Οι παραδοσιακοί οικισμοί στην Κρήτη που φθίνουν
Στην Κρήτη υπάρχουν πολλές εκατοντάδες παραδοσιακοί οικισμοί που κάποιοι από αυτούς διαθέτουν και τυπικά αυτή την ιδιότητα με ανάλογα Προεδρικά διατάγματα, και πολλοί άλλοι ενώ είναι παραδοσιακοί οικισμοί δεν την έχουν τυπικά, γιατί δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες διαδικασίες.
Στο σύνολό τους οι ήδη χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί για την Κρήτη είναι 100. Για τον Νομό Χανίων 9, για τον Νομό Ρεθύμνου 67 (ΦΕΚ 594Δ’/1978 και 728Δ’/1995), για τον Νομό Ηρακλείου 8 και για τον Νομό Λασιθίου 16.
Εκτιμούμε ότι οι παραδοσιακοί οικισμοί στην Κρήτη είναι πολύ περισσότεροι αλλά δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες διαδικασίες για τον χαρακτηρισμό τους.
Οι παραδοσιακοί αυτοί οικισμοί είναι χαρακτηρισμένοι ως Υψηλής πολιτιστικής αξίας, σύμφωνα με τα Προεδρικά Διατάγματα. Αποτελούν τμήματα ή στοιχεία της Εθνικής μας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, και πιο συγκεκριμένα της Αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς.
Ο χαρακτηρισμός τους έχει σαν πρωταρχικό σκοπό τη διατήρησή τους και την ανάδειξη της ιδιαίτερης αισθητικής, ιστορικής, πολεοδομικής, αρχιτεκτονικής, και λαογραφικής τους φυσιογνωμίας.
Οι οικισμοί αυτοί σήμερα στην πλειοψηφία τους είναι σε πολύ φθίνουσα κατάσταση. Ο αριθμός των κατοίκων τους έχει μειωθεί και συνεχίζει να μειώνεται δραματικά, και τα κτίσματά τους συνεχώς ερειπώνονται. Οι Δημοτικές αρχές καταβάλουν φιλότιμες προσπάθειες, ώστε να υπάρχουν βελτιώσεις στις υποδομές τους και να μην παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης.
Όμως ενέργειες που να μπορέσουν να αναστρέψουν τη φθίνουσα αυτή πορεία τους δεν έχουν υπάρξει και δεν διαφαίνεται να υπάρξουν. Μάλιστα υπάρχει ο κίνδυνος σε λίγα χρόνια η φθορά του χρόνου να είναι τόσο μεγάλη, που ειδικά για τα περισσότερα κτίσματα να μην μπορεί να υπάρχει δυνατότητα διάσωσης.
Είναι ολοφάνερο πια, ότι μόνο με μια γενναία και συγχρόνως ευφυή παρέμβαση της πολιτείας θα μπορούσε να υπάρξει αναζωογόνηση των οικισμών αυτών.
Πολίτες χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτοικοι της Κρήτης
Στη χώρα μας, όπως και σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες θεσπίσθηκαν κίνητρα για την εγκατάσταση κατοίκων τρίτων χωρών (εκτός Ε.Ε.) και την παροχή άδειας παραμονής για τους ίδιους και τα μέλη της οικογένειάς τους για 5 χρόνια με δυνατότητα ανανέωσης, εφόσον προχωρήσουν σε αγορά ακινήτου ή ακινήτων συνολικής αξίας 250.000 ευρώ (Νόμος 4146/2013).
Στα 4 χρόνια που ισχύει αυτή η διάταξη στη χώρα μας πραγματοποιήθηκαν 1.600 τέτοιες επενδύσεις σε γη ή κτίσματα, και έτσι εξασφάλισαν 5ετή άδεια παραμονής ισάριθμες οικογένειες, δηλαδή 6.500 περίπου άτομα.
Μια πρόταση λοιπόν που θα μπορούσε να εφαρμοστεί πιλοτικά για την Περιφέρεια Κρήτης με βάση τα παραπάνω θα είναι η εξής.
Η παραπάνω νομοθεσία μπορεί να συμπληρωθεί με νομοθετική τροπολογία ώστε να μειωθεί το ποσό στις 150.000 ώστε να γίνει περισσότερο ελκυστικό το κίνητρο, και να αφορά αγορά γης ή κτισμάτων στην στενή περιοχή των οικισμών της Κρήτης που είναι χαρακτηρισμένοι ή θα χαρακτηριστούν ως παραδοσιακοί.
Δηλαδή η διάταξη αυτή θα μπορούσε άμεσα να εφαρμοστεί για τους 100 οικισμούς του νησιού μας που ήδη είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί.
Γίνεται σαφές ότι οι αλλοδαποί πολίτες που θα αποκτήσουν κάποιο ακίνητο στους οικισμούς αυτούς, σύντομα θα προχωρήσουν είτε στην ανάπλασή του αν πρόκειται για κτίριο, ή στην εξ αρχής οικοδόμηση νέου οικήματος αν αποκτήσουν οικόπεδο.
Κρήτη, πιλοτική Περιφέρεια
Η επιλογή της Κρήτης ως πιλοτική Περιφέρεια είναι ίσως η πιο ενδεδειγμένη για αυτή την πρωτοβουλία για διάφορους λόγους.
– Η Κρήτη δεν είναι παραμεθόρια περιοχή, ώστε να διακινδυνεύονται Εθνικά θέματα.
– Είναι επίσης νησιωτική περιοχή με ευκρινή όρια και δεν υπάρχουν περιθώρια παρεξηγήσεων με όμορες και γειτονικές περιοχές.
– Ήδη υπάρχουν 100 οικισμοί με έτοιμο το καθεστώς του χαρακτηρισμού της παραδοσιακότητας, καθόσον αυτή είναι μια πολύ χρονοβόρα και πολύπλοκη διοικητική διαδικασία.
– Λόγω του ότι η Κρήτη είναι από τους σπουδαιότερους τουριστικούς προορισμούς προσφέρεται για αγορά ακινήτων από πολίτες τρίτων χωρών όπως και Ευρωπαίων βεβαίως.
– Και βέβαια τα κρητικά παραδοσιακά κτίσματα όπως και οι οικισμοί, είναι υψηλής πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής αξίας ώστε να είναι ελκυστικά για αγορά και επένδυση.
Αξίζει σίγουρα να επισημανθεί, ότι η Κρήτη είναι μια περιοχή, όπως και η Νότια Πελοπόννησος που προτιμούν οι αλλοδαποί πολίτες να αποκτήσουν κατοικία ή παραθεριστική κατοικία.
Κύπρος και Κρήτη οι δυο μεγαλόνησοι
Εκτιμούμε ότι αν δοθούν κίνητρα και στους πολίτες τρίτων χωρών, θα φέρει σημαντικά αποτελέσματα. Αυτά δεν θα είναι μόνο η εισαγωγή κεφαλαίων και επένδυσης όπως έως τώρα προσβλέπει η νομοθετική διάταξη που υπάρχει.
Σε ό,τι αφορά το νησί μας τα οφέλη θα είναι πολλαπλά.
Κατ’ αρχήν θα είναι ένας τρόπος να ανακαινιστούν τα πεπαλαιωμένα κτίσματα και να διασωθούν σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία.
Κατά δεύτερον θα υπάρξει μια δημιουργική κινητικότητα στους φθίνοντες αυτούς οικισμούς και συγχρόνως θα υπάρξει μια αναβάθμιση των αξιών των κτισμάτων και της γης στους οικισμούς αυτούς που θα συμπαρασύρει και τους παραπλήσιους δημιουργώντας μια οικονομική αναστροφή.
Η οικονομική αυτή δραστηριότητα θα δημιουργήσει και ένα ισχυρό περιβάλλον απασχόλησης σε επιστημονικά τεχνικά επαγγέλματα και ιδιαίτερα στον τομέα της ανοικοδόμησης που τώρα και στο νησί μας βρίσκεται σε κατάσταση βαθιάς κρίσης.
Η κατοίκηση έστω και για κάποιο χρονικό διάστημα των κτισμάτων αυτών θα δημιουργήσει ένα ζωντάνεμα της Κρητικής ενδοχώρας. Εξ άλλου και η ανάμειξη του ντόπιου πληθυσμού με πολίτες και κουλτούρες άλλων χωρών και μάλιστα μακρινών θα δημιουργήσει και νέα πολιτιστικά δεδομένα για τις περιοχές μας.
Δεδομένου του ιδιαίτερου ταπεραμέντου των κατοίκων του νησιού μας με την έντονη εξωστρέφεια, το υψηλό αίσθημα φιλοξενίας αλλά και της αυθεντικότητας στη συμπεριφορά, στοιχεία που γοητεύουν τους ξένους επισκέπτες θα δημιουργηθεί ένα ρεύμα κατοίκησης, όπως έχει δημιουργηθεί με Ευρωπαίους πολίτες όπως Γερμανούς, Νορβηγούς, Βρετανούς που ήδη έχουν αποκτήσει κατοικίες στο νησί μας.
Μπορούμε να πάρουμε το παράδειγμα της Κύπρου όπου εκτός από τους Ευρωπαίους, χιλιάδες κάτοικοι τρίτων χωρών και κυρίως της Ρωσίας, Αραβικών χωρών αλλά και της Κίνας έχουν αποκτήσει κατοικίες στην άλλη Μεγαλόνησο.
Ας ξεκινήσουν λοιπόν οι συζητήσεις τόσον από τους επαγγελματικούς φορείς και τα επιμελητήρια αλλά και κοινωνικούς φορεί και τους πολίτες του νησιού ώστε αν αποδειχτεί ότι η πρόταση είναι πρόσφορη και προς το συμφέρον των κατοίκων, να μπει και στην ατζέντα των εκάστοτε κυβερνόντων.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
ouranosgeo@gmail.com
