Ένας σπουδαίος επιστήμονας που άφησε τεράστια παρακαταθήκη στον χώρο των Ελληνικών Γραμμάτων και ιδιαίτερα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης το οποίο υπηρέτησε για περισσότερες από τρεις δεκαετίες
Σε κλίμα συγκίνησης και έντονης συναισθηματικής φόρτισης, πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Δευτέρας 19/5 εκδήλωση μνήμης για τον σπουδαίο ακαδημαϊκό, φιλόλογο, συγγραφέα και νεοελληνιστή Αλέξη Πολίτη, ο οποίος απεβίωσε στις 11 Απριλίου του 2025. Στην εκδήλωση έδωσε το παρών σύσσωμη η ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανεπιστημίου Κρήτης, με εκπροσώπους από όλα τα τμήματα των θεωρητικών σχολών, τον πρύτανη, Γιώργο Κοντάκη και τους δύο αντιπρυτάνεις, Μελίνα Ταμιωλάκη και Γιώργο Σταματόπουλο. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο αίθριο του τμήματος φιλολογίας, το οποίο σε συνεργασία με την κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής ανέλαβαν τον συντονισμό και την οργάνωσή της. Για τον Αλέξη Πολίτη και το έργο του, ενός ανθρώπου που έζησε για πολλά χρόνια στο Ρέθυμνο και προσέφερε απλόχερα στην πόλη και το Πανεπιστήμιο, μίλησαν και απήγγειλαν ποιήματα σημαντικοί άνθρωποι από τον ακαδημαϊκό χώρο, εστιάζοντας στα αντικείμενα μελέτης και συγγραφής του Αλέξη Πολίτη και δίνοντας στους παρευρισκόμενους μία γεύση από την παρακαταθήκη του στον ελληνικό χώρο των γραμμάτων. Ο Αλέξης Πολίτης ασχολήθηκε στη διάρκεια της καριέρας του εκτενώς με τη μελέτη όλων των πτυχών του 19ου αιώνα, προσεγγίζοντας τον από οπτικές που συνδέονται ακόμα και με το σήμερα, ενώ αφιέρωσε επίσης σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του στη μελέτη του δημοτικού τραγουδιού και στην ανάγνωση και συγγραφή της ποίησης. Το συγγραφικό του έργο είναι αξιομνημόνευτο με διαχρονικά συγγράμματα, προϊόντα και αποτελέσματα εκτενούς μελέτης και ανάλυσης και αποτελούν ένα σημαντικό, άξιο μελετητικό αντικείμενο για τους φιλολόγους και τους αναγνώστες του παρόντος και του μέλλοντος.
Πρώτος εκφώνησε χαιρετισμό ο πρύτανης, Γιώργος Κοντάκης ο οποίος ανέφερε: «Σχεδόν σαράντα μέρες μετά την εκδημία του Αλέξη Πολίτη, τιμήσαμε τη μνήμη του, τη μνήμη ενός μεγάλου νεοελληνιστή, ενός ανθρώπου που άφησε το στίγμα του στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, το οποίο υπηρέτησε για πάνω από τρεις δεκαετίες, ένας άνθρωπος ο οποίος αποτέλεσε μέντορα για πολλές και πολλούς επιστήμονες. Η απώλειά του είναι μεγάλη, το Πανεπιστήμιο της Κρήτης τον τιμά και θα τον τιμήσει ακόμα περισσότερο. Να θυμίσω ότι με απόφαση του Συμβουλίου, η αίθουσα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης, της καινούργιας βιβλιοθήκης έχει πάρει το όνομά του, οπότε θεωρούμε ότι έφυγε ένας από τους μεγάλους ανθρώπους που έχει υπηρετήσει το ίδρυμα». Επιπλέον, ο πρύτανης αναφέρθηκε και σε μία προσωπική ιστορία του σε σχέση με τον Αλέξη Πολίτη, τον οποίο είχε επισκεφθεί στο Νοσοκομείο όπου και νοσηλευόταν, λίγες ημέρες προτού φύγει από τη ζωή. Όπως ανέφερε ο πρύτανης, εξέφρασε στον Πολίτη τον θαυμασμό του και τις καλές του εντυπώσεις για την κόρη του, Άλκη Πολίτη και του είπε ότι θα πρέπει να την καμαρώνει. «Η τελευταία κουβέντα που μου είπε ήταν «Καμαρώνω για αυτήν», του απάντησε ο Αλέξης Πολίτης. Απευθυνόμενος μετά στην Άλκη Πολίτη, η οποία καθόταν στο κοινό, ο Πρύτανης αποκρίθηκε: «Άλκη, ο μπαμπάς σου καμάρωνε για σένα, εμείς θα τον θυμόμαστε με αγάπη, με συγκίνηση, με σεβασμό και θα είναι πάντα ζωντανός, μέσα από το έργο του και τους ανθρώπους που γαλουχήθηκαν στις απόψεις του, στην έρευνα που έκανε, θα ζει για πάντα κοντά μας».
Με τη σειρά της, η Μαρία Λιονή, αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνης εκφωνώντας χαιρετισμό και εκ μέρους της Περιφέρειας Κρήτης ανέφερε μεταξύ άλλων για τον Αλέξη Πολίτη: «Η εκδήλωση αφορά έναν σπουδαίο άνθρωπο των γραμμάτων, έναν φωτισμένο Πανεπιστημιακό, που με τη ζωή και το έργο του σημάδεψε την πνευματική ζωή του τόπου μας, όχι μόνο της Κρήτης, αλλά της Ελλάδας ολόκληρης, όπως και η οικογένειά του. Ο Αλέξης Πολίτης δεν ήταν απλώς ένας διακεκριμένος φιλόλογος, ένας διακεκριμένος δάσκαλος, αλλά ήταν ένας μελετητής που είχε πάθος με την νεοελληνική γραμματεία, ένας ανήσυχος νους, που ερευνούσε, ανέλυε, αμφισβητούσε, αναδείκνυε όψεις του πολιτισμού μας, που συχνά μέχρι στις μέρες μας είχαν μείνει στο περιθώριο. Μέσα από τα βιβλία του, τις διαλέξεις του, τη διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, κατόρθωσε να εμπνεύσει γενιές φοιτητών και να ανανεώσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την ελληνική λογοτεχνία και την πνευματική μας παράδοση. Ο Αλέξης Πολίτης είχε μία σπάνια ικανότητα, να συνδυάζει τη σοβαρότητα του επιστήμονα, με τη γοητεία του αφηγητή, την αυστηρότητα της συλλογικής ανάλυσης, με την αγάπη του για τη ζωντανή γλώσσα και τον ζωντανό λόγο».
Στη συνέχεια, ο Μάνος Τσάκωνας, αντιδήμαρχος Πολιτισμού, μιλώντας εκ μέρους του Δημάρχου Ρεθύμνης, Γιώργου Μαρινάκη, ο οποίος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση (ήταν στη Θεσσαλονίκη στο Δ.Σ. της ΕΔΕΥΑ) ανέφερε μεταξύ άλλων: «Είμαι βέβαιος ότι το ισχυρό θετικό αποτύπωμα του Αλέξη Πολίτη στην ιστορία και τη διαχρονική πορεία του Πανεπιστημίου Κρήτης, θα ανιχνεύεται στην παρούσα και μελλοντική διαδρομή του Πανεπιστημίου μας, αλλά και στη μνήμη των φοιτητών που ευτύχησαν να δεχτούν τη φωτισμένη διδασκαλία του και να εμπνευστούν από την ευρύτητα της γνώσης του, το ερευνητικό του πνεύμα και την αφοσίωσή του στην επιστήμη. Ως Ρεθεμνιώτες θα θυμόμαστε πάντοτε τον ευγενή, προσηνή, διακριτικό, αξιοσέβαστο καθηγητή της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου μας, ο οποίος επέλεξε το Ρέθυμνο για να ζήσει, να το τιμήσει με την πολυεπίπεδη και αναγνωρισμένη πανελληνίως προσφορά του στα γράμματα, αλλά και να δημιουργήσει μία θαυμαστή οικογένεια, με την επίσης εξαίρετη και δραστήρια ακαδημαϊκό, Αγγέλα Καστρινάκη».
Ομιλία με τίτλο «Ο Αλέξης Πολίτης και ο μακρύς 19ος αιώνας» εκφώνησε ο Δημήτρης Πολυχρονάκης, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ο οποίος τόνισε χαρακτηριστικά ότι δεν υπήρξε καμία πτυχή του 19ου αιώνα, την οποία να μην μελέτησε και προσέγγισε ο Αλέξης Πολίτης. «Τιμήσαμε τη μνήμη ενός σπουδαίου φιλολόγου των νεοελληνικών γραμμάτων, όπως ήταν ο Αλέξης Πολίτης και αυτό που χαρακτηρίζει το έργο του είναι ακριβώς οι μελέτες του στο 19ο αιώνα, τον οποίο μελέτησε εις βάθος σε όλα τα επίπεδα, από συγγραφείς, βιβλία, αναγνώστες, τον ανάδειξε επίσης περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο νεότερο ή της γενιάς του. Έδειξε επίσης το πόσο πολύ μας αφορά αυτός ο αιώνας, με την έννοια του πόσο πολύ μας επηρεάζει ακόμα και σήμερα στις νοοτροπίες και στις αντιλήψεις του και κατέθεσε ένα σημαντικότατο έργο πάνω σε αυτό το πεδίο. Γι’ αυτό θεωρείται ο κορυφαίος Έλληνας φιλόλογος και κυρίως πάνω στο 19ο αιώνα». Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο κ. Πολυχρονάκης μίλησε για τους συγγραφείς που προτιμούσε ο Αλέξης Πολίτης στον Διαφωτισμό και στον ρομαντισμό, την κοινωνία εκείνης της εποχής μέσα από τα μάτια του Πολίτη και τον 19ο αιώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου «το μεγαλύτερο κομμάτι του βούλιαξε στον εθνικισμό και στον συντηρητισμό, με τον οποίο βέβαια ο Αλέξης δεν ήταν ποτέ σύμφωνος». Επιπλέον, ο κ. Πολυχρονάκης αναφέρθηκε στο πώς διάβαζαν οι άνθρωποι του 19ου αιώνα τα δημοτικά τραγούδια, τις λαϊκές φυλλάδες και τα αναγνώσματα, «τα οποία επίσης ο Αλέξης έφερε στην επιφάνεια, τις μεταφράσεις της εποχής», πρόσθεσε.
Ο Γιάννης Δημητρακάκης, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, μίλησε για τον Αλέξη Πολίτη, ως έναν αναγνώστη της ποίησης και κάνοντας ιστορικές αναδρομές στο βιογραφικό του και το έργο του προσέγγισε την ενασχόληση του Πολίτη με το δημοτικό τραγούδι, την ποίηση και τη συγγραφή. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ανέφερε μεταξύ άλλων: «Ο Αλέξης δεν έπαψε να διερευνά συστηματικά το δημοτικό τραγούδι, το περιεχόμενο και τη μορφολογία του, τις λειτουργίες του, τη μεθοδολογία του, το πέρασμά του από την προφορική παράδοση στο γραπτό λόγο κ.λπ.», καθώς και ότι «αποτέλεσε ένα είδος στοιχήματος για τον Αλέξη, να αναμετρηθεί με τη μορφή και το έργο του μεγάλου δασκάλου του, Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά». Όπως τόνισε τα περισσότερα ποιήματα, τα οποία μελέτησε ο Αλέξης Πολίτης ανήκουν στην μεταπολεμική ποίηση, καθώς και στην ποίηση της γενιάς του 70′, ενώ το 1973, σε ηλικία μόλις 28 χρονών δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο, με θέμα τα «Κλέφτικα τραγούδια».
Στη σχέση του Αλέξη Πολίτη με τη μελέτη του δημοτικού τραγουδιού επικεντρώθηκε η ομιλία της Μαριλίζας Μητσού, ομότιμης διευθύντριας Σπουδών της École des Hautes Études en Sciences Sociales στο Παρίσι, με τίτλο: «Ο Αλέξης Πολίτης και η ανακάλυψη του δημοτικού». Όπως ανέφερε μεταξύ άλλων: «Η πρώτη δουλειά του Αλέξη Πολίτη για το δημοτικό τραγούδι, το κλέφτικο ήταν όταν ήταν ακόμα 25 χρονών, μόλις είχε τελειώσει το Πανεπιστήμιο, ήταν μέσα στη Χούντα και έκανε μία εισαγωγή που άλλαξε τελείως τους ορίζοντες, γιατί μιλούσε για την παραγωγή του κλέφτικου, πέρα από τους εθνικούς μύθους, ότι οι αιώνες για τους οποίους μιλάει το δημοτικό τραγούδι δεν ήταν υποχρεωτικά αγώνες κατά των Τούρκων, αλλά πολλές φορές ήταν και εμφύλιοι μεταξύ κλεφτών και αμαρτωλών, πράγματα πολύ τολμηρά για την εποχή εκείνη. Ξεκινώντας από αυτό το έργο, με το οποίο ανταγωνίζεται τον παππού του, τον Νικόλαο Πολίτη, είναι πολύ δύσκολο για ένα παιδί 25 χρονών, να ασχοληθεί με μία θεματική που είχε κάνει διάσημο τον παππού του, που ήταν από τις μεγάλες φυσιογνωμίες της ελληνικής διανόησης του 19ου αιώνα».
Επιπλέον, η κ. Μητσού σημείωσε: «Από εκεί και πέρα, ο Αλέξης Πολίτης ξεκινάει μία δουλειά για το Δημοτικό τραγούδι στο Παρίσι, στις σπουδές του τις μεταπτυχιακές, ψάχνει τα αρχεία, βρίσκει τη συλλογή και όλα τα κατάλοιπα του Φοριέλ και κάνει τη διδακτορική διατριβή του, που είναι το δεύτερο έργο. Το ενδιαφέρον είναι ότι το πρώτο του έργο και το τελευταίο είναι πάλι το δημοτικό τραγούδι, «Οι παραλογές». Στη μέση ακριβώς της καριέρας του βγάζει ένα βιβλίο για τη συλλογή του Φοριέλ, που είναι η μετάφραση της συλλογής και ένας δεύτερος τόμος που είναι τα κατάλοιπα. Μετά από αυτό, που ήταν το πέρασμα από την προφορική παράδοση στη γραπτή, γιατί τον αφορούσε η γραπτή παράδοση και έλεγε ο Αλέξης ότι το Δημοτικό τραγούδι πεθαίνει όταν καταγράφεται, αλλά αν δεν καταγραφόταν δεν θα υπήρχε», συμπληρώνοντας επίσης ότι «το τελευταίο μεγάλο έργο του είναι το δημοτικό τραγούδι που έβγαλε στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το 2010, που λέγεται «Το Δημοτικό Τραγούδι» και έχει μαζέψει όλες τις μελέτες του για το δημοτικό τραγούδι, όπου είναι πλέον μία σύνθεση, μιλάει για τη μορφολογία, για τα χαρακτηριστικά, τη χρονολόγηση, τα είδη και ολοκληρώνει κατά κάποιον τρόπο τη δουλειά του, που ξεκίνησε από το κλέφτικο, πήγε στις συλλογές και από τις συλλογές πήγε στη σύνθεση. Οι παραλογές βγήκαν το μήνα των γενεθλίων του, το Μάρτιο του 2025 και ήταν το τελευταίο του βιβλίου».
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ανάμεσα στις ομιλίες έγιναν σύντομες απαγγελίες ποιημάτων στη μνήμη του Αλέξη Πολίτη, όπως «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» και «Το δοκίμιν της αγάπης και Δούλος και κυρά» από την Αγγέλα Γιώτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Συγκριτικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας σε συνοδεία κιθάρας του Μάνου Πανταζώνη και «Του νεκρού αδερφού», από τον Μιχάλη Βιρβιδάκη, ενώ ο Αλέξανδρος Κατσιγιάννης, επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης διάβασε τα «Καλά περιβάλλοντα» του Αλέξη Πολίτη. Επιπλέον, η Αγγέλα Καστρινάκη, κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και σύζυγος του Αλέξη Πολίτη έπαιξε φλάουτο, συνοδευόμενη στην κιθάρα από τον Μάνο Πανταζώνη.
