Της ΜΑΡΙΑΣ ΒΙΤΩΡΑΚΗ*
Την Παρασκευή 9 Αυγούστου 2024 έγινε στο Σπήλι η παρουσίαση της μελέτης με τον – ομολογουμένως – μαξιμαλιστικό τίτλο «Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης, Αειφόρου και Καινοτόμου Ανάπτυξης του Δήμου Αγίου Βασιλείου».
Με μεγάλη έκπληξη, κατ’ αρχήν διαπίστωσα ότι η συγκεκριμένη μελέτη δεν εκπονήθηκε από μια ομάδα ειδικών επιστημόνων, όπως θα περίμενε όποιος/α είναι εξοικειωμένος/η με την έννοια και θεματολογία της βιωσιμότητας και βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά ανατέθηκε σε έναν και μόνο μελετητή, δημοσιογράφο και πολιτικό επιστήμονα, ο οποίος προφανώς δεν διαθέτει το απαραίτητο επιστημονικό υπόβαθρο και γνώσεις για να ανταποκριθεί στο δύσκολο αυτό εγχείρημα, που απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση (ενδεικτικά αναφέρω περιβαλλοντολόγους, δασολόγους, βιολόγους (και θαλάσσιους βιολόγους), σπηλαιολόγους, μηχανικούς περιβάλλοντος, οικονομολόγους, ιστορικούς, αρχαιολόγους κ.ά.).
Οι όροι «βιωσιμότητα» και «βιώσιμη ανάπτυξη», δυστυχώς έχουν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον, χάνοντας σε πολλές περιπτώσεις το νόημα τους και αποτελώντας απλώς μια επίπλαστη δικαιολογία σε κάποια – κατά τα λοιπά – καθόλου βιώσιμα σχέδια της τοπικής αυτοδιοίκησης και κεντρικής διοίκησης. Δηλαδή, ουσιαστικά, πράσινο ξέπλυμα για έργα που έχουν μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και δεν συμβάλλουν στην πρόοδο και ευημερία της τοπικής κοινωνίας.
Εν προκειμένω, και αφού η συγκεκριμένη μελέτη φιλοδοξεί να παρουσιάσει ένα στρατηγικό (δηλαδή, εκτός των άλλων και επιτελικό) σχέδιο βιωσιμότητας για τον δήμο Α. Βασιλείου, θα έπρεπε σαφώς να περιλαμβάνει και να αναλύει επαρκώς τα παρακάτω τμήματα.
- Αποτύπωση της σημερινής κατάστασης, και του παρόντος αναπτυξιακού μοντέλου που κάθε άλλο παρά «βιώσιμο» και αειφόρο μπορεί να χαρακτηριστεί. Εδώ, οι μελετητές θα περιέγραφαν τον υπέροχο φυσικό πλούτο της περιοχής με αποτύπωση των σημαντικότερων οικοσυστημάτων και προστατευόμενων περιοχών (δίκτυο ΦΥΣΗ 2000) καθώς και την βιολογική ποικιλότητα που περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό οικοτόπων καθώς και ενδημικών ειδών, (πολλά από τα οποία κινδυνεύουν με εξαφάνιση αν χαθεί το πολύτιμο ενδιαίτημα τους).
- Περαιτέρω, θα έπρεπε να περιγράψουν τις σημαντικότερες ανθρωπογενείς και άλλες πιέσεις και τους μεγαλύτερους κινδύνους απώλειας του βιολογικού πλούτου. Αυτές οι πιέσεις σαφώς σχετίζονται με το παρόν τουριστικό μοντέλο:
– Υπερ – τουρισμός σε εμβληματικές περιοχές του Δήμου, όπως στο Κουρταλιώτικο φαράγγι, στις μαγευτικές παραλίες της περιοχής, όπως η λίμνη του Πρέβελη και ο Άγιος Παύλος
– Υπερδομηση και ανεξέλεγκτη δόμηση τουριστικών καταλυμάτων (π.χ στον Πλακιά και Αγία Γαλήνη),
– Κατακόρυφη αύξηση της κατανάλωσης νερού τους καλοκαιρινούς μήνες χωρίς έλεγχο και διαχειριστικά σχέδια για την εξοικονόμηση και συνετή διαχείριση,
– Μεγάλη αύξηση των απορριμμάτων χωρίς αντίστοιχη μέριμνα και διαχειριστικά σχέδια για την πρόληψη και χωριστή συλλογή ρευμάτων αποβλήτων (π.χ βιοαπόβλητα, χαρτί, πλαστικά, μέταλλα), σύμφωνα με τη νομοθεσία.
- Οι μελετητές θα όφειλαν να αναγνωρίσουν τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές πιέσεις και να προτείνουν σχέδια διαχείρισης σε ορίζοντα (τουλάχιστον) δεκαετίας, λαμβάνοντας υπόψη και συνεκτιμώντας τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (εντεινόμενη λειψυδρία, κατακόρυφη αύξηση του κινδύνου μεγάλων πυρκαγιών, μείωση της παραγωγής ποιοτικών τοπικών προϊόντων, υποβάθμιση των εδαφών και μείωση της γονιμότητας τους λόγω διάβρωσης και λανθασμένων γεωργικών πρακτικών, εισβολή ξενικών ειδών επικίνδυνων για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα.
- Συγχρόνως, θα περιμέναμε οι μελετητές να αναλύσουν το γεωργικό/κτηνοτροφικό και το διατροφικό μοντέλο, δίνοντας έμφαση τόσο στην εγκατάλειψη βιώσιμων ντόπιων καλλιεργειών που είναι ανθεκτικές στην ξηρασία, όσο και σε λανθασμένες γεωργικές πρακτικές όπως η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων που σκοτώνουν την άγρια ζωή και τους πολύτιμους επικονιαστές, και έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία (αύξηση καρκινογενέσεων, υπογονιμότητα, ενδοκρινικές διαταραχές και πολλά άλλα).
- Ακόμη, θα χρειαζόταν μια ανάλυση του διατροφικού μοντέλου που έχει αλλάξει δραματικά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες με εγκατάλειψη της περίφημης κρητικής διατροφής βασισμένης κυρίως στο ελαιόλαδο, στα χόρτα, φρούτα και λαχανικά, προς την σημερινή υπερκατανάλωση κρέατος που αυξάνει τη νοσηρότητα και υποβαθμίζει την ποιότητα τόσο του περιβάλλοντος, όσο και της ανθρώπινης ζωής.
- Θα περιμέναμε επίσης η μελέτη αυτή να δίνει τους κύριους άξονες αλλαγής μοντέλου διακυβέρνησης, με προτεινόμενες συγκεκριμένες θεσμικές αλλαγές (π.χ. συμβούλια νέων και γυναικών, ενθάρρυνση της επιστημονικής υποστήριξης των τοπικών διαχειριστικών και χωροταξικών σχεδίων) που θα τονώσουν τη συμμετοχή των δημοτών στη λήψη αποφάσεων. Να προτείνει δηλαδή ο,τι πρέπει να αλλάξει σε επίπεδο δήμου ώστε να τονωθεί η δημοκρατία και να διασφαλιστεί η διαφάνεια. Έξαλλου, κύριος πυλώνας της βιώσιμης ανάπτυξης είναι το μοντέλο διακυβέρνησης που εξασφαλίζει την κοινωνική συμμετοχή και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
- Η μελέτη θα έπρεπε επίσης να περιλαμβάνει διαχειριστικά σχέδια για την γαλάζια οικονομία, τις θάλασσες και τις ακτές. Για παράδειγμα, αποτύπωση των αλιευτικών πρακτικών, καθώς και της βιώσιμης χρήσης των ακτών. Άμεση διαχείριση και έλεγχο της κάθε παρανομίας, είτε αυτή αφορά καταστροφικές αλιευτικές πρακτικές, είτε παράνομη χρήση της παραλίας με κορεσμό της από ομπρέλες και ξαπλώστρες, είτε παράνομη δόμηση και υποβάθμιση ή καταστροφή των παράκτιων οικοσυστημάτων.
Τα παράκτια και χερσαία οικοσυστήματα, τα βουνά και τα υπέροχα φαράγγια του τόπου μας υποφέρουν από καταπατήσεις και κατακερματισμό από δρόμους, που πολλές φορές οι ίδιες οι δημοτικές αρχές, ο δήμαρχος και το Δημοτικό συμβούλιο αδειοδοτούν, χωρίς επιστημονική προσέγγιση και απουσία ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου.
Η μελέτη, όπως παρουσιάστηκε στις 9 Αυγούστου, περιορίζεται στην – ενδιαφέρουσα – πρόταση για ανάπτυξη πολιτιστικών διαδρομών στον δήμο Αγίου Βασιλείου, χωρίς όμως συγχρόνως να προτείνει συγκεκριμένο μοντέλο ολοκληρωμένης αειφορικής διαχείρισης του φυσικού κεφαλαίου και του πολιτιστικού και κοινωνικού πλούτου της περιοχής.
Συμπερασματικά, η μελέτη δεν ανταποκρίνεται στον στόχο της και απαιτείται μια μεγάλη αναθεώρηση της, υιοθετώντας την απαραίτητη διεπιστημονική προσέγγιση, στα πλαίσια που τέθηκαν παραπάνω.
Σχετικά με τον προτεινόμενο φορέα διαχείρισης του πολιτιστικού δικτύου και των πολιτιστικών διαδρομών, απαιτείται επαναπροσδιορισμός των στόχων του με βάση το ουσιαστικό, αναθεωρημένο σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης με κριτήρια την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, και την κοινωνική ευημερία.
*Η Μαρία Βιτωράκη είναι χημικός μηχανικός MSc. Environmental Engineering
