματικούς σχηματισμούς. Λειτουργεί διαβρωτικά για το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων. Καθιστά επισφαλή την οποιαδήποτε κυριαρχία. Ως εκ τούτου, αποτελεί καίριο ζήτημα. Άλλωστε, δεν περιορίζεται εντός συνόρων. Η περίπτωση Τραμπ είναι κραυγαλέα, καθώς ενδύεται και την «αντισυστημική» διάσταση. Ανάλογα κρούσματα έχουμε και στην Ευρώπη με χαρακτηριστικότερο του Μπέπε Γκρίλο. Εξάλλου, οι δεξαμενές της ακροδεξιάς γεμίζουν και από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της άρνησης. Όσο οι κομματικές ελίτ είναι περιχαρακωμένες στον μικρόκοσμό τους και στα παιχνίδια εξουσίας, τόσο το ρήγμα μεταξύ πολιτικής και πολιτών θα προσλαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις. Ο «κανένας» θα βρίσκει ζωτικό χώρο.
* O Γιώργος Πανταγιάς είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας POLITY AE
