Α. Συνοικισμός Προσφύγων: Νόστος νοερός
Κλείνω τα μάτια μου και ταξιδεύω
στον παλιό Συνοικισμό,
για να αφουγκραστώ
τους γνώριμούς μου ήχους
από τα χλιμιντρίσματα αλόγων,
τα παραγγέλματα αραμπατζήδων
ή τα βαριά τριξίματα αραμπάδων
πάνω στο δρόμο με την κούμουλη…
Να ξαναζήσω γύρω απ’ το μαγκαλάκι
και κάτω απ’ το θαμπό της λάμπας φως
τις Ιστορίες με τον Τσακιτζή και Κεραλή
ή τη μαγεία των ατέλειωτων παραμυθιών
και μπρος από σεντόνια – πόρτες να γευτώ
τα χωρατά του αυτοσχέδιου Καραγκιόζη…
Να ξαναπαίξω πόλεμο με ξύλινα σπαθιά,
ποδόσφαιρο με μπάλα από κουρέλια,
ξυλίκι, αμάδες και στρουμπά,
γυαλένια, σβούρους ή κρυφτό
και «κλέφτες κι αστυνόμοι»!
Να ξαναπαραβγώ στη στόχευση
με τόξο και σφεντόνα αυτοσχέδια…
Να ξανακάνω ιππασία με κορμό ηλιοτροπίου,
οδήγηση με τσέρουκλο και αυτοσχέδιο πατίνι
ή του μπακάλη το ποδήλατο κρυφονυχτιάτικα …
Να ξαναμπώ στον ποταμό με τους αθάνατους,
τους θαυμαστούς κρυψώνες μας,
το «μαγικό σπιτάκι»…
* * *
Κλείνω τα μάτια μου και
ταξιδεύω στον παλιό Συνοικισμό,
να αφουγκραστώ σμυρναίικα τραγούδια
ή το τιτίβισμα των σταμνοφόρων γυναικών
γύρω απ’ τη μονάκριβη δημόσια βρυσούλα…
Να ξαναδώ τις «αλησμόνητες πατρίδες»
μέσ’ απ’ τα μάτια των προσφύγων,
που αναμετρούσανε το χρόνο με
των δακρύων τους τις χάντρες
κι έκαναν πάντα αχταρμά
της επιβίωσης το άλγος
με της πατρίδας τους
τη νοσταλγία…
* * *
Κλείνω τα μάτια να ρουφήξω
τις μυρωδιές απ’ τα τσικάλια,
το γιασεμί, το φούλι, το αγιόκλημα,
ή από τα φρεσκοασβεστωμένα σπίτια
που έμοιαζαν με μακρυκάραβα αραγμένα,
μα έτοιμα να σαλπάρουν για τη Σμύρνη
τις Φώκιες, το Αϊβαλί ή τον Τσεσμέ!…
* * *
Κλείνω τα μάτια,
μα συχνά όταν τ’ ανοίγω, απορώ
πώς άνθρωποι που βίωσαν επίγεια κόλαση
μπόρεσαν και μας χάρισαν επίγειο «παράδεισο»!
Β. Συνοικισμός Προσφύγων: Ανθρωπογεωγραφία
Άποψη Συνοικισμού το 1939
Άποψη του τότε Συνοικισμού Προσφύγων Ρεθύμνου, που αρχικά αριθμούσε μια δεκαπενταριά σπιτάκια. Τα εικονιζόμενα σπιτάκια συγκροτούσαν τη βόρεια πλευρά του και ιδιοκτήτες (από δεξιά προς τα αριστερά) ήταν οι: 1.Φλώρος Νεοκλής 2. Παπιομύτογλου Κώστας 3. Ροδάνθη Αντωνακάκη το γένος Φούρναρη 4. Μαστραντώνης Θανάσης 5. Γαλάνης Δημητρός 6. Λεμονιάς Γιώργης. Οι κατοικίες της δυτικής πλευράς ανήκαν στους: (Φλώρο Νεοκλή), 7. Μανώλαρο Δημητρό 8. Σαραντίδη Παναγιώτη, 9. Γραμματικόγλου Συμεών και 10. Φρυγανάκη Στάσα με στο γιό της Δημήτρη. Οι κατοικίες της νότιας πλευράς ανήκαν στους: 11. Μπατζέ Ζωή 12. Φατσή Νίκο 13. Μερσινιά Βαγγέλη και 14. Τσαλδάρη Γιώργο.
Ο χωματόδρομος μπροστά από τα εικονιζόμενα σπιτάκια είναι η σημερινή οδός Κυρίλλου Λουκάρεως, κάθετη στη σημερινή Ν. Ασκούτση, που τότε ήταν ένας στενός χωματόδρομος στη δυτική πλευρά και «συνόδευε» ένα ποτάμι. Πάνω από τις κεραμοσκεπές προβάλλουν οι συκιές και τα πανύψηλα λουλούδια των αθανάτων του ποταμιού.
Στο άνω μέρος της Φωτογραφίας: Το γήπεδο της σημερινής Σχολής Αστυφυλάκων. Το υπόστεγο που διακρίνεται στο βάθος του είναι του τότε Γυμναστηρίου. (Η φωτό, από το αρχείο του Γιάννη Παπιομύτογλου).
Το ποίημά μου αναφέρεται στο Συνοικισμό της 10ετίας του ’50, όπου στην περιφέρεια του (ή, ελάχιστα, εντός του) έχουν ήδη εγκατασταθεί σε διάφορες φάσεις με τις οικογένειές τους οι προσφυγικής καταγωγής: 1.Ηλιάδης Ηλίας 2.Μαγιάφας Γιάννης 3.Κόλιας Γιάννης 4. Σιμιτζής Παναγιώτης 5. Στασία Φλώρου – Χατζημαρκάκη) 6. Μαστραντώνης Κώστα 7. Κρητικός Σπύρος 8. Μανιάτογλου Χρήστος 9. Μανωλέας Νίκος 10. Πανταζής Γιώργος 11. Βοριά Μαρία 12. Παπαδόπουλος Παναγιώτης 13. Τριαντάφυλλος Αναστάσης 14. Λόκος Παύλος και η αδελφή του Παρασκευούλα 15. Καραμανώλη Γιαννούλα με την οικογένεια του γιου της Νίκου 16. Καρνής Παναγιώτης 17. Βράκας Αντώνης 18. Βογιατζής Κώστας 19. Δελήμπασης Γιάννης και 20. Δημητρία Βιδιαδάκη (το γένος Περηφάνου) και ο γιος της Βαγγέλης. (Οι 14-19 εγκαταστάθηκαν στις «Τετρακατοικίες των Βομβοπλήκτων» της Μάχης της Κρήτης, που κτίστηκαν το 1948).
Πηγές:
Ρεθυμνιώτικη πένα και πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, Ρέθυμνο 2011.
Συνοικισμός Προσφύγων Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2021 (Ηλεκτρονικό Βιβλίο).
* Ο Γιώργος Φρυγανάκης είναι φιλόλογος – συγγραφέας
