Βασικός λόγος είναι οι ιστορικές-διαχρονικές/ γιατί όχι και προφητικές) αλήθειες, που διατύπωσε δεκαετίες πριν… Σε λίγα εικοσιτετράωρα θα σταθούμε πρόσωπο με πρόσωπο με τη νέα χρονιά και την ίδια στιγμή με τον παλιό (θέλουμε να ελπίζουμε) φαύλο εαυτό μας.
Η γνώση, η αυτογνωσία, η αυτοκριτική θα μας οδηγήσουν στην ελπίδα για μια πιο αισιόδοξη χρονιά. Μελετώντας το βιβλίο «Συν τοις άλλοις» (εκδ. ύψιλον/βιβλία) με τις 37 συνεντεύξεις του Οδ. Ελύτη, συνεντεύξεις κατά τη διάρκεια μιας πεντηκονταετίας (1942-1992) με επιλογή που έγινε απ’ τον ίδιο τον ποιητή έχουμε πολλά να μάθουμε. Πολλά και προφητικά, για το σήμερα… Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, αυτό το ταξίδι!
«Υπάρχουν δύο Ελλάδες. Αυτή που εξαναγκάζεται και τους ίδιους τους υπηκόους της να καταπονεί και σ’ έναν διεθνή χορό μεταμφιεσμένων να μετέχει με το φόρεμα της Ευρωπαίας (διάβαζε: Αμερικάνας). Και υπάρχει η άλλη, που εξακολουθεί να υπακούει στον Ηράκλειτο και στον Μακρυγιάννη. Η πρώτη μπορεί να καταλυθεί μια μέρα. Η δεύτερη, ακόμη και αν μείνει χωρίς υπόσταση, ποτέ. Τουλάχιστον εγώ, γι’ αυτήν υπάρχω». (Τα Νέα, 15 Ιουνίου 1982). Αβίαστα, λοιπόν, προκύπτουν τα ερωτήματα: Ποια είναι σήμερα η Ελλάδα που κυριαρχεί; Για ποια Ελλάδα «παλεύει» το πολιτικό μας σύστημα; Εμείς οι «υπήκοοι» της για ποιαν Ελλάδα αγωνιζόμαστε; Σε ποια χώρα θέλουμε να ζήσουμε; Σ’ αυτήν που εξαναγκάζεται να καταπονεί το λαό της ή στην Ελλάδα του Μακρυγιάννη (στην Ελλάδα του.. «Εμείς»);
Αλλά, αυτά που είναι σχεδόν «προφητικά» είναι όσα δήλωσε το 1976, απαντώντας στην ερώτηση: Τι σας απασχολεί, τι σας ανησυχεί περισσότερο, όταν αναλογίζεστε το μέλλον; Ο Οδ. Ελύτης, λοιπόν, απαντά: «Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του. Οπόταν αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε τη νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; «Παλεύουμε για ένα τίποτε, που ωστόσο είναι το παν». Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτήν δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πραχτικοί άνθρωποι» -κατά πλειονότητα οι σημερινοί αστοί μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό. Εκείνοι βλέπουν το τίποτε. Εμείς το παν. Που βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δε θα ‘μαστε πια εδώ (…)». Τι άλλο, άραγε, να πούμε εμείς; Ο νομπελίστας ποιητής μας τα είπε όλα! Έκανε λόγο για βαρβαρότητα (αλήθεια ζούμε σήμερα κάτι διαφορετικό από ποικίλες βαρβαρότητες;), για προσυμφωνημένες υποδουλώσεις, για επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου, για εξευτελισμό και ατίμωσή του, για την ποιότητα και τη διάρκεια των δημοκρατικών θεσμών, για την έκλειψη της ανθρώπινης οντότητας, για την ανεξαρτησία (οικονομική και όχι μόνο) των μικρών λαών που είναι γράμμα κενό (νεκρό), για αμάθεια και σκότος… Όμως στα λόγια του κρύβεται και η ελπίδα: «Παλεύουμε για ένα τίποτε, που ωστόσο είναι το παν»! Αυτός είναι ο δρόμος της ελπίδας, προκειμένου να αφήσουμε πίσω μας το φαύλο «μαύρο» απαισιόδοξο χθες και να τραβήξουμε μπροστά…
Δείτε, όμως, κατά την άποψή του γράφοντος τι δηλώνει ο Οδ. Ελύτης, στην σημαντικότερη, ίσως (σε ότι έχει να κάνει με το… σήμερα) συνέντευξή του το 1958, στην εφημερίδα: Ελευθερία: «Γιατί ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός είναι να λυτρωθεί ο πολίτης από το «ταμπού» της εξουσίας! Και θα λυτρωθεί μόνον αν έχει τρόπο να παρακολουθεί από κοντά πού και πώς αξιοποιούνται οι θυσίες του, οικονομικές και άλλες, που σήμερα καταβροχθίζονται από ένα μακρινό και αόρατο φάντασμα». Αν αυτό δεν αποτελεί τον ορισμό της διαφάνειας και το πρώτο βήμα για την ύπαρξη εμπιστοσύνης του πολίτη προς το πολιτικό σύστημα, τότε τι άλλο, άραγε μπορεί να σημαίνει; Είναι γνωστή άλλωστε η ρήση του ότι αποβλέπει (και προσβλέπει) «σε μίαν οργάνωση της κοινωνίας τέτοια, που να μην εξαρτάται από τα κόμματα»… Εδώ, η σκέψη μας στρέφεται στην ταύτιση του κράτους με το κόμμα, στα «δικά μας» παιδιά, στον κρατικο-κομματικο-δίαιτο συνδικαλισμό, στην παρεοκρατία και σε τόσες άλλες φαυλότητες, που κυριάρχησαν δεκαετίες τώρα…
Αλλά αν όλα τούτα τα ‘χουμε κατά νου είναι και κάτι ακόμα που, ίσως, δεν το ‘χουμε καθαρό στο μυαλό μας. Αυτό είναι η «πρώτη μάστιγα» της νεοελληνικής ζωής: «Από τι πάσχουμε κυρίως; Θα σας το πω αμέσως: από μια μόνιμο, πλήρη και κακοήθη ασυμφωνία μεταξύ του πνεύματος της εκάστοτε ηγεσίας μας και του «ήθους» που χαρακτηρίζει τον βαθύτερο, ψυχικό πολιτισμό του ελληνικού λαού στο σύνολό του!» Και θέλοντας να το εξηγήσει αναφέρει: «(…)Από την ημέρα που έγινε η Ελλάδα κράτος έως σήμερα, οι πολιτικές πράξεις, θα έλεγε κανένας, ότι σχεδιάζονται και εκτελούνται ερήμην των αντιλήψεων για τη ζωή, και γενικότερα των ιδανικών που είχε διαμορφώσει ο ελληνισμός μέσα στην υγιή κοινοτική του οργάνωση και στην παράδοση των μεγάλων αγώνων για την ανεξαρτησία του.
Η φωνή του Μακρυγιάννη δεν έχει χάσει, ούτε σήμερα, ακόμη, την επικαιρότητά της».
Ξεκάθαρο, λοιπόν, το «χάσμα»! Και, μάλιστα, με έμφαση στην… «κακοήθεια! Αφού ο ποιητής κάνει λόγο για «κακοήθη ασυμφωνία» του πνεύματος της (εκάστοτε) ηγεσίας με το «ήθος», που χαρακτηρίζει τον βαθύτερο ψυχικό μας πολιτισμό… Τι να πρωτοθυμηθούμε στο σημείο αυτό; Σωστά το σκεφτήκαμε… τα λόγια λ.χ.. του κ. Γ. Βουλγαράκη: «Ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό!»… Κατανοητό το «χάσμα» των δύο!
Το «ταξίδι» αυτό θα φτάσει στο τέλος -αναγκαστικά λόγω του περιορισμένου χώρου- με ένα καίριο απόσπασμα στο οποίο ο Οδ. Ελύτης τονίζει τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην «προσαρμοστική πολιτική» και στη «δουλοπρέπεια»! Είναι και αυτό ένα σημείο κριτικής σε όσα (ακόμα) και σήμερα συμβαίνουν στον τόπο αυτό. Αξίζει, λοιπόν, να παρακολουθήσουμε τον συλλογισμό του ποιητή: «(…) Αντιλαμβάνομαι ότι στην εποχή μας η αλληλεξάρτηση των εθνοτήτων είναι τόση, που η πολιτική δεν μπορεί να αγνοήσει, ως έναν βαθμό, αυτό που θα λέγαμε «γενικότερη σκοπιμότητα». Όμως, υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην «προσαρμοστική πολιτική» και στη δουλοπρέπεια! Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του ελληνικού λαού, «το τιμιώτατόν του»! (…) Δεν μ’ ενδιαφέρει ο επίσημος όρος της δουλοπρέπειας. Μ’ ενδιαφέρει η ουσία. Κι εκείνο που ξέρω είναι ότι μ’ αυτά και μ’ αυτά εφτάσαμε σε κάτι που θα μου επιτρέψετε να ονομάσω «ψευδοφάνεια». Έχουμε, δηλαδή, την τάση να παρουσιαζόμαστε διαφορετικοί απ’ ότι πραγματικά είμαστε. Και δεν υπάρχει ασφαλέστερος δρόμος προς την αποτυχία, είτε σαν άτομο σταδιοδρομείς είτε σαν σύνολο, από την έλλειψη της γνησιότητας».
Κι αφού, λοιπόν, «παλεύουμε για ένα τίποτε, που ωστόσο είναι το παν»…. ας παλέψουμε με γνώμονα την «Ελευθερία»: «Το να μιλά κανείς γι’ αυτήν, σημαίνει να μιλά συγχρόνως για τη δικαιοσύνη, για τον έρωτα, για την αλήθεια… Δεν υπάρχει μία μόνο λέξη που να μα δίδει τον ορισμό της. Για τον καθένα παίρνει διαφορετική σημασία (…)». Αν το πολιτικό μας προσωπικό μελετούσε…. Μ’ αυτές τις σκέψεις του ποιητή ας ευχηθούμε: Καλή Χρονιά!
Περί κροτίδων και παράδοσης
Παρότι δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο πώς και πότε προέκυψε, η ρίψη πυροτεχνημάτων και βεγγαλικών τη βραδιά της Ανάστασης είναι πράγματι...