Η πανδημία covid-19, μια εξέλιξη-τομή στην ιστορία της ανθρωπότητας και των σύγχρονων κοινωνιών, ανέδειξε την τεράστια συσχέτιση που έχουν οι αλλαγές στο περιβάλλον και στη σχέση ανθρώπου-φύσης με τη δημόσια υγεία, δηλαδή με την υγεία του πληθυσμού. Σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο βιώσαμε μια διασυνοριακή υγειονομική απειλή που η γενεσιουργός της αιτία είναι οι συνεχείς μεταλλάξεις ενός ιού που προϋπήρχε, υπό την «εξελικτική πίεση» της καταστροφής των οικοσυστημάτων, της αποψίλωσης των δασών, της μείωσης του «ζωτικού χώρου» για την άγρια ζωή λόγω της αστικοποίησης και επέκτασης της γεωργικής δραστηριότητας. Τα νέα αυτά δεδομένα ευνοούν, ιδιαίτερα σε συνθήκες υπερπληθυσμού, την επανεμφάνιση «ξεχασμένων» λοιμώξεων, τα «αναδυόμενα» μεταδοτικά νοσήματα και τις ανθρωποζωονόσους. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, «Η πρόσφατη πανδημία μπορεί να εκληφθεί και ως εκδίκηση της φύσης».
Η κλιματική κρίση έρχεται τώρα να επιδεινώσει δραματικά αυτό το «ανθυγιεινό» και χρεοκοπημένο μοντέλο ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών. Η αυξημένες θερμοκρασίες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα (πυρκαγιές, πλημμύρες), δεν προκαλούν μόνο φυσικές καταστροφές και απώλειες ανθρώπινων ζωών, αλλά ταυτόχρονα αναμένεται σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες να:
1) Αυξήσουν τους θανάτους από νοσήματα που μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών (π.χ. ελονοσία, ιός Δυτικού Νείλου κ.λπ.) γιατί επεκτείνονται οι ενδημικές περιοχές και οι πληθυσμοί των κουνουπιών.
2) Αυξήσουν τους αλλεργιογόνους παράγοντες (ειδικά τους αερομεταδιδόμενους) και την αρνητική επίπτωση τους σε πληθυσμούς με ειδική ευαισθησία.
3) Αυξήσουν τη ρύπανση της ατμόσφαιρας από αιωρούμενα σωματίδια (ΡΜ) και τις σχετιζόμενες αναπνευστικές παθήσεις.
4) Αυξήσουν τους θανάτους από τα κύματα καύσωνα, ιδιαίτερα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης.
5) Μειωθεί η πρόσβαση μεγάλων πληθυσμών σε πόσιμο νερό και σε συνθήκες ατομικής υγιεινής. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί για «κρίση του νερού» και λειψυδρία που αφορά ήδη 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους, οι οποίοι αναμένεται να φτάσουν τα 1,7-2,4 δισ. μέχρι το 2050.
6) Αυξηθούν οι παθήσεις που σχετίζονται με περιβαλλοντική υποβάθμιση (καρδιοαναπνευστικά προβλήματα, καρκίνος, ψυχικές διαταραχές κ.λπ.).
7) Πληγούν σφοδρότερα ομάδες ειδικής ευαλωτότητας όπως οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, οι χρόνιοι ασθενείς, οι φτωχοί που υποσιτίζονται και διαβιούν σε κακές συνθήκες, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες κ.λπ.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη υγειονομική απειλή για την ανθρωπότητα, καθώς ευθύνεται για περίπου 550.000 θανάτους ετησίως στις χώρες του WHO Europe. Μεταξύ 2030 και 2050, η κλιματική κρίση αναμένεται να προκαλέσει περίπου 250.000 επιπλέον θανάτους το χρόνο, λόγω υποσιτισμού, μεταδιδόμενων νοσημάτων, διάρροιας και θερμοπληξίας. Οι χώρες με αδύναμα συστήματα υγείας είναι πιο ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αντίστοιχα οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και κατηγορίες εργαζομένων θα επηρεαστούν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Τα συστήματα υγείας και οι κοινωνίες πρέπει να γίνουν πιο ανθεκτικές στην κλιματική κρίση με σκοπό την μείωση των ανισοτήτων. Αυτό μπορεί να γίνει όχι με αποσπασματικές δράσεις αλλά με ανάπτυξη σταθερού μηχανισμού εκτίμησης κινδύνου στον ΕΟΔΥ και στρατηγική προσαρμογής του δημόσιου τομέα υγείας στην ανάγκη έγκαιρης και αποτελεσματικής αντιμετώπιση των υγειονομικών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης.
Όλα τα παραπάνω συνηγορούν ότι «Η κλιματική κρίση βλάπτει σοβαρά τη δημόσια υγεία» και διευρύνει τις υγειονομικές ανισότητες. Γιατί είναι γνωστό ότι το περιβάλλον αποτελεί ένα από τους πιο σημαντικούς κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας, μαζί με την απασχόληση, το εισόδημα, τους όρους υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, τις συνθήκες διατροφής και διαβίωσης, το μορφωτικό επίπεδο, τα υποστηρικτικά κοινωνικά δίκτυα κ.λπ. Η εμπειρία της πανδημίας και η εντεινόμενη κλιματική κρίση, πρέπει να οδηγήσουν τις κοινωνίες σε ένα σοβαρό αναστοχασμό και σε ριζική αλλαγή ιεραρχήσεων σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ένας Γάλλος οικονομολόγος (Ε.Laurent) είπε πρόσφατα ότι πρέπει να αναδιοργανώσουμε την οικονομική και κοινωνική ζωή στον σύγχρονο κόσμο, επιλέγοντας ως προτεραιότητα την υγεία των ανθρώπων, την προστασία του περιβάλλοντος και την άρση των ανισοτήτων.
Με άλλα λόγια, οι πολλαπλές κρίσεις αυτής της περιόδου και ειδικά η κλιματική κρίση, επαναφέρουν στο προσκήνιο τα προτάγματα της οικολογίας και της Αριστεράς και αποδεικνύουν ότι η υιοθέτηση τους είναι πλέον όρος επιβίωσης της ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ αναβαθμισμένα συστήματα διεθνούς υγειονομικής ασφάλειας και έγκαιρης ανταπόκρισης σε διασυνοριακές απειλές υγείας, καθώς και εγγυημένης πρόσβασης όλων των χωρών και των λαών της γης σε καινοτόμα εμβόλια, φάρμακα και ιατροτεχνολογικά προϊόντα, μέσω της αλλαγής των διεθνών ρυθμίσεων για τα πνευματικά δικαιώματα και τις πατέντες. Τέλος χρειάζεται η ενδυνάμωση και θωράκιση των δημόσιων συστημάτων υγείας και η εφαρμογή της στρατηγικής «Η δημόσια υγεία σε όλες τις πολιτικές».
Συμπερασματικά: η κλιματική κρίση υπονομεύει τη δημόσια υγεία και πυροδοτεί ανισότητες. Η απάντηση δεν είναι ο νεοφιλελευθερισμός που αποδείχθηκε απάνθρωπος και εγκληματικός, αλλά οι πολιτικές ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης, δηλαδή οι αριστερές και προοδευτικές πολιτικές.
*Το άρθρο βασίστηκε στην ομιλία του Α. Ξανθού στην εκδήλωση του Ινστιτούτου ΕΝΑ στο Ρέθυμνο | Κλιματική Κρίση – Πρωτογενής Τομέας – Δημόσια Υγεία
* Ο Ανδρέας Ξανθός είναι βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ Ρεθύμνου, πρώην υπουργός Υγείας
