Οι συγκρούσεις
Ο πλέον εύκολος, αλλά συγχρόνως και ο πιο πρωτόγονος τρόπος για να επιλυθεί μια διαφορά, είναι η σύγκρουση! Αυτό μας το διδάσκει και η συγκριτική ψυχολογία, που μελετά και συγκρίνει τις ανθρώπινες συμπεριφορές, με τις αντίστοιχες στον χώρο του ζωικού βασίλειου. Οι συμπεριφορές αυτές στο ζωικό βασίλειο, θεωρούνται ως εκείνες που πηγάζουν αποκλειστικά και μόνο από τη «φύση της ζωής» ή αλλιώς από «τον αγώνα της επιβίωσης» που χαρακτηρίζει την καθημερινότητα των ζώων. Όλα όσα συμβαίνουν εκεί, έχουν σαν αιτιολογία τους τα ένστικτα και μόνον, γιατί στο βασίλειο αυτό, δεν υπάρχουν πολιτισμικά στοιχεία!
Υπάρχουν δίκαιοι πόλεμοι;
Μεταφερόμενοι τώρα στο «βασίλειο των ανθρώπων», όταν μια τέτοια σύγκρουση είναι μεγάλης κλίμακας και σχετίζεται και με εθνικές ή εθνοτικές διαφορές, είμαστε ήδη σε ένα πόλεμο! Ο πιο γνωστός πόλεμος, και μάλιστα σ’ όλη την ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, είναι ο Τρωικός πόλεμος, οικείος σε εμάς, αφού στο στρατόπεδο των επιτιθέμενων ήταν οι πρόγονοι μας, εκείνοι δηλαδή που τελικά συνέθεσαν την Ελληνική επικράτεια. Πολλές χιλιάδες πόλεμοι έχουν γίνει από τότε και μετά. Άλλοι από αυτούς, είχαν προφανή αιτιολογία, και άλλοι αδιευκρίνιστη και αμφιλεγόμενη. Κατά τον 20ο αιώνα, πόλεμοι με προφανή αιτιολογία, και μάλιστα με καθαρά επεκτατικά και ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά, ήταν τόσο ο Α’ και ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, όσο και ο πόλεμος των έξι ημερών του Ισραήλ κατά των Αράβων γειτόνων του. Πάντα τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα, το κάθε ένα πίστευε, πως το δίκαιο ήταν με το μέρος του. Αυτό διακήρυσσαν με απόλυτη βεβαιότητα και εντός του λαού ή της εθνότητάς τους, αλλά και στον έξωθεν κόσμο. Ό,τι αιτιολογία όμως και να είχαν όλοι αυτοί οι πόλεμοι, το κοινό τους χαρακτηριστικό ήταν πάντα, οι ποταμοί των αιμάτων, οι χιλιάδες θάνατοι, και οι ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές! Και όμως υπήρξαν από τα ιστορικά ακόμη χρόνια και εκδηλώνονται ως και σήμερα, λαϊκές εξεγέρσεις και εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες, που σκοπός τους ήταν οι ατομικές ελευθερίες, η εθνική ανεξαρτησία και η κοινωνική απελευθέρωση. Οι αγώνες αυτοί είναι οι μόνοι των οποίων τα κίνητρά τους είναι η απόδοση των ατομικών ελευθεριών, της ισονομίας, της ισοπολιτείας, και της κοινωνικής δικαιοσύνης, και γι’ αυτό θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως κοινωνικά δίκαιοι!
Η χάριν της ποίησης, πλάνη του Ομήρου!
Ακόμη όμως και ο Όμηρος ο μεγάλος μας ποιητής, στην Ιλιάδα, μάλλον εν γνώσει του παρά από πλάνη, θεωρεί την εκστρατεία των Ελλήνων κατά των Τρώων ως αιτιολογημένη. Κατά τον Όμηρο, η αιτία του Τρωικού πολέμου, ήταν η αρπαγή της Ωραίας Ελένης από τον Πάρη, ως η εκδίκηση που θέλησαν να πάρουν οι Αχαιοί για αυτή την ατιμωτική κίνηση του γιου του βασιλιά της Τροίας. Μάλλον όμως, πως ο πραγματικός σκοπός του ποιητή, ήταν, να δώσει το μήνυμα σε όλες τις φυλές του Ελλαδικού χώρου, πως, όσο θα βρίσκονταν ενωμένες θα κατάφερναν να νικούν ακόμη και τους πιο ισχυρούς αντιπάλους τους. Αιώνες αργότερα, οι μελετητές και οι ιστορικοί αποφάνθηκαν με βεβαιότητα, πως οι Έλληνες εξεστράτευσαν κατά της Τροίας, για επεκτατικούς λόγους! Η Τροία ήταν μια κραταιά στρατιωτική και οικονομική δύναμη, και αποτελούσε, δυνητικά τουλάχιστον, μια υπαρκτή απειλή για τον Αιγαιακό χώρο. Παράλληλα η επικράτειά της ήταν μια πλούσια περιοχή, την οποία ορέγονταν οι Αχαιοί και οι υπόλοιποι Έλληνες. Έτσι, αποφάσισαν να υπερβούν τα γεγονότα, εκστρατεύοντας εναντίον της! Όπερ και έπραξαν!
Αμφιλεγόμενοι πόλεμοι
Υπήρξαν όμως και πόλεμοι, που η αιτιολογία τους παρέμεινε αδιευκρίνιστη ή αμφιλεγόμενη. Από τις πλέον αμφιλεγόμενες τέτοιες εκστρατείες, υπήρξαν οι Σταυροφορίες. Όλες τους διοργανώθηκαν με πρωτοβουλία πάντα του εκάστοτε Πάπα ως του ηγέτη της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, και η αιτιολογία τους δήθεν ήταν, η απελευθέρωση των Αγίων τόπων από τους Άραβες που τους είχαν καταλάβει. Όμως ο πραγματικός λόγος που διοργανώθηκαν οι Σταυροφορίες, ήταν για να αποκτήσουν τα κρατίδια της Δύσης που συμμετείχαν σε αυτές, οικονομικά οφέλη, εκμεταλευόμενα εν είδη αποικιών τις περιοχές που κατακτούσαν. Για παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε ότι κατά την Δ΄ Σταυροφορία και την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 μ.Χ., η Κρήτη παραχωρήθηκε κατά τον διαμοιρασμό της λείας, στον αρχηγό των Γενουατών, τον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό. Εκείνος με τη σειρά του, έξι χρόνια αργότερα, το 1210 μ.Χ. την πούλησε αντί αντιτίμου στους Βενετούς, λες και το νησί με τους κατοίκους του, ήταν εμπόρευμα!
Συγκρούσεις «συλλογικού γοήτρου»
Αρκετούς αιώνες αργότερα, μόλις αρχές της δεκαετίας του 1990, αμφιλεγόμενες συγκρούσεις που στοίχισαν τη ζωή σε πολλές δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες και αμάχους, ήταν εκείνες μεταξύ των έξι εθνοτήτων της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ως οι αιτίες των συγκρούσεων αυτών, αναφέρονται οι διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις των εθνοτήτων, οι πολιτισμικοί τους ανταγωνισμοί, αλλά και οι εδαφικές αντεκδικήσεις μεταξύ τους. Είναι αλήθεια παράδοξο, το πως αναπτύχθηκαν τόσο σκληρά μίση μεταξύ τους, όταν για 45 τουλάχιστον χρόνια συνυπήρχαν ως μια ενιαία συνομοσπονδία λαών και εθνοτήτων. Έτσι σε μια βαθύτερη ενδοσκόπηση, οι συγκρούσεις αυτές στα Δυτικά Βαλκάνια, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως συγκρούσεις «συλλογικού γοήτρου» των διαφορετικών αυτών εθνοτήτων. Η κάθε μία από τις έξι αυτές εθνότητες θεωρούσε την εαυτή της αδικημένη στην πολυετή τους αυτή συνύπαρξη. Όταν δε με την πτώση του κομμουνισμού, ο συνδετικός ιστός μεταξύ τους διερράγη, σε όλες τους, εκδηλώθηκε ο απίστευτος εγωκεντρισμός τους που όλα αυτά τα χρόνια είχε καλλιεργηθεί, και που τις οδήγησε στις αλλεπάλληλες συγκρούσεις μεταξύ τους!
Ο νέος αμφιλεγόμενος πόλεμος
Τριάντα τόσα χρόνια μετά τις εθνοτικές συγκρούσεις στα Δυτικά Βαλκάνια, ένας νέος πόλεμος με αδιευκρίνιστα και ασαφή αίτια έρχεται να συνταράξει την διεθνή κοινότητα. Είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία, με ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη αιτιολογία. Όπως σε όλους τους πολέμους, έτσι κι σ’ αυτόν, για το πώς προκλήθηκε η σύρραξη, κυριάρχησαν οι δύο εκδοχές των αντιμαχόμενων μερών. Η εκδοχή των Ουκρανών, κατά την οποία οι Ρώσοι επιτέθηκαν στη χώρα τους για επεκτατικούς λόγους, και πιο συγκεκριμένα για να προσαρτήσουν τα εδάφη της επαρχίας του Ντονμπάς. Και αντίστοιχα, η εκδοχή των Ρώσων, κατά την οποία η στρατιωτική επιχείρησή τους είχε σαν σκοπό, την απελευθέρωση των Ρωσόφωνων περιοχών του Ντονμπάς από την καταπιεστική μεταχείριση των Ουκρανών. Επί πλέον οι Ρώσοι δεν αρνούνται ότι σημαντικό ρόλο στην απόφασή τους αυτή, έπαιξε και η προσπάθεια του ΝΑΤΟ να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα στην επικράτεια της Ουκρανίας, φυσικά με τη συγκατάθεσή της, στραμμένα προς τον γεωγραφικό χώρο της Ρωσίας.
Οι συνθήκες απειλής και το πληγωμένο γόητρο
Οι απειλές για τη Ρωσία όπως είχαν διαμορφωθεί, θα μπορούσαν να συγκεκριμενοποιηθούν σε δύο πεδία:
1) Το πρώτο ήταν η οικονομική παρεμπόδιση της πώλησης του φυσικού αερίου: Οι ΗΠΑ διαβλέποντας ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να καταστεί ενεργειακά, απόλυτα εξαρτώμενη από τη Ρωσία, προσπάθησαν να ακυρώσουν την δημιουργία και την λειτουργία των αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη. Για παράδειγμα έγειραν ανυπέρβλητα εμπόδια για τη λειτουργία του αγωγού Nord-Stream 2. Έτσι παρόλο που ήταν ήδη ολοκληρωμένη η κατασκευή του, και μάλιστα είχαν εκτελεστεί και οι απαραίτητες δοκιμές, δεν εχορηγείτο η άδεια έναρξης λειτουργίας του. Εμπόδια βέβαια είχαν εγερθεί και σε άλλους αγωγούς, όπως και για τον Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη».
2) Το δεύτερο ήταν η γεωστρατηγική απειλή. Με την πιθανολογούμενη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση των πυραυλικών εγκαταστάσεων στο έδαφος της Ουκρανίας οι οποίες θα ήταν στραμμένες προς τη Ρωσία, θα δημιουργούνταν συνθήκες μιας διαρκούς απειλής.
Θεωρούμε βέβαια πως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι παράγοντες που ενοχοποιούνται για την δημιουργία αυτών των απειλών, προήρχοντο τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από το ΝΑΤΟ. Και τα δύο αυτά πεδία απειλής, σαφέστατα θα δημιουργούσαν συνθήκες πληγωμένου γοήτρου για τη Ρωσία και τον λαό της, υποθηκεύοντας το μέλλον τους.
Η απορία
Η Ρωσία από την εποχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, και την υποτιθέμενη τουλάχιστον λήξη της εποχής του ψυχρού πολέμου, σίγουρα διατηρεί την ιδιότητα της υπερδύναμης, όπως το ίδιο συμβαίνει και με τις ΗΠΑ. Ωστόσο για 30 τουλάχιστον τόσα χρόνια, η Ρωσία είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με το σύνολο σχεδόν των χωρών της Δύσης. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα η Ρωσία δεν είχε παρουσιάσει δείγματα πολιτικής και στρατιωτικής συμπεριφοράς, που να την χαρακτηρίζουν ως χώρα που αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη. Οι όποιες στρατιωτικού χαρακτήρα κινήσεις της, περιορίζονταν στον εγγύτερο γειτονικό της χώρο, και πάντα είχαν περιορισμένη έκταση και ένταση, όπως στην Τσετσενία, στην Οσσετία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όσο και στην Αμπχαζία. Είναι η πρώτη φορά που οι στρατιωτικές κινήσεις της Ρωσίας, είναι τόσο εκτεταμένες, και συγχρόνως δημιουργούν προϋποθέσεις απειλής της διεθνούς ειρήνης. Όμως πράγματι προκύπτει μια προφανής απορία: Η Ρωσία ως μια φιλειρηνική δύναμη όπως και ο ίδιος ο πρόεδρος Πούτιν διατείνεται ότι είναι, εξάντλησε τα περιθώρια της προσπάθειας επίλυσης της διαφοράς τους αυτής με την Ουκρανία, με ειρηνικά μέσα; Κατά τη γνώμη μας, αυτό ουδόλως αποδεικνύεται!
Το μεγάλο ερώτημα και οι πιθανές εκδοχές
Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν που προκύπτει, είναι το γιατί η Ρωσία ενήργησε με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξαϋλωθεί εντελώς, όλο αυτό το οικοδόμημα των εξαιρετικών σχέσεων που είχε κτίσει με όλες σχεδόν τις χώρες της Δύσης! Αναλογιζόμενοι την ήδη διαμορφωθείσα κατάσταση, παραθέτουμε κάποιες πιθανές εκδοχές οι οποίες κατά τη γνώμη μας επηρέασαν καθοριστικά τις εξελίξεις από τη πλευρά των Ρώσων:
1) Ο πρόεδρος Πούτιν με την ήδη διαμορφωμένη κατάσταση στον τομέα της ενέργειας στην Ευρώπη, διέγνωσε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να καταστεί ενεργειακά απόλυτα εξαρτώμενη, από τη Ρωσία.
2) Θεώρησε λοιπόν πως με αυτό το τρόπο, η χώρα του θα μπορούσε να γίνει ξανά μια χώρα με ισχυρή οικονομία όπως ήταν παλαιότερα. Έτσι θα επανακτούσε το ισχυρό της κύρος, που όμως τώρα και μερικές δεκαετίες έχει απολέσει. Τώρα λοιπόν της δινόταν η ευκαιρία!
3) Πάντα κατά τον πρόεδρο Πούτιν, έτσι θα αποφεύγονταν και η περίπτωση, του να καταφέρει να αναγορευτεί η Κίνα στο ρόλο του αντίπαλου δέους για τις ΗΠΑ, πράγμα που θα οδηγούσε τη Ρωσία στην περιθωριοποίηση. Αυτό θα ήταν μια μεγάλη ήτα για το Ρωσικό λαό με το πάλαι ποτέ υψηλό κύρος.
Το πολιτικό – κοινωνικό περιβάλλον
Η σημερινή διαμορφωμένη πολιτική κατάσταση στη Ρωσία, με τον πρόεδρο Πούτιν ως τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη, σε συνδυασμό με τη χλιαρή και σχετικά ελεγχόμενη αντιπολίτευση, δημιούργησε μια αίσθηση ισχυρής εθνικής δυναμικής. Η κατάσταση αυτή, οδήγησε σε σκέψεις και καλλιέργησε προσδοκίες για τη μεγάλη ευκαιρία του έθνους, που δεν έπρεπε να χαθεί. Σημειώνεται, ότι αυτή η εθνική δυναμική, συνεπικουρήθηκε και μάλιστα σε ισχυρό βαθμό και από την εκκλησία, αλλά και τον ίδιο τον Πατριάρχη Αλέξιο, ο οποίος με δηλώσεις του εμφανίστηκε στο πλευρό του προέδρου Πούτιν!
Η παράτολμη και υψηλού ρίσκου απόφαση
Εκτιμούμε πως στη παρούσα φάση ο πρόεδρος Πούτιν, θεώρησε τον εαυτό του, ως τον αδιαμφισβήτητο και συνάμα αλάνθαστο θεματοφύλακα του μέλλοντος του Ρωσικού λαού. Θεωρούμε πως αυτοχρίσθηκε ως ο περιούσιος ηγέτης που επελλέγει να διασώσει το απειλούμενο γόητρο του λαού του, ως ένας άλλος Μωυσής όταν διέσωσε τον λαό του από τα δεινά των Αιγυπτίων. Κατά τις εκτιμήσεις του, είχαν διαμορφωθεί οι κατάλληλες πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες στη χώρα του, που θα τον στήριζαν σε μια τέτοια παράτολμη απόφασή του. Στην εκτίμησή του αυτή κατέληγε τόσο από το υψηλό ποσοστό αποδοχής του από τον Ρωσικό λαό, όσο και από την άκριτη υποστήριξη, που του παρείχε η εκκλησία και ο ίδιος ο Πατριάρχης Αλέξιος. Έτσι οδηγήθηκε στην τραγική του αυτή απόφαση! Είναι πράγματι τόσο οδυνηρό, το να εμπλέκεται σε πόλεμο μια χώρα όπως η Ουκρανία, των 45 περίπου εκατομμυρίων ψυχών, με πολλές χιλιάδες νεκρούς, εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένους, και υλικές καταστροφές αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων. Στην πραγματικότητα έτσι υποθηκεύτηκε για πολλές δεκαετίες το μέλλον του Ουκρανικού λαού. Κλείνοντας την αναφορά μας, θεωρούμε πως ο πρόεδρος Πούτιν με την απόφασή του αυτή, εκμηδένισε τόσο τους υποτιθέμενους ισχυρισμούς του για τα φιλειρηνικά του αισθήματα, όσο επίσης και την υποτιθέμενη τουλάχιστον ειλικρίνειά του, για τις ανθρωπιστικές του προθέσεις!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
