Οι μεταναστεύσεις στον Ελλαδικό χώρο, από τα προϊστορικά χρόνια, την αρχαιοελληνική περίοδο, ως και τα Βυζαντινά χρόνια
Από την 2η χιλιετία π.Χ. οι λαοί που κατοικούσαν στον Ελλαδικό χώρο επιχείρησαν μεταναστεύσεις σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, αναζητώντας κυρίως επιπλέον οικονομικούς πόρους. Τέτοιες, επιχείρησαν τόσον οι Μινωϊτες της Κρήτης, όσον και οι Αχαιοί, οι Αιολείς, οι Ίωνες, αλλά και οι Δωριείς. Κορυφαίες μεταναστευτικές κινήσεις, συνέβησαν και κατά τα χρόνια της μεγάλης ακμής της Αρχαίας Ελλάδας από τις ισχυρές πόλεις κράτη σε όλο τον Μεσογειακό χώρο αλλά και τη περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Πρωταθλητές των κινήσεων αυτών,αναδείχτηκαν οι Αθηναίοι, οι Μεγαρείς, οι Κορίνθιοι, οι Ρόδιοι, οι Χαλκιδαίοι, αλλά και οι Σπαρτιάτες. Οι μεταναστεύσεις πληθυσμών, του Ελλαδικού χώρου συνεχίστηκαν και κατά τη περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που όμως ήταν εντός της επικράτειάς της. Οι μεταναστεύσεις, διακρίνονταν ως προς τον χαρακτήρα τους σε αναγκαστικές ή εθελούσιες και ως προς τη χρονική τους διάρκεια σε προσωρινές ή μόνιμες.
Οι νεότερες μεταναστεύσεις του Ελληνισμού
Έκτοτε για τον Ελληνισμό, που 400 τόσα χρόνια μετά τη πτώση της Βασιλεύουσας, υπήρξε υπόδουλος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως και τα τέλη του 1800, δεν υφίστατο θέμα μεταναστεύσεων. Στη νεότερη όμως ιστορία του Ελληνικού Έθνους από αρχές του 1900, καταγράφονται τουλάχιστον τρεις περίοδοι μαζικών μεταναστεύσεων:
- Η πρώτη περίοδος καταγράφεται στις αρχές του 1900 με το μεταναστευτικό ρεύμα να κατευθύνεται κυρίως προς την Αμερική και την Αυστραλία. Οι λόγοι της μετανάστευσης ήταν η αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης στον νέο κόσμο!
- Η δεύτερη περίοδος, ήρθε πολύ αργότερα, από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 έως και τις αρχές της δεκαετίας του ’70.Ο κύριος προορισμός των νέων μεταναστών, ήταν οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης, όπως η Γερμανία, το Βέλγιο, η Αυστρία, αλλά και η Σουηδία, και λιγότερο η Αμερική. Οι λόγοι της μετανάστευσης ήταν η εξεύρεση εργασίας μιας και η ανεργία στην Ελλάδα τότε, ήταν σε δυσθεώρητα ύψη!
iii. Η τρίτη και πιο πρόσφατη περίοδος, ήταν εκείνη της δεκαετίας του 2010, αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Η μετανάστευση «εγκεφάλων» ή αλλιώς Brain drain !
Η τελευταία αυτή μεταναστευτική περίοδος που παρουσίασε και τα πλέον παράδοξα χαρακτηριστικά, αναφέρεται ως η διαρροή 450.000 περίπου Ελλήνων πολιτών, από τους οποίους ένα ποσοστό ίσως και 60% είναι πτυχιούχοι και μάλιστα πολλοί από αυτούς διαθέτουν και μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών. Όπως ανέφερε ο καθηγητής Λόης Λαμπριανίδης, στην ημερίδα «Η μετανάστευση τότε… η μετανάστευση τώρα» που διοργάνωσε η κοσμητεία της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ κύριο αίτιο της σύγχρονης «φυγής» των Ελλήνων επιστημόνων είναι, η χαμηλή ζήτηση στην Ελλάδα πτυχιούχων, η μείωση των μισθών, η αμφίσημη στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στη γνώση και τελικά το «λανθασμένο αναπτυξιακό μοντέλο» που ακολουθεί η χώρα μας. Ακόμη κατά τον καθηγητή το ότι κάποιοι αναφέρουν ότι «υπάρχει υπερπροσφορά επιστημόνων» στη χώρα μας, το χαρακτήρισε «πλασματικό», αφού με στοιχεία τα οποία κατέθεσε, δεν είναι – ποσοστιαία – μεγαλύτερη από άλλες χώρες της Ευρώπης.
Το μεγάλο πλήγμα
Το φαινόμενο αυτό της νέας μετανάστευσης, αποτέλεσε ένα μεγάλο πλήγμα στο επιστημονικό και γνωσιακό δυναμικό της χώρας μας. Ο σκοπός της μετανάστευσης ήταν οι καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης που προσφέρονται στις χώρες εγκατάστασής τους,που είναι οι πλέον αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, όπως η Μ. Βρετανία, η Γερμανία, οι Σκανδιναυικές χώρες, το Βέλγιο, η Ολλανδία,η Ελβετία, η Γαλλία, αλλά και η Αμερική και Καναδάς. Αντίθετα λοιπόν, όλες αυτές οι προηγμένες χώρες επωφελούνται από το υψηλής ποιότητας εργασιακό δυναμικό,το οποίο μάλιστα και το βρίσκουν έτοιμο, και χωρίς να έχουν μπει στον κόπο και στα έξοδα να το έχουν εκπαιδεύσει.
Το πνευματικό κεφάλαιο
Σήμερα πια, 10-12 χρόνια μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, και την φυγή των μεταναστών, οι Έλληνες αυτοί επιστήμονες εξακολουθούν να βρίσκονται στο εξωτερικό. Ελαχιστότατοι από αυτούς έχουν επιστρέψει. Συμπληρωμένης λοιπόν μιας ολόκληρης δεκαετίας με την απουσία τους, τα νέα δεδομένα έχουν διαμορφωθεί ως εξής:
- Οι δεκάδες χιλιάδες τέτοιοι επιστήμονες, που βρέθηκαν στο εξωτερικό, οι περισσότεροι από αυτούς απασχολούνται σε σημαντικές θέσεις σε πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, νοσοκομεία ή και ιδιωτικές επιχειρήσεις.
- Σίγουρα λοιπόν σήμερα, τόσο από επιστημονικής άποψης όσο και από εργασιακής εμπειρίας, βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από εκείνη που βρίσκονταν όταν εγκατέλειψαν τη χώρα μας.
Iii. Το πνευματικό και δυνητικό παραγωγικό κεφάλαιο, που συνιστά το σύνολο όλων αυτών των επιστημόνων, έχει υπερπολλαπλασιαστεί.
Ο νόστος και η δυνητική αναστροφή της φυγής τους
Από σχετικές πληροφορίες που εκφράζονται κυρίως δημοσιογραφικά, τόσο από τους ίδιους όσο και από συσχετιζόμενά τους πρόσωπα, η συντριπτική πλειονότητα τουλάχιστον από αυτούς, θα επιθυμούσαν να επιστρέψουν στη χώρα μας. Όμως όλοι αναφέρουν πως προϋπόθεση για την επάνοδό τους αυτή, θα ήταν τόσον η εξεύρεση μιας ανάλογης θέσης εργασίας με αυτήν που ήδη κατέχουν, όσο και μια ορθολογιστική αντιμετώπισή τους από πλευράς της Ελληνικής πολιτείας.
Πως από τη μειονεκτική θέση θα μπορέσουμε να βρεθούμε με ισχυρό πλεονέκτημα
Αφού συμφωνήσουμε λοιπόν πως το συσωρευθέν αυτό πνευματικό κεφάλαιο, είναι πολύ μεγαλύτερο από τότε που ξεκίνησε η μετανάστευσή τους, μπορούμε να εκτιμήσουμε τί όφελος θα μπορούσε να προκύψει από τον επαναπατρισμό τους. Η μεταφορά τόσον της υψηλής τεχνογνωσίας όσον και της αποκτηθείσας εμπειρίας τους, θα μπορούσε να αναβαθμίσει καταλυτικά τόσο την ποιότητα όσο και την αποδοτικότητα της Ελληνικής επιχειρηματικότητας. Επίσης σημαντικά θα αναβαθμίζονταν και οι παρεχόμενες υπηρεσίες του δημόσιου τομέα. Ο επάνοδος λοιπόν των επιστημόνων, θα μεγιστοποιούσε την απόδοση των παραγωγικών τομέων της Εθνικής οικονομίας της χώρας μας, αλλά και την λειτουργία των κρατικών μηχανισμών.
Μια τολμηρή κίνηση για ένα «Υφυπουργείο επαναπατρισμού»
Για να υπάρξει αποτελεσματικότητα στην προτεινόμενη απόφαση για τον επαναπατρισμό των επιστημόνων,θα πρέπει να υπάρξει ένας Στρατηγικός Εθνικός σχεδιασμός για αυτήν την υπόθεση, ο οποίος θα ξεκινά με την δημιουργία του «Υφυπουργείου επαναπατρισμού» και το οποίο μάλιστα θα υπάγεται απ΄ ευθείας στον Πρωθυπουργό. Με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλιστεί η μεγιστοποίηση της επίτευξης του σκοπού της ίδρυσής του. Το νέο αυτό υφυπουργείο, νομοθετικά θα πρέπει να συσχετισθεί πρωτίστως στις δράσεις του με τα υπουργεία Παιδείας,Υγείας και Ανάπτυξης.
Ο «οδικός χάρτης επαναπατρισμού»
Πρωταρχικός του σκοπός θα είναι η χάραξη του «οδικού χάρτη επαναπατρισμού», που θα περιλαμβάνει τα βήματα και τις δράσεις που θα πρέπει να ακολουθηθούν. Σαν πρώτες τέτοιες δράσεις θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και τίς:
- Σαν πρώτη ενέργεια θα προτείνονταν η όσον καλύτερη καταγραφή των μεταναστεύσαντων αυτών επιστημόνων τις ειδικότητές τους καθώς και τις θέσεις που ήδη αυτοί απασχολούνται.
- Η εκχώρηση της αρμοδιότητας για τα θέματα αυτών των Ελλήνων πολιτών σε ειδικά επιλεγμένα άτομα τα οποία θα τοποθετηθούν στις Ελληνικές πρεσβείες και τα αντίστοιχα προξενεία μας στις χώρες όπου υπάρχει ικανός αριθμός τέτοιων επιστημόνων.
iii. Η ακριβής ανεύρεση των επιστημόνων αυτών και η αποκατάσταση της επικοινωνίας μαζί τους.
- Η ψήφιση των ανάλογων νομοθετημάτων που θα αφορούν τα συσχετιζόμενα με το υφυπουργείο υπουργεία, για την δημιουργία κινήτρων με οικονομικό ή λειτουργικό περιεχόμενο για τους επαναπατριζόμενους αυτούς επιστήμονες.
- Η όσο το δυνατόν λεπτομερέστερη κατηγοριοποίηση ή και η δυνατόν προσωποποίηση για τον κάθε ένα από αυτούς.
- Η δημιουργία Εθνικού παρατηρητηρίου για τις προσφερόμενες θέσεις υψηλών απαιτήσεων. Στόχος του παρατηρητήριου αυτού θα είναι να κατορθωθεί να δημιουργηθεί το Εθνικό Μητρώο προσφερόμενων θέσεων απασχόλησης υψηλών προσόντων. Το Εθνικό Μητρώο αυτό, θα καταρτίζεται κατόπιν δήλωσης των θέσεων αυτών τόσον από τους ενδιαφερόμενους φορείς του δημόσιου τομέα, όσον και από τους φορείς του ιδιωτικού τομέα.
Vii. Το Εθνικό αυτό Μητρώο θα είναι το πειστικότερο μέσο πληροφόρησης όλων εκείνων που θα διέθεταν τα υψηλά αυτά προσόντα, και παράλληλα θα λειτουργούσε ως κινητήριος μηχανισμός για τον επαναπατρισμό των επιστημόνων.
Ο μακροχρόνιος Εθνικός σχεδιασμός
Ένα τέτοιο τολμηρό εγχείρημα ως το προαναφερόμενο, εκτιμούμε ότι θα χρειαστεί ένα μακροχρόνιο σχεδιασμό υλοποίησης του σκοπού του. Θα πρέπει δηλαδή να επιδειχτεί ιδιαίτερος ζήλος και μεγάλη προσπάθεια για την επιτυχία του έργου του. Ακόμη καθότι εκτιμούμε ότι ο σκοπός του ενέχει Εθνικά χαρακτηριστικά, ωφέλιμο θα ήταν για την όλη διαδικασία της ίδρυσης του υφυπουργείου να γίνει προσπάθεια για την εξεύρεση μιας όσο μεγαλύτερης κοινοβουλευτικής συναίνεσης στη βουλή. Με αυτόν τον τρόπο η προσπάθεια θα εξασφάλιζε την απαραίτητη συνέχεια και από τις μελλοντικές κυβερνήσεις
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
