Ο Υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος είναι η μεγαλύτερη σιδηροδρομική αρτηρία του κόσμου (9.297 χλμ.) που συνδέει τη Μόσχα με το Βλαδιβοστόκ, το μεγαλύτερο λιμάνι στον Ειρηνικό, διασχίζοντας τη Σιβηρία. Άρχισε να κατασκευάζεται επί Τσάρου Αλεξάνδρου Γ’ (1845-1894) στις 19 Ιουλίου 1892, και μόλις το 1903, λειτούργησε περιστασιακά και δρομολογήθηκε η πρώτη αμαξοστοιχία, η οποία έφτασε στον Ειρηνικό ωκεανό από τη Μόσχα, ύστερα από ταξίδι 17 ημερών. Η γραμμή αποπερατώθηκε συμβατικά το 1916, ολοκληρώθηκε όμως μόλις το 2002 με την πλήρη ηλεκτροκίνησή της. Ο Υπερσιβηρικός υπήρξε επίτευγμα μέγα, που λογίζεται σήμερα ανέφικτο για την εποχή του. Ο Βρετανός γνωστός συγγραφέας (Christian Wolmar) πραγματοποίησε το αλαργινό ταξίδι Μόσχα-Βλαδιβοστόκ και γοητευμένος από την απολαυστική, εξωτική αυτή διαδρομή, το επιχείρημα το επανέλαβε αρκετές φορές.
Το βιβλίο του «To the Edge of the World. The Story of Trains Siberian Express, the world’s Greatest Railroad» (Στα πέρατα του κόσμου. Η ιστορία του Υπερσιβηρικού, της σπουδαιότερης σιδηροδρομικής γραμμής του κόσμου) είναι ένα γοητευτικό χρονικό, ένα σύνολο γεγονότων που απαρτίζουν το παρελθόν, από την πρώτη εμφάνισή τους μέχρι την τωρινή τους κατάσταση. Πρόκειται για παραστατική και συναρπαστική αφήγηση, για έρευνα, για πολιτιστικό και πολιτικό ρεπορτάζ, από το οποίο αναδύεται η φυσιογνωμία της Ρωσίας τον 20ο αιώνα.
Καμιά άλλη σιδηροδρομική γραμμή στον κόσμο δεν προσδιόρισε και δεν προσδιορίζει την αυθεντική ταυτότητα μιας χώρας όπως αυτή του Υπερσιβηρικού. Καμιά άλλη δεν επηρέασε την εξέλιξη της ιστορίας της Ρωσίας. Η κατασκευή του, μας λέει ο Wolmar, προκάλεσε τον καταστροφικό για τους Ρώσους Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο (1984-1905). Εξ’ άλλου έπαιξε αποφασιστικό, καταλυτικό ρόλο, επισπεύδοντας τις εξελίξεις κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και τη μοιραία έκβαση του εμφυλίου πολέμου για τους Λευκούς.
Σε θωρακισμένο τρένο, που τα βαγόνια του ήταν τόσο βαριά, ώστε χρειάστηκαν δύο ατμομηχανές για να το κινήσουν, σ’ αυτά είχε εγκαταστήσει ο Τρότσκι ένα πλήρες επαναστατικό στρατηγείο, εφοδιασμένο με τα απαραίτητα μέσα για την εξυπηρέτηση των συγκεκριμένων του αναγκών. Στο τρένο υπήρχαν τηλεγραφείο, τυπογραφείο, εφοδιασμός και βαρύς εξοπλισμός με παντός είδους πολεμικό υλικό, ακόμα και ραδιοφωνικός σταθμός.
Ο Wolmar εξηγεί με πειστικότητα, γιατί οι μπολσεβίκοι επικράτησαν στον εμφύλιο πόλεμο, που ήταν ανταρτοπόλεμος ως επί το πλείστον. Μετά από μια συστηματική, σοβαρή θεώρηση αποφαίνεται ότι βασικός, καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας αυτών, κατά την Οκτωβριανή επανάσταση, υπήρξε η ευελιξία και συντομία χρόνου στις μετακινήσεις των με τον Υπερσιβηρικό, ώστε να αποφεύγουν τους απρόβλεπτους κινδύνους και να μεταφέρουν τις δυνάμεις τους για να χρησιμοποιηθούν αλλού ευκολότερα και αποτελεσματικότερα.
Η γραμμή του Υπερσιβηρικού κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης υπέστη καταστροφές σε μεγάλο μήκος της. Από ελαφρές ζημιές, μετά από τις οποίες ξαναστρώθηκαν άμεσα οι σιδηροτροχιές, μέχρι τις ανατινάξεις και την χρονοβόρα αποκατάσταση των γεφυρών.
Ο Υπερσιβηρικός εξ’ άλλου αναφέρει ο Wolmar στάθηκε ο καθοριστικός παράγοντας της νίκης του σοβιετικού στρατού κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν δεν υπήρχε αυτό το πρόσφορο μέσο, ο Στάλιν δε θα μπορούσε να μεταφέρει τα εργοστάσια βαρέος οπλισμού από τη Δυτική (Ευρωπαϊκή) Ρωσία και να τα μετεγκαταστήσει, σε χρόνο ρεκόρ το 1941, πίσω από τα Ουράλια, όταν τα Χιτλερικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Σοβιετική Ένωση. Αργότερα ο Υπερσιβηρικός μετέφερε τα τανκς, τα βαρέα τηλεβόλα και τα αεροπλάνα, τα οποία παρήγαγαν τα εργοστάσια, από τα Ουράλια στο μέτωπο, για να αναχαιτίσουν την ορμή των επιδρομέων. Και βεβαίως μετέφερε και τις στρατιές με τα εκατομμύρια των σιβηριακών ανδρών.
Ο Χρουστσόφ στα απομνημονεύματά του ισχυρίζεται ότι η απροσδόκητη επίθεση του Χίτλερ εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, κατέλαβε τον Στάλιν εξ’ απίνης. Ο Wolmar όμως, που μόνο σταλινικός δεν είναι, λέει εντελώς τα αντίθετα.
Ότι ο Στάλιν είχε πληροφορηθεί για την επίθεση των Γερμανών, πολλές ημέρες γι’ αυτήν, πριν εκδηλωθεί. Κατά το διάστημα αυτό πρόλαβε να μεταφέρει 400.000 άνδρες, 1000 άρματα μάχης, 1000 αεροπλάνα και χιλιάδες βαρέα πυροβόλα μακριά από τη Μόσχα. Στη μετακίνησή τους πίσω απ’ τα Ουράλια προς το μέτωπο χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά και μόνο ο Υπερσιβηρικός.
Αν δει κανείς στο χάρτη την εντυπωσιακή, διαδρομή του τρένου από τη Μόσχα στο Βλαδιβοστόκ αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα και την κεφαλαιώδη σημασία του. Ο Υπερσιβηρικός δεν αποτελεί απλώς και μόνο τον συνδετικό ιστό της Ευρώπης με την Ασία, είναι ο κεντρικός, ο απαραίτητος, ο βασικός άξονας της Χώρας εφ’ όσον σήμερα μεταφέρει το 30% της παραγωγής βιομηχανικών, αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, για τις ανάγκες των εκατομμυρίων κατοίκων των αστικών περιοχών σε όλο το απέραντο μήκος της γραμμής. Σήμερα ο χρόνος έχει συντομευθεί λόγω της ηλεκτροκίνησης, αλλά και των αλλεπάλληλων βελτιώσεων, έτσι το ταξίδι με τον Υπερσιβηρικό διαρκεί επτά ημέρες. Μέχρι σήμερα το μεταφορικό σημαντικό έργο που επιτελεί, παραμένει πάντοτε ανυπέρβλητο και η εμπορεύσιμη αξία του ανυπολόγιστη, γι’ αυτό και τον Απρίλιο αναγγέλθηκε η ανακαίνισή του σε υψηλές ταχύτητες με παρεμβάσεις, ώστε το ταξίδι του να διαρκεί μόνο δύο ημέρες μέχρι και το Πεκίνο.
Η πρωτοποριακή ιδέα της κατασκευής του Υπερσιβηρικού οφείλεται στον Τσάρο Αλέξανδρο Γ’, ο οποίος πρόβλεψε ότι η κατασκευή του προκύπτει από μια αναγκαιότητα για την εθνική άμυνα της Χώρας. Όμως η Ρωσία ήταν μια χώρα ασιατική, καθυστερημένη και όταν ξεκίνησε το έργο δεν είχε καταρτιστεί ούτε ένας προϋπολογισμός. Ο οποιοσδήποτε αντικειμενικός παρατηρητής θα ‘λεγε πως η Ρωσία θα ‘ταν αδύνατον να εκτελέσει ένα τέτοιο τεράστιο έργο. Στη Δύση θεωρούσαν τους Ρώσους διεφθαρμένους και ανίκανούς και ότι γι’ αυτούς θα ‘ταν ανέφικτο ένα τέτοιο επίτευγμα. Παρ’ όλα αυτά το έργο ολοκληρώθηκε μετά από 25 ολόκληρα χρόνια (1891-1916). Η αποπεράτωσή του επετεύχθη επί εποχής Τσάρου Νικολάου γιο του Αλέξανδρου.
Ασφαλώς και υπήρξαν οι σπατάλες όπως και η, κατά το σύνηθες σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κλεπτοκρατία των εργολάβων, οι οποίοι απεκόμισαν μεγάλα κέρδη με τις ψευδείς αναφορές και τους φουσκωμένους λογαριασμούς δαπανών. Για παράδειγμα διατηρούσαν στο μισθολόγιο, εργάτες που είχαν πεθάνει, είτε είχαν αποχωρήσει και καρπώνονταν μισθούς για ανύπαρκτη εργασία από την κεντρική διοίκηση.
Το εκπληκτικό είναι ωστόσο, ότι θα περίμενε κανείς ατελείωτες καθυστερήσεις για ένα έργο με δύσκολη εποπτεία, επιστασία και επιτήρηση.
Σε μια χώρα κοινωνικά καθυστερημένη με πληθυσμό μουζίκων πολύ χαμηλού πολιτιστικού και κοινωνικού επιπέδου. Σε μια χώρα (Σιβηρία) βαρύτατου χειμώνα και δριμύτατου ψύχους, ο Υπερσιβηρικός ολοκληρώθηκε μέσα σε 25 χρόνια. Πρόκειται για μέγα επίτευγμα και ένα από τα μεγαλύτερα της ανθρωπότητας, για έργο ζωτικής σημασίας και ανάλογης τεχνολογικής αξίας με τη Διώρυγα του Παναμά και της πρόσφατης υποθαλάσσιας σήραγγας της Μάγχης.
Η Σιβηρία πριν από τον Υπερσιβηρικό υπήρξε τόπος τιμωρίας, εξορίας και βασανισμού. Τρισάθλια κόλαση. Κρανίου τόπος. Μια ιδέα εξ άλλου παίρνει κανείς και από το συγκλονιστικό βιβλίο – βιογραφία του Αγίου Λουκά Σεβαστουπόλεως.
Από το 16ο αιώνα ακόμα που τον κατοικούσαν φυλές πρωτόγονες, αμόρφωτες, χωρίς ταυτότητα και χωρίς οντότητα, όδευαν προς τα εκεί οι κατάδικοι, ένοχοι και αθώοι, χωρίς ελπίδα επιστροφής. Οι μεταφορές γίνονταν με πλοιάρια μέσω των ποταμών. Όταν τον χειμώνα πάγωναν, τους χρησιμοποιούσαν ως δρόμους για τα έλκηθρα. Κατά μήκος της διαδρομής υπήρχαν ληστές και υποσιτισμένοι, βασανισμένοι κατάδικοι, που ζούσαν σ’ αυτή την κόλαση, στην οποία τα μαρτύριά τους πολλές φορές τους οδηγούσαν στην αυτοχειρία.
Η ιστορία του Υπερσιβηρικού εμπεριέχει πολλές ανθρώπινες τραγωδίες. Ένας ανυπολόγιστος αριθμός εργατών θυμάτων έχασαν τη ζωή τους κατά τη γιγάντια κατασκευή του. Χιλιάδες σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Χιλιάδες άλλοι κατάδικοι, ποινικοί και πολιτικοί που μεταφέρονταν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, πέθαναν από τις κακουχίες. Αυτά συνέβαιναν τόσο κατά την τσαρική εποχή όσο και κατά τη σταλινική περίοδο.
Κατά την εκβιομηχάνιση της Σιβηρίας ο Υπερσιβηρικός, όπως και κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέβαλε αποφασιστικά. Σήμερα ο Υπερσιβηρικός παραμένει το βασικό μεταφορικό μέσο γηγενών και τουριστών και των πάσης φύσεως παραγόμενων προϊόντων.
