Ο εορτασμός της 20ης Δεκεμβρίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Ανθρώπινης Αλληλεγγύης καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2005.
Η λέξη αλληλεγγύη είναι σύνθετη από τη γενική της αλληλοπαθούς αντωνυμίας αλλήλων και το ουσιαστικό εγγύη (:εγγύηση), που συντίθεται από την πρόθεση εν και το ουσιαστικό γύη, που σημαίνει χέρι, παλάμη. Έτσι αλληλεγγύη σημαίνει κυριολεκτικά το να προσφέρει ο ένας στον άλλο «χέρι βοήθειας». Ταυτίζεται δηλαδή με το καθήκον της αλληλοβοήθειας, της υποχρέωσης που έχουν τα μέλη/μονάδες μιας ομάδας ή τα υποσύνολα ενός συνόλου να αλληλοϋποστηρίζονται. Μόνη της δηλαδή η λέξη αλληλεγγύη μπορεί να έχει θετικό ή αρνητικό πρόσημο.
Η συνοδεία, όμως, της εορτάζουσας από τον επι-θετικό προσδιορισμό «ανθρώπινη» την εξανθρωπίζει ως σημαινόμενο, αντιδιαστέλλοντάς την από την αρνητική της εκδοχή, όπως αυτή μεταξύ των μελών μιας μικρής ή μεγάλης αντιλαϊκής, αντιδημοκρατικής, εγκληματικής, κερδοσκοπικής και γενικά αντικοινωνικής ομάδας/οργάνωσης ή μεταξύ των μελών μιας ανίερης συμμαχίας κρατών.
Μια μορφή ανθρώπινης αλληλεγγύης είναι και αυτή που προτείνει ο απόστολος Παύλος στην Προς Γαλάτας επιστολή του, όπου παρακινεί τους ανθρώπους να υπομένουν ο ένας τα ελαττώματα του άλλου, αλλά με μία αναγκαία προϋπόθεση: «Αλλήλων τα βάρη -βαστάζετε, και ούτως αναπληρώσατε τον νόμον του Χριστού» (Γαλ. ς’ 2). Αμοιβαία ανοχή στα ελαττώματα για αποφυγή τριβών και συγκρούσεων, όχι συνενοχή στα… παραπτώματα.
Ο ίδιος προσδιορισμός ανθρώπινη διευρύνει την έννοια της αλληλεγγύης, δίνοντάς της πανανθρώπινα όρια, οπότε στην ουσία έχουμε να κάνουμε με τον ανθρωπισμό, την ανώτερη ιδιότητα του ανθρώπου, καθώς η διάθεσή του για προσφορά υπερβαίνει οποιαδήποτε διαφορά.
Με αυτή την έννοια η αλληλεγγύη υψώνεται ως μία από τις θεμελιώδεις και παγκόσμιες αρχές που πρέπει να κυριαρχούν στις σχέσεις μεταξύ τόσο των χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και μεταξύ των ατόμων στην καθημερινότητά τους, με στόχο την ομαλή κοινωνική συνύπαρξη σε όλα τα επίπεδα. Αρχές που, φυσικά, πρέπει να εκφράζονται με πράξεις. Γιατί η αλληλεγγύη δεν είναι μια γενική, αφηρημένη έννοια. Περιλαμβάνει πραγματικές δράσεις σε όλους τους τομείς της ζωής των ανθρώπων ως μονάδων ή ομάδων.
Αυτό, άλλωστε, ήταν και το σκεπτικό της Γ.Σ. του ΟΗΕ που καθιέρωσε την εορτή. Η επιλογή, άλλωστε, της 20ης Δεκεμβρίου συνδέεται με την ίδρυση την ίδια ημερομηνία του 2002 του Παγκόσμιου Ταμείου Αλληλεγγύης, με στόχο την εξάλειψη της φτώχειας και εξαθλίωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέσω αναπτυξιακών προγραμμάτων.
Φυσικά, αν δεν γνωρίζουμε αυτή τη σύνδεση και συνδέσουμε τον εορτασμό με το πνεύμα των Χριστουγεννιάτικων ημερών και της χριστιανικής διδασκαλίας, που έχει ως πεμπτουσία της την αλληλεγγύη, κανένα πρόβλημα. Εκείνο που έχει σημασία είναι η σύνδεση της εορτής με την πράξη. Και φυσικά όχι μόνο της εορτής…
* * *
Η δεκαετία της οικονομικής κρίσης και του προσφυγικού προβλήματος ανέδειξε πτυχές και από τις δύο όψεις/εκδοχές της αλληλεγγύης, την ανθρώπινη/ανθρωπιστική και την εμπορευματοποιημένη/εκμεταλλευτική σε επίπεδο ατόμων και ομάδων, με τη συντομογραφία ΜΚΟ, για παράδειγμα, να παραπέμπει όχι μόνο στο κανονικό: Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, αλλά και στο δηκτικό: … Μη Κοινωφελείς Οργανώσεις.
Αλλά και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης δοκιμάστηκε η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών, αν και αποτελεί ιδρυτική/καταστατική αρχή της με βάση τα προτάγματα του διαφωτισμού: ισότητα, αλληλεγγύη, αδελφοσύνη. Έτσι υψώθηκαν τείχη σε βάρος της Ελλάδας ως εισόδου του τεράστιου όγκου της προσφυγιάς που προκάλεσε ο πόλεμος στη Συρία. (Μήπως είναι αντιφατικό όμως να βλέπουμε τα τείχη αυτά και να παραβλέπουμε τα εντός της χώρας μας τείχη που υψώνονται απέναντι στην αποσυμφόρηση των ακριτικών μας νησιών;)
Επίσης οι κρίσεις της εποχής μας αναδεικνύουν την αποπολιτικοποιημένη εκδοχή της αλληλεγγύης, αυτής που δεν ενδιαφέρεται για την εξάλειψη ή μείωση των ριζικών αιτίων που αναπαράγουν και διαιωνίζουν τις κρίσεις μεταξύ ατόμων, κοινωνικών ομάδων ή κρατών. Προσπαθούν ή να καλύψουν με επιδέσμους ή… πούδρα πληγές, παραβλέποντας τις λερναίες πηγές που τις αναπαράγουν και τα εκμεταλλευτικά συστήματα. Πολλοί μιλούν για «εργαλειοποίηση» της αλληλεγγύης ακόμη και από τους δημιουργούς των κρίσεων ως επικάλυψη των ευθυνών τους. Η αντιμετώπιση των αιμορραγιών που προκάλεσε η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη», με τελευταία… την «ανθοφορία» της Συρίας, είναι αψευδής μάρτυρας αυτής της πραγματικότητας!
Μια άλλη πτυχή της «ανθρώπινης αλληλεγγύης» συνδέεται με τις προϋποθέσεις από την πλευρά του αλληλέγγυου υποκειμένου, ενικού ή πληθυντικού αριθμού: Η αλληλεγγύη πρέπει να είναι αποτέλεσμα ανιδιοτέλειας και όχι ευτελούς υστεροβουλίας, ελεύθερης βούλησης και όχι επιβολής από τρίτους, διακριτικής προσφοράς προς πάσχοντα και όχι αυτοπροβολής, εσωτερικής ανάγκης και όχι ελεημοσύνης και οίκτου, διαφανούς νομιμότητας και γνήσιας ανθρωπιστικής πρόθεσης και όχι ρατσιστικής ή εθνικιστικής διάκρισης, έμπρακτης βοήθειας και όχι μόνο με τα λόγια που «κτίζει ο Μανόλης ανώγεια και κατώγια» κατά τη λαϊκή ρήση.
Η αλληλεγγύη σε διεθνές επίπεδο έδειξε πρόσφατα το ανθρώπινο πρόσωπό της στην άμεση και δυναμική συμμετοχή της Ελληνικής Αποστολής στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης μετά το φονικό και καταστρεπτικό σεισμό στη γειτονική μας Αλβανία στις 26 Νοεμβρίου 2019. Επίσης στην πρόσφατη σχεδόν παγκόσμια καταδίκη της Τουρκολιβυκής συμφωνίας («Μνημονίου Συννενόησης», για την ακρίβεια), που παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα Τρίτων (Ελλάδας, Αιγύπτου, Κύπρου) στη θάλασσα, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους ενεργειακούς στόχους του ανεξέλεγκτου Ερντογάν και δυναμιτίζει την ειρήνη στην περιοχή. Αρκεί να μην περιοριστεί σε φραστικές καταδίκες και ευχολόγια που θα αποκαλύψουν κάτω από τα πρόσωπα τα προσωπεία (πράγμα όχι ασυνήθιστο).
Επίσης. η αλληλεγγύη δεν πρέπει να υπερβαίνει τις δυνατότητες του αλληλέγγυου, όπως συμβαίνει με το «ξεφόρτωμα» του προσφυγικού προβλήματος (για να επανέλθω στο καυτό μας αυτό πρόβλημα) στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στα ανατολικά νησιά της που κυριολεκτικά έχουν βουλιάξει από το υπέρβαρο «φορτίο», φορτίζοντας δικαιολογημένα τους ντόπιους και δοκιμάζοντας τα όριά της αντοχής τους αλλά και οπλίζοντας τα χέρια της ξενοφοβίας και του ρατσισμού.
Τέλος, η αλληλεγγύη δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να αποστρέφει το ανθρώπινο πρόσωπό της από το δίκαιο με πρόσχημα την «ουδετερότητα». (Για παράδειγμα: η συμμαχία του ΝΑΤΟ προβλέπει μέτρα αλληλεγγύης προς τους συμμάχους έναντι εξωτερικών αντιμάχων αλλά όχι έναντι της επιθετικότητας εσωτερικών). Η ουδετερότητα απέναντι στο άδικο και στο δίκαιο είναι στην πραγματικότητα ψευδής, αφού λειτουργεί υπέρ του αδίκου.
Από την πλευρά, βέβαια, του αντικειμένου της αλληλεγγύης, ενικού ή πληθυντικού αριθμού, κανένα «άλλοθι» δεν δικαιολογεί την παράλειψη της υποχρέωσης για αναγνώριση της προσφοράς και, «ευκαιρίας δοθείσης», της -έστω και συμβολικής- αντιπροσφοράς ή της μίμησης του καλού παραδείγματος με ανάλογη συμπεριφορά προς τρίτους. Ως προς αυτό υπάρχουν πολλά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν ή διαψεύδουν τη θυμοσοφική ρήση του αείμνηστου Γεωργίου Παπανδρέου (του «Γέρου της δημοκρατίας»): «Αν από δέκα ευεργετήσεις τους οκτώ, θα κάνεις δύο εχθρούς και οκτώ αγνώμονες»…
* * *
Για κάποιους η γιορτή της Ανθρώπινης Αλληλεγγύης είναι μόνο για «ανθρώπους του ρομαντισμού και της ουτοπίας». Ούτως ή άλλως όμως, τι σπουδαίο έγινε στην ιστορία χωρίς αυτούς;
