Ψυχικές αντιστάσεις στη δοκιμασία της κρίσης

Η Ψυχολογία έχει καθιερωθεί ως η επιστήμη που ερευνά τις ψυχικές λειτουργίες, τις ικανότητες και καταστάσεις, οι οποίες συνιστούν αυτό που ονομάζεται ψυχικός κόσμος ή ψυχισμός του ανθρώπου. Πολύ συνοπτικά, οι βασικοί τομείς του ανθρώπινου ψυχισμού, στους οποίους κινείται εσωτερική ζωή του ανθρώπου είναι: α. οι εσωτερικές παρωθήσεις και τα κίνητρα ζωής και συμπεριφοράς, β. οι γνωστικές λειτουργίες και ικανότητες γ. οι ποικίλες συναισθηματικές διαθέσεις και οι εναλλασσόμενες ψυχικές καταστάσεις, θετικές ή αρνητικές (αγάπη ή μίσος, χαρά ή λύπη, ελπίδα ή απαισιοδοξία κ. ά), δ. η βουλητική λειτουργία που αναδεικνύεται και εκδηλώνεται μέσα από την ελεύθερη και υπεύθυνη στάση, το συντονισμό των επιμέρους λειτουργιών και ικανοτήτων και τις αποφάσεις και πράξεις της συμπεριφοράς του κάθε ανθρώπου, ε. το ασυνείδητο βάθος της ψυχής, το οποίο μετέχει δυναμικά στην όλη ψυχική λειτουργία του προσώπου και επηρεάζει σημαντικά τη συμπεριφορά του. στ. η εξωτερίκευση του ψυχικού κόσμου μέσα από τις ποικίλες μορφές της ανθρώπινης έκφρασης και επικοινωνίας.

 

Η ευρύτερη διάδοση της ψυχολογικής γνώσης συμβάλλει στο να αποκτούν οι άνθρωποι περισσότερη αυτογνωσία και αλληλοκατανόηση, να εμβαθύνουν στην ψυχική τους ζωή, να οικοδομούν θετικές σχέσεις, να προστατεύουν την υγεία τους, να διαχειρίζονται προσωπικές δοκιμασίες. Γνωρίζοντας πώς λειτουργεί ο ψυχισμός τους, έχουν μεγαλύτερη επίγνωση για τις έμφυτες παρορμήσεις, τα κίνητρα και τις ανάγκες τους, τις συναισθηματικές τους διαθέσεις, τη λειτουργία της θέλησης. Είναι σε θέση να αποκτούν επίγνωση της ψυχικής τους κατάστασης και της κατάστασης των άλλων, να αυτόρυθμίζουν περισσότερο τις εσωτερικές τους παρορμήσεις και την εξωτερική τους συμπεριφορά και να επιτυγχάνουν πιο αποτελεσματική προσαρμογή στις απροσδόκητες οδυνηρές αλλαγές της ζωής τους.

 

Εξάλλου, κάθε οδυνηρό γεγονός της προσωπικής και κοινωνικής ζωής που συνιστά σοβαρή απώλεια ή απειλή πολύτιμων αγαθών του ανθρώπου, έχει άμεσο αντίχτυπο στην ψυχική του ζωή. Η κρίση είναι γεγονότα και καταστάσεις που συμβαίνουν έξω από τον άνθρωπο. Τις συνέπειές της όμως έχουν αντίχτυπο στο εσωτερικό είναι του. Σε ολόκληρο τον ψυχικό του κόσμο βιώνει την όλη τραγικότητα, την ταραχή και τον πόνο που τού προκαλούν τα γεγονότα. Εκεί οι δυνάμεις του κλονίζονται και η αντοχή του καταρρέει. Οι γνωστικές του ικανότητες απορρυθμίζονται, η σκέψη του θολώνει, τα αρνητικά του συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας και απαισιοδοξίας τον κατακλύζουν και τον βυθίζουν στη θλίψη και την απόγνωση. Η ενεργοποίηση των σωματικών και ψυχικών του δυνάμεων ατονεί και η θέληση του παραλύει.

 

Μπροστά στις τραγικές συνέπειες της σημερινής κρίσης προβάλλει η ανάγκη άμεσης ψυχολογικής στήριξης, κυρίως των ανθρώπων που πλήττονται περισσότερο. Η διάχυτη αρνητική ψυχολογική κατάσταση που σκιάζει την κοινωνία, θέτει σε δοκιμασία και την πιο δυνατή ανθρώπινη φύση και την πιο ανθεκτική προσωπικότητα. Αυξάνονται όλο και πιο πολύ οι συνάνθρωποί μας που καταρρέουν ψυχικά μπροστά στην ανεπάντεχη απώλεια απαραίτητων για την επιβίωση αγαθών, στη δραστική μείωση της ποιότητας ζωής τους, στον εφιάλτη της ολοσχερούς καταστροφής τους και στα απειλητικά αδιέξοδα για το παρόν και το μέλλον τους.

 

Έχουν άμεση ανάγκη να βοηθηθούν στις δοκιμασίες τους, κυρίως για εκείνες, για τις οποίες δεν ευθύνονται, αλλά και δεν είναι σε θέση οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά με δικές τους δυνάμεις. Να τους παρασχεθεί βοήθεια, η οποία, εκτός από την κάλυψη άμεσων αναγκών επιβίωσης, θα συμβάλει στην ανόρθωση του ηθικού τους, στην αναπτέρωση των ψυχικών τους δυνάμεων ακόμη και στην αντιμετώπιση τυχόν κλονισμού της ψυχικής τους υγείας.

 

Στην έννοια της ψυχολογικής στήριξης περιλαμβάνεται κάθε επιστημονική γνώση, θεωρητική και πρακτική, που προέρχεται από τις επιστήμες της ψυχής, κυρίως την Ψυχολογία, την Ψυχιατρική και την Ποιμαντική και αναφέρεται στη συμβολή τους στα να αντιμετωπίζονται οι ψυχικές συνέπειες της γενικότερης κρίσης ή μιας προσωπικής δοκιμασίας. Οι διάφορες υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, πλαισιώνονται συνήθως και από τους ειδικούς της ψυχολογικής στήριξης, προκειμένου να αντιμετωπίζονται και τα έκτακτα ψυχικά προβλήματα που ανακύπτουν.

 

Στις γενικότερες κρίσεις, η ψυχολογική στήριξη μπορεί να προέλθει από τους ειδικούς, όταν καλούνται να προσφέρουν βοήθεια από τα μέσα γενικής πληροφόρησης. Συχνά ψυχολόγοι και ψυχίατροι, επώνυμοι και μη, καλούνται σε συνεντεύξεις τους στην τηλεόραση ή σε άλλα μέσα, να προσφέρουν τις ειδικές γνώσεις τους και μάλιστα τους ζητείται επίμονα να απευθύνουν λόγο ψυχικής στήριξης, παρηγοριάς και ενθάρρυνσης, αισιοδοξίας και ελπίδας στο χειμαζόμενο λαό. Και η απαίτηση προβάλλεται όχι τόσο για επανάληψη ψυχρών γνώσεων, όσο για κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο που περιέχεται μέσα στην πίστη στις πνευματικές δυνάμεις και αξίες του ανθρώπου.

 

Σε περιπτώσεις που προκαλούνται προβλήματα ψυχικής ζωής, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν με μόνη την αυτογνωσία, η ψυχολογία έχει αναπτύξει ένα πλήθος πρακτικών εφαρμογών ψυχολογικής στήριξης, ατομικής και ομαδικής. Έτσι υπάρχουν προγράμματα συμβουλευτικής για την πρόληψη και προστασία από κινδύνους, για τη στήριξη σε κρίσιμες καταστάσεις, και για τη θεραπεία σε περιπτώσεις κλονισμού της ψυχικής υγείας. Η ψυχολογική συμβουλευτική στήριξη ή θεραπεία, αντιμετωπίζει προβλήματα που προκύπτουν στην ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων, στη λειτουργία της οικογένειας στην αγωγή και την παιδεία στις διαπροσωπικές σχέσεις (αδικία, εχθρότητα, συγγνώμη), στις διεργασίες του ασυνειδήτου (συγκρούσεις, ενοχές, υπαρξιακό κενό), στη συμπεριφορά (επιθετικότητα, έλλειψη αυτοεκτίμησης, παθητικότητα). Γενικά προσφέρει βοήθεια στις ψυχικές καταστάσεις που προκαλεί μια σοβαρή ασθένεια, μια τραγική αποτυχία, μια δυσαναπλήρωτη απώλεια, ένα βαρύ πένθος και κάθε είδος ψυχικής δοκιμασίας και περιπέτειας, όπως είναι και αυτή της σημερινής οικονομικής κρίσης.

 

Μια γενική κατεύθυνση της σημερινής ψυχολογικής επιστήμης στην προσπάθειά της να βοηθήσει τον άνθρωπο για μια υγιή ψυχική ζωή και στήριξη στα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, είναι και η λεγόμενη «θετική ψυχολογία» (positive psychology). Προσανατολίζεται στην έρευνα πιο πολύ των θετικών πλευρών της ανθρώπινης ψυχικής ζωής και συμπεριφοράς και την ενίσχυσή τους με την κατάλληλη αγωγή και θεραπεία, προκειμένου να εξασφαλίζεται, κατά το δυνατόν, ψυχική υγεία, συναισθηματική ισορροπία, εσωτερική πληρότητα και ποιότητα ζωής. Επικεντρώνεται πιο πολύ στις πνευματικές διαστάσεις της ανθρώπινης φύσης, όπως τις αναφέραμε παραπάνω, τη λογική σκέψη, την κοινωνική σχέση, τη δημιουργική δύναμη, την ηθική ποιότητα και τη θρησκευτική πίστη.

 

Η στροφή αποδίδεται σε μια νέα αντίληψη αγωγής και θεραπείας, ότι δηλαδή οι αρνητικές πλευρές του ανθρώπου αντιμετωπίζονται όχι τόσο με την καταπολέμησή τους, μάλιστα με περιοριστικά ή ανασταλτικά μέτρα, όσο και κυρίως με την ενίσχυση των θετικών πλευρών της προσωπικότητας. Επιδίδεται λοιπόν η ψυχολογία πιο πολύ στη μελέτη της ανάπτυξης και αγωγής του αλτρουισμού αντί της επιθετικότητας, της συγγνώμης αντί της εκδίκησης, της ζεστής σχέσης αντί της ψυχρότητας, του ενδιαφέροντος αντί της αδιαφορίας, της επικοινωνίας αντί της απομόνωσης, της αισιοδοξίας αντί της απαισιοδοξίας, της ελπίδας αντί της απελπισίας, της θετικής διάθεσης αντί της μελαγχολίας και της κατάθλιψης.

 

Έννοιες, όπως λογική, ήθος, ελπίδα, αισιοδοξία, δημιουργικότητα, ευθύνη, καρτερικότητα, προβλεπτικότητα, ευτυχία, θρησκευτική πίστη κ.ά. γίνονται τώρα αντικείμενο μελέτης και αξιοποίησής τους στην αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι. Συνοπτικά, οι σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι η καλλιέργεια της ανθρώπινης πνευματικότητας συνδέεται με ένα πλήθος θετικών πλευρών της ζωής (θετική αντίληψη της πραγματικότητας, σωματική και ψυχική υγεία, θετικές ανθρώπινες και διαπροσωπικές σχέσεις, σταθερότητα της οικογενειακής συνοχής, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, τόνωση της ψυχικής ευεξίας, μείωση του άγχους και της ενοχής).

 

Η έμφαση στην ανθρώπινη πνευματικότητα αποδίδεται στο γεγονός ότι η μεταφυσική αναζήτηση συνιστά έμφυτη προδιάθεση των ανθρώπων να αναζητούν ένα βαθύτερο νόημα και ένα σκοπό της ύπαρξης και της ζωής τους, καθώς και ένα κώδικα πεποιθήσεων και αξιών που τους δίνουν ψυχική δύναμη, τους στηρίζουν και τους καθοδηγούν στη ζωή τους και τους καθιστούν ανθεκτικούς στις δοκιμασίες (Frankl, 1979).

Συνεχίζεται.