Του Βασίλη Βουϊδάσκη -Καθηγητή (ε.Υ.) Κοινωνιολογίας Π.Κ.
Ο καταστροφικός σεισμός των δεκαπέντε ρίχτερ του Σαββάτου της 2ας του Μάη 2020 στ’ Ανώγεια συγκλόνισε συθέμελα το χωριό μας, το Νησί μας, τη χώρα μας και κάθε λογικό άνθρωπο, ο οποίος διαθέτει αισθητήρα σε τέτοιες οδυνηρές δονήσεις, με οικουμενική διάσταση.
Είναι ο δεύτερος και φονικότερος σεισμός μέσα σε λίγα χρόνια, που προδικάζει ότι αυτό το τραγικό συμβάν, φαίνεται να παίρνει άκρως επικίνδυνες διαστάσεις. Κι ενώ δηλαδή, για περισσότερο από εξήντα χρόνια η Ανωγειανή γη ‘έδειχνε’ υποκριτικά ν’ απορροφά στα έγκατά της τους επικίνδυνους κραδασμούς μιας επίπλαστης κοινωνικής συνύπαρξης, τα τρία τελευταία χρόνια δείχνουν πως βρεθήκαμε ‘ξαφνικά’ στη μέση μιας άγριας Δύσης! Αποκρύπταμε πολύ επιτηδευμένα τον κρατήρα του ηφαιστείου, κωφεύαμε στον εκκωφαντικό βρυχηθμό του, αλλά δεν αποτρέψαμε την έκρηξή του.
Συντετριμμένος απ’ αυτά τα οδυνηρά συμβάντα βρίσκω το θάρρος μέσα σε λίγες αράδες να καταθέσω, όπως συνηθίζω, πικρές επιστημονικές αλήθειες, μαζί με πολύ πόνο, που φτάνει στα όρια της οργής. Κλείνω, κατ’ αρχάς, ευλαβικά το γόνυ στους αδικοχαμένους νεκρούς και παρακαλώ τις οικογένειές τους να δεχτούν τ’ ανυπόκριτά μου συλλυπητήρια, επειδή αλήθεια δεν γνωρίζω ποιο είναι και το δικό μου μερτικό ευθύνης, και τί πιθανόν θα μπορούσα να κάνω και δεν το έκανα, προκειμένου να βρίσκονται κοντά μας ο Λευτέρης Καλομοίρης, ο Γιώργος Ξυλούρης και ο Μανώλης Στρατάκης. Απαντήσεις σ’ αυτά τα αμείλικτα ερωτήματα επιχειρώ να δώσω στη συνέχεια:
Η μεγαλοφυΐα του προσωκρατικού φιλοσόφου, Ηράκλειτου, με τρεις λέξεις ‘ Τὰ πάντα ῥεῖ ’ (Τα πάντα κινούνται ) διατύπωσε τους νόμους του σύμπαντος. Περίπου δυο αιώνες αργότερα ο Αρχιμήδης 287-212 π.Χ., ένας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς, φυσικούς, μηχανικούς και εφευρέτες, πρόσθεσε την περιώνυμη φράση: “δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω.”, (Δώσε μου ένα σημείο να σταθώ και θα κινήσω τη γη). Κανείς και ποτέ από τους ισχυρούς της γης δεν αμφισβήτησε κι ούτε απειθάρχησε σ’ αυτή την αδιάψευστη φυσική νομοτέλεια. Αντίθετα μ’ αυτήν, oι κοινωνικοί κανόνες, που καθορίζονται από τα μέλη των ανθρωπίνων κοινωνιών, δεν είναι θέσφατα κι έχουν περιορισμένη χωροχρονική ισχύ. Είναι ανθρώπινα θεσπίσματα, που στοχεύουν στην ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων, στην πρόληψη των εγκλημάτων και στον επιμερισμό της ευθύνης όλων, μικρών και μεγάλων, στην πρακτική τους εφαρμογή.
Κι έτσι προσεγγίζομε κοινωνιολογικά την απάντηση του ερωτήματος, βάζοντας ‘τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων’ . Ποιοι φταίνε και σε ποιους αναλογεί το μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος της ευθύνης ή και της ενοχής, για τον άδικο χαμό τριών ανθρώπων, που η ζωή του καθένα ξεχωριστά δεν αντικαθίσταται με όλους τους θησαυρούς της γης. Και για αποφυγή κάθε παρεξήγησης, δε στήνομε λαϊκό δικαστήριο και εισαγγελικό κατηγορητήριο, αφού άλλοι είναι οι αρμόδιοι γι’ αυτά. Απλά, ένα δυνατό αισθητήριο, μια απλή καθημερινή εμπειρία και το κυριότερο η γνώση των κοινωνικών δομών της Ανωγειανής και Ελληνικής κοινωνίας αρκούν για να οδηγήσουν σε κάποιες απαντήσεις.
Ζούμε σε μια χώρα με κοινοβουλευτική δημοκρατία στο πρότυπο των Δυτικών Δημοκρατιών με όλες τις αδυναμίες τους, βασισμένη στην ηθική και πολιτική φιλοσοφία του Κοινωνικού Συμβολαίου, που ρυθμίζει τις σχέσεις της κοινωνίας με την εξουσία. Ο κυριότερος εκπρόσωπος, ο μεγάλος κοινωνικός φιλόσοφος Ζ.Ζ. Ρουσώ με απλά λόγια λέγει ότι: ‘οι πολίτες με την ψήφο μας παραχωρούμε στις κυβερνήσεις ένα μέρος από την ελευθερία μας με αντάλλαγμα εκείνες να προστατεύουν τα ατομικά και συλλογικά μας δικαιώματα από τους επίδοξους παραβάτες’. Πριν απαντήσετε στο δικό μας ερώτημα, αν δηλαδή, η κάθε μορφής πολιτική εξουσία σε όλη την ιεραρχία, ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της, ανατρέξετε τουλάχιστον σε όλες τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, κι ας πάρει ο καθένας την απάντηση που θέλει.
Λυπάμαι βαθύτατα, επειδή εγώ ατύχησα έως τώρα και δεν είδα ένα Ελληνικό κράτος δικαίου, που θα σέβεται τον πολίτη και θα κάνει κι εκείνον να σέβεται το κράτος. Και είναι τόσο απλό και τόσο ‘αόρατο’. Όταν οι κρατούντες, που έχουν στόχο την εξουσία για την εξουσία και η υποκλοπή της στηρίζεται στα δεκανίκια της πελατειακής σχέσης, δεν υπάρχει ελπίδα εξόδου από το φαύλο κύκλο. Κράτος που δεν έχει ισονομία και ισοπολιτεία, που εφαρμόζει τους νόμους επιλεκτικά και δεν προστατεύει τον πολίτη, δεν πατάσσει φαινόμενα κοινωνικής εκτροπής και αυθαιρεσίας, κι αφήνει να θεριεύουν θύλακες ανομίας και κοινωνικού κανιβαλισμού, δε λειτουργεί στα πλαίσια της νομιμότητας, αλλά με μακιαβελικές πρακτικές. Πρωταίτιοι λοιπόν, αν όχι υποκινητές, στη περίπτωσή μας, είναι όλοι οι μη έντιμοι πολιτικοί και πολιτικάντηδες όλων των εποχών. Εκείνοι που αγνοούν, ή γνωρίζουν και αντιτάσσονται συνεχώς στον ορισμό της Πολιτικής του Αριστοτέλη: «Πολιτική είναι η εφαρμοσμένη ηθική».
Και τώρα όλοι εμείς, οι Ανωγειανοί, πού πάμε και τί κάνομε;
Πόσο πρέπει να θρηνούμε τους νεκρούς μας ή πόσο ν’ αναλογισθούμε τις ευθύνες μας; Και το πρώτο είναι ανθρώπινο αλλά το δεύτερο αντρίκιο, επείγον και υποχρεωτικό, για εκείνους, τουλάχιστον, που πραγματικά επιθυμούν να είναι αυτά τα τελευταία θύματα. Τί κάναμε ή τί δεν κάναμε για να τα αποτρέψομε. Πώς έγινε αυτό. Εμείς, η ‘ευφυής ράτσα’ με το ‘ένδοξο παρελθόν’, ‘πέσαμε από τα σύννεφα’ και απορούμε. Πώς μας ξέφυγαν τέτοιες συγκλονιστικές καταστάσεις, με τέτοια θλιβερά αποτελέσματα. Πώς έγινε σ’ ένα τόσο ‘ολοκάθαρο’, αλλά ‘μπαρουτοκαπνισμένο’ ουρανό, να ξεσπάσει ‘ξαφνικά’ τέτοια καταιγίδα και να πέσει ο φονικός κεραυνός στους νεκρούς μας; Δεν είχαμε δει κι ούτε είχαμε καταλάβει τίποτε. Πετούσαμε τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, ενώ το ίδιο το πλασάραμε στους άλλους με τα πιο παρδαλά χρώματα. Κλείναμε τα μάτια και τα αυτιά και ερμητικά κλειστά τα στόματά μας, με μια συμπεριφορά που παραπέμπει σε πρακτικές τριτοκοσμικών χωρών και σε κάποιας μορφής omerta.
Υποτίθεται πως θα αποδοθούν ευθύνες από την όποια δικαιοσύνη, δίκαια απαίτηση των νεκρών και των ζωντανών, με κριτήριο ποιοι λιγότερο και ποιοι περισσότερο. Όταν όμως τρεις άνθρωποι δεν επανέρχονται στη ζωή, το πρόβλημα παραμένει διαχρονικό και οικουμενικό, μέχρι που τολμώ να πω, πως όλες οι εμπλεκόμενες οικογένειες είναι ταυτόχρονα θύτες και θύματα με την ευρύτερη σημασία του όρου. Θύματα ενός κοινωνικού περίγυρου που όλοι διαμορφώσαμε και με ένα κώδικα αξιών, όπου η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται τόσο χαμηλά. Γι’ αυτό ακριβώς η αποποίηση ευθύνης για κανένα μας δεν επιτρέπεται και η μετάθεσή της οπουδήποτε είναι εύκολος αλλά απάνθρωπος και άνανδρος τρόπος διαφυγής.
Φταίμε όλοι αναλογικά εντός και εκτός της κωμόπολης, ντόπιοι και ξένοι, που γιγάντωσαν το ναρκισσισμό μας και περιτύλιγαν τις κακοήθεις παραδόσεις μας με χρυσόχαρτο. Μόνο τα μικρά παιδιά και οι νοητικά καθυστερημένοι δεν έχουν ενοχή κι εμείς οι άλλοι, σε διαφορετικό ποσοστό καθένας, έχομε το μερτικό μας. Φταίμε αφού ως κοινωνία τώρα και μερικές δεκαετίες, ανεχόμαστε φαινόμενα αποσύνθεσης κι ο καθένας μας ξεχωριστά ήταν: «τυφλὸς τά τ᾽ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾽ ὄμματ᾽ εἶ» (τυφλός στ’ αυτιά, το νου ‘νόηση’ και τα μάτια», μπροστά σε τέτοια εκφυλιστικά φαινόμενα, πάντα σε συνεργεία με τη διεφθαρμένη εξουσία. Πώς θα πορευτούμε λοιπόν τώρα μέσα σ’ αυτή την καταστροφική λαίλαπα, στην οποία οι ίδιοι διαχρονικά βυθίζαμε το χωριό μας; Η ελπίδα για ανατροπή της κατάστασης χάθηκε οριστικά μόνο για εκείνους που έφυγαν, όχι όμως και για μας τους ζωντανούς και τους σώφρονες. Στρατευόμαστε σ’ αυτό το δύσκολο αγώνα. Βάζομε το άλογο κανονικά μπροστά από το κάρο. Καταθέτομε ψυχή και κραυγάζομε με όλη τη δύναμη της ψυχής μας: Ποτέ πια άλλο αδελφικό αίμα!
Αντί επιλόγου: Ο Tim White, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο παν/μιο του Μπέρκλεϋ βρέθηκε για έρευνα σε μια φυλή κανιβάλων. Ο αρχηγός τους του υπέβαλε μια πολύ απλή ερώτηση: «Τι συμβαίνει με σας τους δήθεν πολιτισμένους; Τους ανθρώπους, αφού δεν τους τρώτε, γιατί τους σκοτώνετε;» Στήλη άλατος έμεινε ο Αμερικανός, αφού δεν είχε απάντηση. Ούτε κι εγώ έχω, κι αν έχετε εσείς, περιμένω. Γιγάντιος κόλαφος από τον αρχηγό των ανθρωποφάγων στα πρόσωπα όλων των δήθεν ‘πολιτισμένων’ ανθρώπων της οικουμένης! Αλήθεια! Πέρασε ποτέ από το μυαλό μας η σκέψη: «Γιατί σκοτώνομε τους ανθρώπους; Γιατί; Γιατί; Γιατί;
