Η αποστιγματοποίηση των ψυχικά πασχόντων, η κοινωνική ένταξή τους και η ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα για την ελληνική κοινωνία. Μια κοινωνία που δυστυχώς εξακολουθεί να έχει ταμπού και προκαταλήψεις στα θέματα της ψυχικής υγείας, δημιουργώντας αποστάσεις και οδηγώντας τους στον κοινωνικό αποκλεισμό.
Άτομα τα οποία πιθανώς να μην ταιριάζουν στα συνηθισμένα πρότυπα συμπεριφοράς, λόγω κάποιων χαρακτηριστικών τους, γίνονται θύματα στιγματισμού και διακρίσεων. Οι επιπτώσεις του στίγματος είναι φανερές στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και στο ίδιο το άτομο και την οικογένειά του, που αντιμετωπίζει και κείνη ως ένα βαθμό την κοινωνική απόρριψη και ταυτόχρονα το άτομο που βιώνει το στίγμα από τον περίγυρο γεμίζει θυμό αμφιβολίες και ενοχές, αισθήματα που οδηγούν στον αυτοστιγματισμό του. Η «ταμπέλα» που του αποδίδεται από την ίδια την κοινωνία εξελίσσεται σε μια βαθιά πληγή, γίνεται ένα ανεξίτηλο σημάδι, που μπορεί να το συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (στις 10 Οκτωβρίου) το τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Δημόσιας Υγείας και Ισότητας καθώς και το Κέντρο Κοινότητας του δήμου Ρεθύμνης σε συνεργασία με το Κ.οι.ΣΠΕ Ρεθύμνου, διοργάνωσε εκδηλώσεις που είχαν ως τίτλο «Αποστιγματοποίηση, ίσες ευκαιρίες, φροντίδα».
Σκοπός των εκδηλώσεων ήταν η ευαισθητοποίηση της ρεθεμνιώτικης κοινωνίας στα θέματα ψυχικής υγείας ώστε όλοι μαζί να δημιουργήσουν μια αλυσίδα, μια μεγάλη αγκαλιά ενσωματώνοντας τα άτομα αυτά στις κοινωνικές δραστηρίοτητες και φυσικά στην εργασία.
Η αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής Άννα Ελευθεριάδου Γκίκα αναφερόμενη στην εκδήλωση τόνισε: «Είναι μια ακόμα πρωτοβουλία της κοινωνικής υπηρεσίας, που προσπαθεί να κάνει δράσεις ευαισθητοποίησης πάντα σε πράγματα που έχουν σημασία για τον μέσο άνθρωπο, γιατί η ψυχική νόσος δεν είναι κάτι που αφορά λίγους. Η ψυχική νόσος είναι κάτι που αφορά μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Είναι πια καιρός να πάψουμε να το κρύβουμε, γιατί αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να επανενταχθούν και εκεί δίνουμε έμφαση, γι’ αυτό συνεργαζόμαστε με την ψυχιατρική κλινική, με την ΚοιΣΠΕ που κάνει εξαιρετική δουλειά. Ο δήμος Ρεθύμνης τους στηρίζει με οποιονδήποτε τρόπο χρειαστεί, είχε εγκρίνει και χρηματοδότηση για να πάρει μετοχές, μερίσματα. Τελικά άλλαξε η νομοθεσία και θα δώσουμε μια οικονομική βοήθεια με όποιον τρόπο μας ζητήσουν, αλλά και παράλληλα όσο η Φωλιά του Κούκου ήταν ανοιχτή ήταν ρητή η προϋπόθεσή μας και το τηρούσαμε απαράκλητα όλες μας οι εκδηλώσεις να έχουν από εκεί catering, όλες μας οι εκδηλώσεις και τα τραπέζια που κάναμε κ.λπ. να γίνονται εκεί. Το τηρούσαμε αυτό όσο λειτουργούσε η Φωλιά του Κούκου, αυτό μπορούσαμε να κάνουμε. Από εκεί και πέρα είμαστε ανοιχτοί και σε οποιαδήποτε άλλη συνεργασία και βοήθεια».
Οι δυσκολίες στην εργασιακή ένταξη
Οι χαρακτηρισμοί και τα στερεότυπα επηρεάζουν και το δικαίωμα των ψυχικά ασθενών στην εργασία. Ένα μεγάλο ποσοστό εργοδοτών αρνείται να προσφέρει ευκαιρίες σε άτομα με ψυχικές διαταραχές, ακόμα κι αν αυτά βρίσκονται υπό αγωγή. Η Λία Σκορδούλη, κοινωνική λειτουργός στο ΚοιΣΠΕ Ρεθύμνου μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ψυχικά ασθενείς στους εργασιακούς χώρους, επισημαίνοντας ότι η κοινωνία πρέπει να αντιληφθεί πως οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι ανίκανοι αφενός και αφετέρου να συνειδητοποιήσουν ότι η εργασία συμβάλλει στην αποθεραπεία τους. «Γενικά υπάρχει το στερεότυπο ότι ο ψυχικά ασθενής δεν μπορεί να αποδώσει στα εργασιακά του καθήκοντα. Ο ΚοιΣΠΕ νομίζω με τη Φωλιά του Κούκου κυρίως που ήταν πιο διαδεδομένη, το έσπασε αυτό το στερεότυπο, γιατί είδαμε πολλούς από τους λήπτες ψυχικής υγείας να εργάζονται και να είναι το ίδιο αποδοτικοί και ίσως περισσότερο κάποιες φορές του γενικού πληθυσμού, καθώς συνεργάζονταν. Θεωρώ ότι βοήθησε πάρα πολύ στο να αντιληφθούμε ότι δεν είναι οι ψυχικά ασθενείς ανίκανοι προς εργασία. Γενικά δεν δίνεται πολύ εύκολα η δυνατότητα στους ψυχικά ασθενείς να εργαστούν, παρ’ όλο που για τους ίδιους η εργασία δρα θεραπευτικά. Πολλές φορές βοηθάει να μην υπάρχει καθόλου υποτροπή, βοηθάει στην αυτοεκτίμηση, στην αυτογνωσία, στο αίσθημα της αυτό-εκπλήρωσης. Η οικονομική ανεξαρτησία είναι μεγάλο κομμάτι, αλλά για αυτούς δεν είναι το βασικότερο όπως νομίζουμε όλοι. Περισσότερο θέλουν να νιώσουν ότι είναι ικανοί, ότι μπορούν να προσφέρουν, ότι ανήκουν στην κοινωνία όπως ανήκουν όλοι. Το πρώτο βήμα είναι να είμαστε ανοιχτοί και να ακούμε τι είναι ψυχική ασθένεια και στην συνέχεια να δίνουμε ευκαιρίες σε αυτούς τους ανθρώπους γιατί μπορούν να κάνουν ακριβώς ότι και εμείς».
Για την επίδραση της ψυχικής νόσου τόσο στο άτομο, όσο και στην οικογένεια και το στίγμα στη ψυχική νόσο και τους τρόπους καταπολέμησής του μιλήσει η Βαρβάρα Αντωνάκη, ψυχολόγος και μέλος του Δ.Σ. του ΚοιΣΠΕ τονίζοντας τις επιπτώσεις της στιγματοποίησης αλλά και τις πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν για την αποστιγματοποίηση, μεταξύ άλλων ανέφερε: «Το στίγμα μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους σε όλους τους τομείς, σε οικονομικό, σε κοινωνικό, σε ατομικό επίπεδο σε οικογενειακό. Εκεί τώρα πρέπει να βρούμε τρόπους όπου θα αντιμετωπιστεί, μέσα από δράσεις ενημερωτικές, μέσα από την εκπαίδευση, μέσα από τα σχολεία, έτσι ώστε να εξαλειφθεί επιτέλους».
Ο ΚοιΣΠΕ Ρεθύμνου
Ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) Ρεθύμνου, «Αρωδαμός» όπως ονομάζεται ιδρύθηκε το 2015 με σκοπό τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ισότιμη συμμετοχή των ευάλωτων ομάδων πληθυσμού στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Ειδικότερα, στο ΚοιΣΠΕ γίνεται προσπάθεια δημιουργίας θέσεων εργασίας για άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα και την παράλληλη στήριξή τους σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο, προσπάθεια για επαγγελματική ένταξη και κοινωνική ενσωμάτωση των ευάλωτων ομάδων και κυρίως συμβάλλει μέσα από σειρά δράσεων στην αποστιγματοποίηση των ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Σήμερα ΚοιΣΠΕ Ρεθύμνου σε ότι αφορά την παροχή εργασίας δραστηριοποιείται στον τομέα της καθαριότητας, ενώ εξετάζει και άλλες δραστηρίοτητες όπως αυτή της εστίασης με καντίνα.
Σε σχετικές δηλώσεις το μέλος του Δ.Σ. του ΚοιΣΠΕ, κοινωνικός λειτουργός Παναγιώτης Δρυγιαννάκης, ανέφερε:
«Ο ΚοιΣΠΕ Ρεθύμνου τώρα έχει ως κύρια δράση την καθαριότητα. Καθαρίζουμε αρκετούς χώρους, μας βοηθάνε πρόσωπα είτε δημοσίου δικαίου, είτε ιδιωτικού δικαίου και φιλοδοξούμε ότι θα αποκτήσουμε στο άμεσο μέλλον μια καντίνα στον χώρο του νοσοκομείου, όπου θα εξυπηρετούμε και εξωτερικούς πελάτες, πέρα από τους επισκέπτες, τους ασθενείς και το προσωπικό του νοσοκομείου. Αυτό είναι το πλάνο που προσπαθούμε να τρέξουμε ενισχύοντας παράλληλα τον τομέα της καθαριότητας, καθώς βλέπουμε ότι αυτόν αρχίζει να τον αγκαλιάζει ο κόσμος του Ρεθύμνου και οι φορείς του. Οι θέσεις εργασίας προσφέρονται στους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς μέσα από αυτό εκφράζονται, τα δικαιώματά τους είναι ίσα, η συμμετοχή τους είναι ίση και έτσι γίνεται έμπρακτα η αποστιγματοποίηση, καθώς έχουν μια δική τους εργασία, χωρίς να φοβούνται ότι θα κοπεί το επίδομά τους, είτε να υπάρχει κάποια άλλη συνέπεια. Άνθρωποι που έχουν θέματα ψυχικής υγείας μπορούν να απευθυνθούν στο ΚοιΣΠΕ και θα το θέλαμε πάρα πολύ. Στο ΚοιΣΠΕ Ρεθύμνου λειτουργούμε το πλάνο της υποστηριζόμενης διαβίωσης εξειδικευμένα για το κάθε άτομο, δηλαδή ανάλογα τις δεξιότητές του και τις δυνατότητές του θα βρεθεί μια δουλειά αντίστοιχη για αυτόν».
Πιλοτικό πρόγραμμα στα σχολεία
Όπως ανέφερε η Χριστίνα Γραμανδάνη, ψυχολόγος στο κέντρο ψυχικής υγείας Ρεθύμνου (αναφέρθηκε σε πιλοτικό πρόγραμμα που θα πραγματοποιηθεί σε δημοτικά σχολεία με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των παιδιών για τα θέματα ψυχικής υγείας):
«Ετοιμάζουμε ένα project που θα κάνουμε πιλοτικά στα δημοτικά σχολεία στο Ρέθυμνο, με στόχο την προαγωγή της γνώσης για την ψυχική ασθένεια και τον σεβασμό απέναντι στα άτομα με ψυχική ασθένεια. Θα το ξεκινήσουμε φέτος πιλοτικά, θα το πάμε σε δύο δημοτικά σχολεία στην Στ’ δημοτικού. Στόχος μας είναι να το εντάξουμε στον προγραμματισμό μας και να μπαίνουμε συστηματικά στα σχολεία του χρόνου. Το σκεπτικό είναι ότι, δυστυχώς τα στερεότυπα και κατ’ επέκταση οι στάσεις απέναντι στα άτομα με ψυχική ασθένεια και γενικά οι στάσεις απέναντι σε οτιδήποτε, εγγράφονται από πολύ μικρή ηλικία. Άρα, γι’ αυτό είναι και ο τίτλος της ομιλίας «Ποτέ πολύ νωρίς να μιλήσουμε για πράγματα και να αλλάξουμε στάσεις και συχνά πολύ αργά», πολύ αργά όταν πια θα έχουν εγκατασταθεί οι στερεοτυπικές αντιλήψεις και στάσεις. Υπάρχει χαραμάδα, υπάρχει φως, γίνονται πια πράγματα στα σχολεία τα, δεν ντρεπόμαστε να μιλήσουμε για αυτά, για την ψυχική ασθένεια και γενικά η ανοχή και ο σεβασμός απέναντι στο διαφορετικό. Ιδανικά θα έπρεπε να ξεκινήσει ακόμα πιο νωρίς, απλώς τώρα θέλουμε δειλά-δειλά να το ξεκινήσουμε από την Στ’ δημοτικού και θα πηγαίνουμε προς τα πίσω. Ευτυχώς υπάρχει το σχολείο, που ο ρόλος του δεν είναι μόνο στείρα γνώση, είναι και να μας καλλιεργήσει μια νέα αντίληψη. Άρα ελπίζουμε»
Στη διάρκεια της εκδήλωσης χαιρετισμό απέστειλε ο τομεάρχης Υγείας του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Ρεθύμνου Ανδρέας Ξανθός. Μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας είναι μια ευκαιρία για να συνειδητοποιηθεί ευρύτερα ότι τα ψυχικά νοσήματα είναι μια αναδυόμενη παγκόσμια απειλή και ότι η σύγχρονη πρόκληση για τα δημόσια συστήματα υγείας και το Κοινωνικό Κράτος είναι η ολοκληρωμένη υγειονομική και ψυχοκοινωνική φροντίδα στο επίπεδο της κοινότητας. Με νέες υπηρεσίες, με δομές έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση, με πρωτοβάθμιες δομές (Κέντρα Ψυχικής Υγείας και Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων) και Κινητές Μονάδες που διασυνδέονται με την ΠΦΥ και τις κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη των ψυχικών διαταραχών και στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Η νέα στρατηγική της τομεοποιημένης, διεπιστημονικής και κοινοτικά προσανατολισμένης φροντίδας, έχει στόχο το ριζικό μετασχηματισμό του ασυλικού μοντέλου, την αποστιγματοποίηση και κοινωνική επανένταξη των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τη στήριξη των οικογενειών τους και των Κοινωνικών Συνεταιρισμών (ΚΟΙΣΠΕ), το σεβασμό των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ψυχικά πασχόντων. Αυτό είναι το στοίχημα για τις δημόσιες πολιτικές ψυχικής υγείας του σήμερα και του αύριο.
Επειδή όμως η ψυχική υγεία είναι μια πολυπαραγοντική υπόθεση, δεν αρκεί για την προστασία της η επάρκεια υγειονομικών πόρων και υπηρεσιών, αλλά απαιτούνται στοχευμένες πολιτικές μείωσης των ανισοτήτων και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής. Το πιο αποτελεσματικό «εργαλείο» «θωράκισης» της ψυχικής υγείας μιας κοινωνίας που δοκιμάζεται από επάλληλες κρίσεις, είναι η δραστική παρέμβαση στους κοινωνικούς προσδιοριστές της ψυχικής νόσου (εργασιακό burn out, οικονομική ανασφάλεια, φτωχοποίηση, υποβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος)».
Οι εργασίες της Ημερίδας ολοκληρώθηκαν με την καλλιτεχνική συνδρομή της θεατρικής Ομάδας Αψέντη του Συλλόγου Οικογενειών και Φίλων Ψυχικής Υγείας (Σ.Ο.Φ.Ψ.Υ.) Ρεθύμνου.