Ίσως από τα πράγματα που έχουν λοιδορηθεί και απαξιωθεί όσο λίγα μέσα σε αυτό το δημόσιο οχετό που αποκαλείται διάλογος, είναι το σύστημα του επιτελικού κράτους. Αναφερόμενο σε κάθε άσχετη στιγμή και ζήτημα, πολλές φορές από ανθρώπους που ούτε καν ξέρουν τι είναι αυτό στο οποίο αναφέρονται, έχει απαξιωθεί όχι για το περιεχόμενο του, αλλά μόνο και μόνο επειδή θεσπίστηκε επί κυβέρνησης Μητσοτάκη.
Ο νόμος 4622/2019 που φέρει τον τίτλο «Επιτελικό Κράτος: οργάνωση, λειτουργία και διαφάνεια της Κυβέρνησης, των κυβερνητικών οργάνων και της κεντρικής δημόσιας διοίκησης» αποτελεί μια πολύ σημαντική μεταρρύθμιση στη λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας. Τι είναι όμως το επιτελικό κράτος και τι αλλαγές φέρνει στη διοίκηση του ελληνικού κράτους; Θα μπορούσαν να αναφερθούν οι πολλές θετικές (δομικές, θεσμικές και λειτουργικές) επιπτώσεις που φέρνουν οι λεπτομέρειες του εν λόγω νόμου. Επειδή όμως σίγουρα θα κουράσουν τον αναγνώστη, θα γίνει μια αναφορά στα γενικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματά του.
Την τελευταία δεκαετία το επιτελικό κράτος κάνει αισθητή την παρουσία του στις περισσότερες δυτικές χώρες με σκοπό να βελτιωθεί η ικανότητα υλοποίησης πολιτικών που επιτάσσει το νέο παγκόσμιο περιβάλλον των πολυ-κρίσεων. Στην Ελλάδα ο νόμος για το επιτελικό κράτος αναφέρεται ουσιαστικά στη δημιουργία μιας «Προεδρίας της Κυβέρνησης» που στελεχώνεται από τεχνοκράτες και πολιτικά πρόσωπα και υπάγεται στον Πρωθυπουργό.
Σκοπός είναι η παρακολούθηση και υποστήριξη του κυβερνητικού έργου. Αποστολή των στελεχών αυτής της «προεδρίας» είναι να τρέχουν τα διάφορα κυβερνητικά προγράμματα, συντονίζοντας τα υπουργεία και το ελληνικό διοικητικό χάος συναρμοδιοτήτων, να ελέγχουν την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων και την υλοποίηση των έργων που έχουν αναληφθεί από τα υπουργεία. Με λίγες απλές λέξεις: οργάνωση – προγραμματισμός – συντονισμός – έλεγχος – λογοδοσία.
Το σύστημα του επιτελικού κράτους βασίζεται στο πνεύμα της τεχνοκρατικής διακυβέρνησης και της απολιτικοποιημένης διοίκησης. Μέσω του διαχωρισμού κυβέρνησης και διοίκησης, πολεμάει τις παθογένειες μιας δυσκίνητης και πελατειακής διοίκησης, καταργεί τα μικρά «φέουδα» εξουσίας όπου ο καθένας κάνει ότι θέλει χωρίς να υπόκεινται σε ουσιαστικό έλεγχο και επιχειρεί να βάλει τάξη σε ένα χαοτικό διοικητικό πλαίσιο όπου όλοι δηλώνουν ταυτόχρονα αρμόδιοι και αναρμόδιοι. Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός σε συνέντευξη του: «ειλικρινά αναρωτιέμαι μερικές φορές, πώς λειτουργούσαν οι προκάτοχοι μου; Οι οποίοι δεν είχαν μια τέτοια Δομή».
Ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα θετικού αποτελέσματος του συστήματος του επιτελικού κράτους είναι το εμβολιαστικό πρόγραμμα για την COVID-19. Το οποίο θα ήταν πρακτικά αδύνατο να υλοποιηθεί, με την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα που υλοποιήθηκε, με τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας της ελληνικής διοίκησης.
Εάν έχει υλοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου των μπλε ντοσιέ αρμοδιοτήτων, που μοίρασε ο πρωθυπουργός την πρώτη μέρα στους «έκπληκτους» υπουργούς, αυτό οφείλεται στην λειτουργία του επιτελικού κράτους. Αν η ταχύτητα απόκρισης σε κρίσεις μας γλίτωσε απ’ τα χειρότερα, αν διορθώθηκαν γρήγορα δυσλειτουργίες σε σημαντικούς τομείς της διοίκησης (όπως στην πολιτική προστασία μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021), αυτό οφείλεται στο συγκεκριμένο σύστημα διακυβέρνησης.
Μπορεί κάποιος να διαφωνεί με τις προωθούμενες πολιτικές. Μπορεί σε αρκετούς τομείς το συγκεκριμένο μοντέλο να μην επιτυγχάνει τους στόχους του. Φυσικά και το σύστημα χρειάζεται βελτιώσεις. Όμως το να απορρίπτεται συλλήβδην μια τέτοια μεταρρυθμιστική τομή στην κεντρική διοίκηση, μόνο και μόνο από αντιπολιτευτικό μένος, είναι όχι μόνο άδικο αλλά και ενδεικτικό του τρόπου που αντιλαμβάνονται ορισμένοι την λειτουργία του κράτους. Ένα κράτος δεν διοικείται με σύμβολα, ιδεολογικές αφηρημένες έννοιες και λόγια του αέρα, αλλά με πράξεις και μεταρρυθμίσεις.
Ο νόμος 4622/2019 δεν είναι κάτι που αφορά μόνο την παρούσα κυβέρνηση για να αποκαλείται διαρκώς απαξιωτικά ως «επιτελικό κράτος Μητσοτάκη». Είναι ένα νέο σύστημα διοίκησης του κράτους που θεσπίστηκε και θα είναι εκεί και για τις επόμενες κυβερνήσεις. Θα είναι εκεί και για όσους σήμερα το λοιδορούν (εφόσον οι πολίτες τους στείλουν στην εξουσία) για να αξιοποιήσουν όλα τα πλεονεκτήματα του.
Αν υπάρχει κάτι που μπορεί να τα βάλει με το «βαθύ» κράτος, αυτό είναι το επιτελικό κράτος.
* Ο Γιώργος Νάστος είναι πολιτικός επιστήμονας
