Επ’ ευκαιρία των επικείμενων αυτοδιοικητικών εκλογών, ας πέσει, στο τραπέζι για συζήτηση, η πρόταση για τη θέσπιση οικονομικής και διοικητικής ημιαυτονομίας στις 13 Περιφέρειες της Ελληνικής επικράτειας.
Η ιστορία του θεσμού
Εκτίμησή μας είναι, πως τέσσερεις περίπου δεκαετίες μετά από τότε που θεσπίστηκε ως κορυφαία αναπτυξιακή κίνηση ο χωρισμός της χώρας μας σε Περιφέρειες, το 1986, έχει έλθει πια το πλήρωμα του χρόνου, για μια γενναία μεταρρύθμιση του θεσμού. Βέβαια η πρώτη αναφορά και ο χωρισμός της χώρας σε επτά Διοικητικές Περιφέρειες, έγινε το 1971 επί δικτατορίας. Επικεφαλής σε κάθε μια από τις Περιφέρειες τοποθετήθηκε ο γενικός διοικητής της Περιφέρειας, που έφερνε και τον τίτλο του υφυπουργού. Η διοικητική αυτή δομή, επιλέχθηκε όχι για αναπτυξιακούς ή αυτοδιοικητικούς λόγους, αλλά για να μπορεί το δικτατορικό καθεστώς να έχει ένα ενδιάμεσο εκπρόσωπο στην περιφέρεια της χώρας, και έτσι να ασκεί στενότερο έλεγχο και παρακολούθηση της εφαρμογής των αντιδημοκρατικών και αυταρχικών του πολιτικών. Αυτό αποδεικνύεται εξάλλου, και από το γεγονός ότι η δικτατορία είχε τοποθετήσει στις θέσεις αυτές πολύ πιστά της πρόσωπα, όπως τον Γεώργιο Γεωργαλά στην Κρήτη, τον θεωρούμενο και τον θεωρητικό του καθεστώτος, οι δε υπόλοιποι έξι ήταν στρατιωτικοί! Όμως η νέα χούντα του Ιωαννίδη κατήργησε αυτή τη διοικητική διαίρεση δύο χρόνια αργότερα, το 1973.
Οι Περιφέρειες ως μοχλός ανάπτυξης
Ο θεσμός των Περιφερειών, με την πραγματική του αναπτυξιακή διάσταση, τέθηκε σε εφαρμογή με τον νόμο 1622/1986 επί της δεύτερης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου που σαν στρατηγική της επιλογή, είχε την αποκέντρωση και την Περιφερειακή ανάπτυξη, επένδυσε πολλές προσδοκίες στον νέο αυτό θεσμό. Έκτοτε ο ιδρυτικός νόμος των Περιφερειών, δέχτηκε πολλές τροποποιήσεις και βελτιώσεις, με σημαντικότερη εκείνη του 2011, με την οποία ο περιφερειάρχης και το Περιφερειακό συμβούλιο εκλέγεται απ΄ ευθείας από τους πολίτες, και συγχρόνως, του εκχωρούνται και σημαντικές αρμοδιότητες. Σίγουρα για τη χώρα μας, ο θεσμός αυτός αποτέλεσε μια κορυφαία καινοτομία στα πλαίσια της Δημοκρατικής οργάνωσης της κεντρικής διοίκησης.
Η εμπειρία του Ευρωπαϊκού Νότου
Το παράδειγμα όμως ήδη εφαρμόζονταν με διάφορες παραλλαγές σε χώρες ειδικά του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως στην Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, αλλά και στην Πορτογαλία. Η περισσότερο προχωρημένη εκδοχή εφαρμόστηκε στην Ισπανία , όπου σήμερα πια, το σύγχρονο Ισπανικό κράτος των αυτόνομων και ημιαυτόνομων περιοχών, αναδεικνύεται ως παράδειγμα αποκέντρωσης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό βέβαια επιλέχθηκε και ευδοκίμησε στην Ισπανία, ως αντιστάθμισμα στο απόλυτα συγκεντρωτικό και αυταρχικό καθεστώς του δικτάτορα Φράνκο, που καταδυνάστευσε τον Ισπανικό λαό για 38 ολόκληρα χρόνια. Στις προηγμένες εκδοχές της αποκέντρωσης, με τις Περιφέρειες στον Ευρωπαϊκό Νότο, σε όλες πια, ενυπάρχει και το χαρακτηριστικό της οικονομικής ημιαυτονομίας των Περιφερειών αυτών.
Η οικονομική ημιαυτονομία
Η οικονομική αυτή ημιαυτονομία, προσδιορίζεται από το ότι η κάθε Περιφέρεια έχει τη δυνατότητα να έχει τα δικά της έσοδα εισπράττοντας σεβαστό μέρος της κεντρικής φορολογίας που αναφέρεται στην τοπική της επικράτεια, και έτσι να μπορεί να καταρτίζει και να διαχειρίζεται τον δικό της ανεξάρτητο προϋπολογισμό. Οι οικονομικοί αυτοί πόροι, που σε ορισμένες από αυτές τις χώρες ανέρχονται ως και το 70-80% των προϋπολογισμών των Περιφερειών (π.χ. Ισπανία), ενισχύονται κατά το υπόλοιπο ποσοστό από πόρους της κεντρικής κυβέρνησης για την ολοκλήρωση του προϋπολογισμού . Οι τομείς που κύρια καλύπτονται από τους Περιφερειακούς προϋπολογισμούς, είναι της παιδείας, της υγείας, του πολιτισμού, της αγροτικής ανάπτυξης, της πρόνοιας, όπως και άλλοι επιμέρους. Εξαιρούνται οι τομείς της άμυνας, των μεγάλων έργων υποδομών, καθώς και άλλοι που αναφέρονται σε έργα και δράσεις εθνικής κλίμακας.
Τα πολλαπλά οφέλη
Η οικονομική ημιαυτονομία των Περιφερειών, όπως αποδεικνύεται και από τις χώρες που ήδη εφαρμόζεται, αποτελεί μια ιδιαίτερα προηγμένη εξέλιξη, που προσδίδει στις τοπικές κοινωνίες πολλαπλά οφέλη, όπως:
- Η κάθε Περιφέρεια καταρτίζει τον δικό της ανεξάρτητο προϋπολογισμό δίνοντας βαρύτητα στους τομείς δραστηριότητας που την ενδιαφέρουν, κατά τις ανάγκες της και μόνο, ανεπηρέαστη από παρεμβάσεις της κεντρικής κυβέρνησης.
- Η κάθε Περιφέρεια φροντίζει να εισπράτει τους αναλογούντες, από την κεντρική νομοθεσία,σε αυτήν πόρους, καταβάλοντας πολύ περισσότερη προσπάθεια, αφού αυτοί οι πόροι είναι «εξατομικευμένοι» για αυτήν και μόνο.
Iii. Στην κάθε Περιφέρεια δημιουργείται μια εξισορρόπηση στους τομείς της τοπικής της δραστηριότητας, αφού η ίδια η Περιφέρεια είναι και ο χρηματοδότης τους.
- Ελαχιστοποιείται η εξάρτηση από τους πολιτικούς παράγοντες της κεντρικής κυβέρνησης, οι οποίοι συνήθως ευνοούν, τους φίλα προσκείμενους σε αυτούς Περιφερειάρχες.
- Καλλιεργείται στους πολίτες το κριτήριο της επιλογής του πλέον κατάλληλου για την Περιφέρειά τους περιφερειάρχη, με βάση το πρόγραμμά του, το όραμά του για την περιοχή τους, αλλά και την αποδεδειγμένη αποδοτικότητά του.
- Αναδεικνύεται ευκολότερα στους πολίτες, με περισσότερη αντικειμενικότητα η αξιοσύνη και η αποτελεσματικότητα του κάθε υποψήφιου περιφερειάρχη.
Vii. Ελαχιστοποιείται η κάθοδος υποψηφίων περιφερειαρχών που το κύριο προσόν τους είναι οι κομματικές τους περγαμηνές.
viii. Καλλιεργείται η ευγενής άμιλλα κυρίως ανάμεσα σε όμορες Περιφέρειες, ή και ανάμεσα σε Περιφέρειες με όμοια κονωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά. Ο μεταξύ τους αυτός συναγωνισμός, δύναται να οδηγεί και σε παράδειγμα προς μίμηση σε τομείς που αποδίδουν, ή αντίθετα σε αποφυγή ενασχόλησης με τομείς που δεν αποδίδουν.
- Επιπλέον, θα βοηθήσει στην ποιοτική αναβάθμιση των μελών των Περιφερειακών συμβουλίων, αφού ο κάθε υποψήφιος περιφερειάρχης θα φροντίζει να καταρτίζει το ψηφοδέλτιο των υποψηφίων συμβούλων του με κριτήρια όπως τις ικανότητές τους, την όρεξή τους για δραστηριοποίηση, και όχι μόνο την ψηφοσυλλεκτική τους δεινότητα.
Αποδεικνύοντας την προοδευτικότητά μας
Υπογραμμίζουμε βέβαια πως όλες οι μεταρρυθμίσεις που αφορούν τις Περιφέρειες στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, δρομολογήθηκαν ύστερα από πολιτικούς αγώνες και προσπάθειες προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων και κυβερνήσεων. Ίσως λοιπόν τώρα, αυτό, να αποτελέσει και για τη χώρα μας πρόκληση για τις ντόπιες πολιτικές δυνάμεις οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται και ως προοδευτικές. Δεν μένει από το να τοποθετηθούν και να δράσουν πολιτικά στο θέμα της οικονομικής ημιαυτονομίας των Περιφερειών, αποδεικνύοντας και με αυτές τους τις θέσεις, τον Ευρωπαϊκό τους προσανατολισμό.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
