Αυτές τις μέρες, διαβάζω, όταν έχω ελεύθερο χρόνο, «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου. Από το πρωτότυπο κείμενο και όχι από απόδοση στα νεοελληνικά, γιατί θέλω να συλλάβω το νόημα των λέξεων του τραγωδιογράφου δίχως, όμως, να επηρεάζομαι από τον τρόπο και το λεξιλόγιο που επέλεξε ο μεταφραστής να προσεγγίσει και να αποδώσει το έργο στην καθομιλουμένη μας γλώσσα.
Δύσκολο τωόντι εγχείρημα. Η μεγαλύτερη, λοιπόν, από τις ωφέλειες που αποκομίζω είναι ότι έρχομαι έτσι σε επαφή με τις ιδέες του Αισχύλου απευθείας και τις προσλαμβάνω αφτιασίδωτες. Και, πιστέψτε με, κρύβουν πολλά διαχρονικής ισχύος διδάγματα για όλους μας.
Δε θα προχωρήσω τώρα και εδώ σε ανάλυση όλου του «Προμηθέως». Όλοι -υποθέτω- γνωρίζετε την υπόθεση της τραγωδίας. Θα σταθώ σε δύο μονάχα σημεία, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία και στις μέρες μας.
Εν πρώτοις, ο Προμηθέας τιμωρείται από το Δία, γιατί θέλησε να βοηθήσει τους ανθρώπους. Τους έκανε κοινωνούς εκείνων των γνώσεων που η χρήση τους έκανε τους ανθρώπους να βελτιώσουν τη ζωή τους αφενός και να αμφισβητούν αφετέρου την παντοδυναμία των θεών.
Αντίστοιχα, στην εποχή μας, τίθενται στο κοινωνικό περιθώριο από τους κρατούντες ή τις αυθεντίες και τα αφεντικά όσοι, με διάφορους τρόπους, αψηφώντας το προσωπικό κόστος, καθημερινά αμφισβητούν την εξουσία, την παντοδυναμία και τα πρωτεία τους και αγωνίζονται να τους ανατρέψουν. Αυτή η περιθωριοποίηση των αμφισβητιών είναι και η τιμωρία τους, γιατί θέλησαν να ανοίξουν τα μάτια του κόσμου, να βοηθήσουν τους λαούς και να τους δείξουν πώς να αντιστέκονται στους δυνάστες.
Ακολούθως, βλέπουμε ότι ο Δίας τιμωρεί τον Προμηθέα, γιατί ο τελευταίος, αμε ο,τι λέει και κάνει, θέτει τις βάσεις για την ανατροπή του πρωταφέντη των θεών και των ανθρώπων. Η ανατροπή του Δία θα του στοιχίσει την παντοδυναμία και όσα σχετίζονται με αυτήν και θα δυναμώσει το ανθρωπολόι.
Αντίστοιχα, στους καιρούς μας, οι ολίγοι αριθμητικά κρατούντες με διάφορα μέτρα επιθυμούν να ελέγχουν την καθημερινή ζωή των πολλών πολιτών. Να έχουν τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις ως αδύναμα αθύρματα και άβουλα υποπόδια, που -χωρίς να φέρνουν αντίρρηση- θα υποτάσσονται στα συμφέροντα, στα θελήματα και στις προσταγές των δυνατών, που κατά το γούστο τους θέλουν να ορίζουν καθετί στην καθημερινότητά μας. Και η αδυναμία και η αβουλία των πολλών να ξεσηκωθούν είναι που αυξάνει τη δύναμη των ολίγων, που όταν κάποιος τείνει να την αμφισβητήσει τιμωρείται, όπως εγράφη νωρίτερα, σαν τον Προμηθέα.
Καταλήγοντας για σήμερα, θα ήθελα τούτο να ξαναγράψω, που έχουμε επισημάνει και άλλοτε και αλλαχού, ως νοήμονες οι πολίτες σε όλην την ανθρωπότητα, έχουν, καταρχάς, μεγάλο χρέος να ορθώνουν το ανάστημά τους και να αμφισβητούν, διαρκώς και ανιδιοτελώς, τους φορείς της πολιτικής και της κοινωνικής δύναμης σε μιαν κοινωνία. Και ενωμένοι, κατόπιν, να αγωνίζονται για τα ατομικά και τα κοινωνικά τους δικαιώματα και να ανατρέπουν όσους, προς ίδιον συμφέρον και για να εδραιώσουν την εξουσία τους, παριστάνουν τα αφεντικά ή τις αυθεντίες και τους τα καταπατούν…
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος
