• Τόμος Α΄ 1917-1967, Γραφοτεχνική Κρήτης, Ρέθυμνο Νοέμβριος 2024, Δ/σεις: 24Χ30, Σ/δες: 350.
Καλότυχα τα κτίσματα που αναδεικνύονται σε εμβληματικά τοπόσημα, με σημαντικότερα εκείνα που τη διάκρισή τους την οφείλουν στην εξαιρετικά σημαντική χρήση τους και την κοινωνική προσφορά των χρηστών τους. Ακόμη πιο καλότυχα είναι εκείνα που αυτή η προσφορά τους γίνεται αντικείμενο συγγραφής, που αποδίδεται στην κοινωνία ως «κτήμα ες αεί»…
Στα κτίσματα αυτά συγκαταλέγεται αυτοδίκαια αυτό που λειτουργεί ως εστία του ιστορικού Συλλόγου του Λυκείου Ελληνίδων, ο οποίος πρόσφατα ευτύχησε να εκδώσει τον Α΄ τόμο της … «αυτοβιογαφίας» του (1917-1967), με τίτλο «Λύκειο των Ελληνίδων – Παράρτημα Ρεθύμνης – Ένας αιώνας συνεχούς πορείας και δράσης», διά χειρός Μαριέττας Ασημομύτη – Εκκεκάκη, Εφόρου Αρχείου του Δ.Σ του υπερεκατονταετή ιστορικού Συλλόγου.
Στο εξαίρετο αυτό βιβλίο αντανακλάται το ανέσπερο φως που εξέπεμπε ο ιστορικός Σύλλογος σε πλήρη συνέπεια και αντιστοιχία προς τον τίτλο του «Λύκειο», που ετυμολογικά παραπέμπει στο φως (από το αρχ. «λύκη»). Και αυτό, χάρη στα αλληλοδιαδεχόμενα μέλη του, τις Ελληνίδες Ρεθύμνης, που είχαν εστιασμένο σταθερά το ενδιαφέρον τους στους στόχους που υπαγόρευε το καταστατικό τους, «ποτέ από το χρέος μη κινούσες» (ας μου συγχωρέσει αλεξανδρινός ποιητής την αναπροσαρμογή του γένους της μετοχής), σε αντίστιξη προς τις αστόχαστες Εστιάδες, που άφησαν και έσβησε η ιερή φλόγα, την οποία τάχτηκαν να κρατούν άσβηστη στο βωμό της θεάς Εστίας (κατά το γνωστό ποίημα του Γ. Γρυπάρη «Εστιάδες»).
Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια… Κιβωτό μνήμης, μια ωριοπλουμισμένη και καλοσκαρωμένη Κιβωτό, με ακρόπλωρό της τη μορφή της πρωτεργάτριας του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος Καλλιρρόης Παρρέν Σιγανού κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα, ιδρύτριας του Λυκείου των Ελληνίδων στην Αθήνα και εμπνεύστριας της ίδρυσης του Παραρτήματός του στο Ρέθυμνο.
* * *
Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε πέντε κεφάλαια ανά δεκαετία (1917-1926, 1927-1936, 1937-1946, 1947-1956 και 1957-1966), μέσα από τα οποία αναδεικνύεται η πολύχρονη, πολύμοχθη, πολύτροπη, πολύπτυχη προσφορά του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης ως άσβεστης εστίας διαπαιδαγώγησης-εκπαίδευσης, τέχνης, εθελοντισμού, παράδοσης, αλληλεγγύης-άνθρωπιάς, συντροφικότητας, ψυχαγωγίας ή δυναμικής παρέμβασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Οι δράσεις αυτές είναι καταγραμμένες όχι προεδροκεντρικά αλλά θεματοκεντρικά και εγγεγραμμένες με χρονολογική ακρίβεια στα συγχρονικά πλαίσια των στενότερων και ευρύτερων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών και μάλιστα με μια ισορροπία ανάμεσα στο «εγώ» και το «εμείς», το ατομικό και το συλλογικό, ώστε να μην ασφυκτιά ή καταπνίγεται το ένα μέσα στο άλλο.
Πιο συγκεκριμένα και όπως συνάγεται από τους «απολογισμούς πεπραγμένων» των κατά καιρούς Δ.Σ, στο ενεργητικό των… μελισσών – εργατριών και βασιλισσών – της κυψέλης του Λυκείου καταγράφονται: Η «Οδύσσεια» της ίδρυσης, απόκτησης μόνιμης στέγης και καθιέρωσης του Λυκείου στη συνείδηση των Ρεθεμνιωτών ως ενός πνευματικού φάρου απέναντι στον άλλο φάρο, αυτόν του ενετικού λιμανιού μας. Οι Σχολές Κοπτικής-Ραπτικής ή Διδασκαλίας Μουσικών Οργάνων. Το Χορευτικό τμήμα, το Υφαντουργείο, η Ιματιοθήκη παραδοσιακών στολών, κρητικών στολών και κεντημάτων. Οι Θεατρικές παραστάσεις, Διαλέξεις, Συναυλίες ή Χοροεσπερίδες. Τα Ψηφίσματα για σοβαρά τοπικά ή εθνικά θέματα. Η κατάρτιση Λαογραφικών Συλλογών από την επαρχία και μικρής Βιβλιοθήκης με Αναγνωστήριο. Οι Επετειακοί εορτασμοί, κυρίως εθνικοί. Οι Εκδρομές και τα Προσκυνήματα. Επίσης και εμφατικά, το πλούσιο φιλανθρωπικό έργο σε δίσεκτες εποχές, όπως λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, που το Λ.Ε.Ρ. ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα του σωματείου «Άμυνα Ελληνίδων Μικράς Ασίας» με έδρα τη Σμύρνη για οικονομική – και όχι μόνο – βοήθεια, αλλά και μετά την Καταστροφή και τα κύματα της Προσφυγιάς που αυτή προκάλεσε, δεν υστέρησε σε καμιά μορφή βοήθειας!…
Πέρα από τα κειμενικά στοιχεία, στο βιβλίο κατά διαστήματα «αναδύονται» σαν μέσα από… χαρώνειες κλίμακες ασπρόμαυρες εμβληματικές μορφές του Λυκείου, αλλά και άλλα πολυπρόσωπα σύνολα εμβληματικών εκδηλώσεών του.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με την παράθεση 15 έγχρωμων φωτογραφιών με αντιπροσωπευτικά χειροτεχνήματα (εργόχειρα ή, κυρίως, υφαντά) από τη συλλογή του Λυκείου.
* * *
Γενικά το βιβλίο ανασύρει από την ομίχλη του χρόνου ένα εντυπωσιακό άθροισμα «προσώπων και πραγμάτων», του «Βίου και της πολιτείας» του Λυκείου Ελληνίδων στην πρώτη πεντηκονταετία της αειφορίας του – με τις όποιες διακυμάνσεις στην ευφορία του λόγω αντικειμενικών συνθηκών -, κάνοντάς τα ν’ αστράφτουν και να πάλλονται στο παρόν.
Φυσικά και αναπόφευκτα η ανάμνηση του παρελθόντος δεν παύει είναι η… μνήμη της απώλειας! Όμως:
Αν η μνήμη υψώνει ανάχωμα στην αδηφάγα λήθη, ή στήνει ένα σταθμό ανεφοδιασμού των νέων, το βιβλίο αυτό είναι ένα τέτοιο ανάχωμα, ένας τέτοιος σταθμός!…
Αν για να οδηγήσουμε με ασφάλεια προς τα εμπρός, πρέπει να κοιτάζουμε και προς τα οπίσω μέσα από τον καθρέφτη μας, το βιβλίο αυτό μας προσφέρει ένα τέτοιο «καθρέφτη»!…
Αν το παρελθόν είναι διδάσκαλος του μέλλοντος, όπως λέγεται, το βιβλίο αυτό μας εξασφαλίζει ένα τέτοιο «διδάσκαλο»! Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η συγγραφέας του είναι εκπαιδευτικός…
* * *
Η αγαπητή σε όλους – και ειδικότερα σε μας τους συναδέλφους της – Μαριέττα Ασημομύτη, με τη μεθοδικότατη έρευνά της την εξαιρετική αξιοποίηση των αρχειακών πρώτων υλών της και την απαλλαγμένη από κάθε συντεχνιασμό συγγραφική της τέχνη, αποδείχτηκε για άλλη μια φορά «χρυσοχέρα» συγγραφέας, επιβεβαιώνοντας με το παρόν πόνημά της το ότι ο δημιουργικός παιδαγωγός είναι εφ’ όρου ζωής παραγωγός πολιτισμού και ότι η λόγω συνταξιοδότησης έξοδός του από τις σχολικές τάξεις, κάθε άλλο παρά σημαίνει και σχόλασμα από τις ευρύτερες κοινωνικές τάξεις της πνευματικής προσφοράς…
Αναμφισβήτητα δώρισε στην τοπική – και όχι μόνο – ιστορία ένα «κτήμα ες αεί», όπως προανέφερα, πραγματοποιώντας ένα συγγραφικό άθλο, με αυτοδίκαιο έπαθλό του «τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών, τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε», κατά Αλεξανδρινό ποιητή, αλλά και την καθολική αναγνώριση…
Θερμά συγχαρητήρια ανήκουν και στις επιμελήτριες: α) κειμένων και εικονογράφησης: Αθηνά Δρανδάκη και Αριστέα Καναβάκη β) παραγωγής: Αγγελική Βλαχοπούλου γ) εξωφύλλου: Ελένη Αλεβυζάκη, αλλά και στον εκδοτικό οίκο «Γραφοτεχνική Κρήτης», που «ναυπήγησε» αυτή την υπέροχη «Κιβωτό» μνήμης. Επίσης, στην πρόεδρο και όλο το Διοικητικό Συμβούλιο
* * *
Καταληκτικά και ανεπιφύλακτα, το βιβλίο αποτελεί δικαίωση όλων όσοι με τον ένα ή άλλο τρόπο συνέβαλαν στην ολοκλήρωσή του. Όμως, «Συνιστά παράλληλα μια δικαίωση για τις γυναίκες εκείνες, τις χαλκέντερες κυρίες που, με τη μόρφωσή τους, με ανοιχτό μυαλό, μεγάλη καρδιά και ακόρεστη δίψα για δημιουργία και προσφορά, «τόλμησαν» να βγουν στο προσκήνιο και να διεκδικήσουν την ισότιμη θέση τους στην κοινωνία», σύμφωνα με το κείμενο του οπισθόφυλλου του βιβλίου, που υπογράφεται από τη δραστήρια πρόεδρο του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης Φέφη Βαλαρή-Σκουμπουρδή.
Και μόνο, θα έλεγα, η έκδοση αυτή θα ήταν αρκετή για να σηματοδοτεί στο μέλλον τη δημιουργικότητα του παρόντος ΔΣ του Λ.Ε.Ρ, όπως το αριστουργηματικό αστεροειδές εργόχειρο στο ουράνιο φόντο του εξωφύλλου.
Με το καλό, λοιπόν, και στην έκδοση του (εξίσου – εύχομαι – καλού) Β΄ Τόμου…
* Ο Γιώργος Φρυγανάκης είναι φιλόλογος – συγγραφέας
