Στο ποίημα «Σοφοί δε προσιόντων» ο Κ. Π. Καβάφης, αναδιατυπώνοντας τον λόγο του Απολλώνιου του Τυανέα προς τον αυτοκράτορα Δομιτιανό, διακρίνει τους «σοφούς», οι οποίοι «αντιλαμβάνονται τα προσερχόμενα», από τον απλό άνθρωπο, που γνωρίζει μόνο «τα γινόμενα».
Η καβαφική διάκριση έχει βέβαια πανανθρώπινη ισχύ αλλά υπάρχει μια ειδικότερη διάστασή της που μας αφορά άμεσα. Εννοώ ότι η καταστροφική επιλογή ενός αριστερού κόμματος για να κυβερνήσει την ελληνική αστική δημοκρατία -με το ενδεχόμενο αυτή η επιλογή να μας επιφυλάσσει ακόμη οδυνηρότερες εξελίξεις- προήλθε από την ψήφο όσων είχαν κλείσει τα αυτιά τους στις συνεχείς προειδοποιήσεις των ενημερωμένων πολιτών. Την πλειοψηφία των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του 2015 ουδέποτε απασχόλησε το πρόβλημα ότι, επιδιώκοντας να βελτιώσουν -όπως πίστευαν- την οικονομική τους κατάσταση, έβαζαν τη χώρα σε κίνδυνο. Για να είμαι ακριβής, δεν ήσαν καν σε θέση να το αντιληφθούν, εφόσον κατά τον ποιητή «Εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί».
Δύο χρόνια αργότερα η κατάσταση παραμένει η ίδια, παρόλο που η απειλή καθημερινά μεγεθύνεται. Εννοώ ότι η δημοσκοπική αντίθεση της πλειονότητας των πολιτών προς την κυβέρνηση δεν απεικονίζει την εγρήγορσή τους να υπερασπιστούν το μείζον, δηλαδή τη δημοκρατική ομαλότητα, αλλά εκφράζει κυρίως τη δυσαρέσκεια από την κατάρρευση των εισοδημάτων τους.
Ως απάντηση στο διαχρονικό πρόβλημα της τυραννίας της δημοκρατίας, ο Καβάφης μας προτρέπει να εναποθέσουμε τις ελπίδες μας στους «σοφούς». Έγραψε (ή καλύτερα ξαναδούλεψε) το αινιγματικό ποίημα «Σοφοί δε προσιόντων», σύμφωνα με το οποίο οι «σοφοί» είναι σε θέση να ακούσουν «τη μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων», τον Μάιο του 1915, όταν είχε ξεκινήσει η διαμάχη του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο. Δεδομένου ότι ο Αλεξανδρινός υπήρξε ο Νεοέλληνας ποιητής με την οξύτερη ιστορική συνείδηση, ο αναγνώστης νομιμοποιείται να κάνει καμιά φορά εύλογους συνειρμούς με την επικαιρότητα του χρόνου συγγραφής ενός ποιήματος. Στην προκείμενη περίσταση, μάλιστα, θα θυμηθεί ότι ο Καβάφης αξιοποίησε στην ποίησή του το εύρημα της προειδοποίησης των «σοφών» προς ιστορικά πρόσωπα (τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μιθριδάτη Ε’ τον Ευεργέτη).
Στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν πολλές χιλιάδες ενημερωμένοι πολίτες, αλλά τι απέγιναν οι «σοφοί» του Καβάφη; Αναζητείται ο σύγχρονος Απολλώνιος, ο «θείος ανήρ», που θα επανεμφανιστεί, μετά τη θρυλούμενη ανάληψή του από το ιερό της Δίκτυννας στην Κρήτη («Είγε ετελεύτα»), και θα μας αποκαλύψει αν η θητεία της παρούσας κυβέρνησης θα κλείσει ομαλά ή όχι. Υπάρχουν όρια στην επικίνδυνη καλλιέργεια της πόλωσης και του διχασμού; Πού θα οδηγήσει η επίμονη κατασκευή «εχθρών» και ποιος θα είναι ο τελικός «εχθρός», εσωτερικός ή εξωτερικός; Πού θα καταλήξει η μεθοδική επιχείρηση της εκτελεστικής εξουσίας για την εκ των ένδον άλωση της δημοκρατίας, με τις συστηματικές επιθέσεις κατά της συνταγματικής και θεσμικής ομαλότητας; Επιφυλάσσουν άραγε στη χώρα κάποια περιπέτεια για να διατηρήσουν την εξουσία πάση θυσία;
*Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας
Πανεπιστήμιο Κρήτης
