Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΧΙΩΤΑΚΗ*
Οι ακραίες εμμονές του ετερογενούς και πολύμορφου ρεύματος των αντιεμβολιαστών δεν αποτελούν ελληνικό φαινόμενο. Στα καθ’ ημάς, φαίνεται ότι ο πρώτος που στράφηκε φανατικά εναντίον των εμβολίων, χαρακτηρίζοντάς τα ως τη «βούλα του διαβόλου» (!) ήταν ο Παπουλάκος, κατά κόσμον Χριστόφορος Παναγιωτόπουλος: μια αμφιλεγόμενη μορφή απόκοσμου ασκητή, τον οποίο είχε χαρακτηρίσει η θεσμική Εκκλησία ως «αγύρτη και λαοπλάνου», αφού είχε στραφεί και εναντίον της, χαρακτηρίζοντας τήν Ιερά Σύνοδο ως «μιαράν». Έδρασε γύρω στο 1848-1852, αποκτώντας τυφλούς οπαδούς με τα κηρύγματα και τη δράση του. Με επίκεντρο την περιοχή των Καλαβρύτων και εκμεταλλευόμενος τις αντίξοες συνθήκες της εποχής του, υποκίνησε επικίνδυνες ταραχές που συνοδεύονταν, συχνά, με λαφυραγωγίες και λεηλασίες. Η πολεμική του δεν περιορίστηκε στα εμβόλια, αλλά στράφηκε και εναντίον της κοσμικής εκπαίδευσης και των Πανεπιστημίων (αφού, κατά τον ίδιο, προωθούν τα «γράμματα του διαβόλου»)· επίσης, ήταν εναντίον των δικαστηρίων, τα οποία χαρακτήριζε ως «γυφτόσπιτα», προέτρεπε να παντρεύονται τα κορίτσια σε ηλικία 12 ετών κ.λπ. Αν συγκρίνουμε τις εμμονές αυτές του αγράμματου Παπουλάκου με σημερινές ιδεοληψίες, σύμφωνα με τις οποίες τα εμβόλια εναντίον του κορωνοϊού περιέχουν εμβρυικά κύτταρα (!), τσιπς για να μας παρακολουθούν (!) ή μάς αλλάζουν το DNA, οι διαφορές δεν είναι μεγάλες.
Οι φανατικές εμμονές και οι επιθέσεις εναντίον των εμβολίων μπορούν να συγκριθούν, επίσης, με τις αιματηρές ταραχές (με νεκρούς) που, στις αρχές του περασμένου αιώνα (1901 και 1903), προκλήθηκαν από φοιτητές και όσους άλλους στράφηκαν εναντίον της μετάφρασης των Ευαγγελίων και της Ορέστειας στη δημοτική, έχοντας πέσει θύματα κυνικής δημαγωγίας από ορισμένους γλωσσαμύντορες (με προεξάρχοντα τον καθηγητή, Γ. Μυστριώτη). Στους τελευταίους απευθύνεται ο Παλαμάς, τιμώντας το κίνημα του δημοτικισμού, όταν γράφει: «Οχτρός μου εμένα κι η άσοφη σοφία του διαβασμένου, …».
Οι παραπάνω στάσεις, όπως και εκείνες των αντιεμβολιαστών, σήμερα, συνδέονται βέβαια με ορισμένες ιστορικές συγκυρίες και αντίστοιχα προσωπικά βιώματα και υποκειμενικές αξιακές επιλογές, στις οποίες δεν έχει άμεση πρόσβαση η αντικειμενική και επιστημονική γνώση. Η επιστήμη μπορεί να μας λέει με σαφήνεια τί επιπτώσεις και κίνδυνοι υπάρχουν με τον εμβολιασμό ή χωρίς τον εμβολιασμό, όμως η τελική επιλογή είναι, κανονικά, δική μας υπόθεση. Ενώ η επιστήμη μπορεί να αποφανθεί, πειστικά αν ένας λογαριασμός είναι σωστός ή λάθος, αδυνατεί ωστόσο να ανατρέψει τις υποκειμενικές ιδεοληψίες και φοβίες, καθώς και τους ηθικούς ενδοιασμούς ενός αντιεμβολιαστή. Σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ, οι κοσμοθεωρήσεις και πεποιθήσεις μας δεν μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των εμπειρικών γνώσεών μας, αφού τα ανώτατα ιδανικά που μας κινητοποιούν στον πιο ισχυρό βαθμό, μάς επηρεάζουν, πάντοτε, σε ανταγωνισμό με άλλα ιδανικά, που για τους άλλους είναι το ίδιο ιερά, όπως είναι τα δικά μας για εμάς. Η επιστήμη, «με τις διανοητικές αφαιρέσεις και τα αποστεωμένα χέρια της, δεν μπορεί να συλλάβει το βαθύτερο νόημα και τους χυμούς της πραγματικής ζωής» – ιδιαίτερα από τη σκοπιά της νεολαίας. Αυτό συμβαίνει, πολύ περισσότερο, όταν οι διάφορες αρχές και εξουσίες (όχι μόνο οι πολιτικές) συνδέονται, συχνά, με παραλείψεις και μεροληπτικές επιλογές από τους εκάστοτε ιθύνοντες, με αποτέλεσμα να θεωρούνται οι πρώτες ως αυτονομημένες από τους πολίτες και ως ένα είδος κατεστημένου. Η εξέλιξη αυτή τροφοδοτεί δυσπιστία και αντιθεσμικές – αντισυστημικές τάσεις και στάσεις.
Αναφέρθηκα παραπάνω σε μακρινές και μάλλον άγνωστες, μαζικές κινητοποιήσεις, με επίκεντρο τον Παπουλάκο, τα «Ευαγγελικά» και τα «Ορεστειακά», επειδή δεν συνδέονται σήμερα με επίκαιρα, υποκειμενικά και συναισθηματικά βιώματα. Αντίθετα, πιο πρόσφατες εκδηλώσεις, όπως οι γνωστές «εξεγέρσεις των αγανακτισμένων» ή οι «διαδηλώσεις εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών» συνδέονται ακόμη – περισσότερο ή λιγότερο – με κομματικά συμφέροντα και μιαν αντίστοιχη ιδεολογική και συναισθηματική φόρτιση, δηλαδή με δεδομένα που δυσκολεύουν την αντικειμενική προσέγγιση των αντίστοιχων κινητοποιήσεων.
Η καλύτερη θεραπεία από υποκειμενικές και αυθαίρετες ιδεοληψίες είναι οι συντελούμενες κοινωνικές αλλαγές και η αντίστοιχη μετακύληση των κομματικών συμφερόντων με το πέρασμα του χρόνου. Για παράδειγμα, ποιος θα διαφωνούσε σήμερα ότι τα Ευαγγέλια και οι αρχαίες τραγωδίες είναι απαραίτητο να μεταγράφονται και στην καθομιλουμένη γλώσσα; Όπως φαίνονται, σήμερα, ακατανόητες και ανόητες οι γλωσσικές ιδεοληψίες, μέσω των οποίων υποκινήθηκαν αιματηρές ταραχές, το 1901 και το 1904, κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί, μελλοντικά, με τις τωρινές ιδεοληψίες των αντιεμβολιαστών: εύχομαι να παραμείνουν όλοι τους υγιείς και να διαπιστώνουν, σταδιακά, ότι οι εμμονές και φοβίες τους για τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού ήσαν μια λίαν επικίνδυνη αυταπάτη για τους ίδιους και τους συνανθρώπους τους. Άραγε, το γεγονός αυτό θα μπορούσε να γίνει μάθημα, ώστε να μη στραφούμε σε νέες δογματικές ιδεοληψίες, όταν θα έχει περάσει η σημερινή πανδημία, κυρίως, μέσω των εμβολίων;
* Ο Στέλιος Χιωτάκης, είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
