Κάθε μια εκδρομή είχε και συμβολικό χαρακτήρα
Οι πανηγυρισμοί μετά την απελευθέρωση του Ρεθύμνου, δεν κράτησαν πολύ. Λίγες μέρες μετά από τη μέρα που ξαστέρωσε ο ουρανός κι η σβάστικα είχε εξαφανιστεί από τα δημόσια κτήρια, ξεκίνησε ο αγώνας για την επικράτηση των πολιτικών σκοπιμοτήτων που μπορεί να μην είχε τον θλιβερό απολογισμό των Δεκεμβριανών της Αθήνας, αλλά και τα Γεναριάτικα δεν άφησαν μικρότερες πληγές στη σύγχρονη ιστορία του τόπου.
Ήρθε μετά ο εμφύλιος να σπείρει τον όλεθρο και την καταστροφή. Ο κόσμος είχε μοιραστεί για μια ακόμα φορά και ο τόπος δεν είχε καμιά προοπτική ανάπτυξης. Η Αμερικανική βοήθεια κάλυψε ανάγκες αλλά όταν δεν κυοφορείται ανάπτυξη προκοπή δεν βλέπει καμιά περιοχή.
Δεκαετία του ’50 αρχίζει δειλά-δειλά η αναζήτηση καλύτερης τύχης στις μεγαλουπόλεις.
Κι όμως μια παρέα Ρεθεμνιωτών δεν έπαψε να ονειρεύεται. Ήταν τα μέλη της Περιηγητικής Λέσχης που το είχε βάλει σκοπό να βγάλει το Ρεθυμνάκι από τη μιζέρια της απομόνωσης.
Ιθύνων νους ένας φιλοπρόοδος Ρεθεμνιώτης ο Κώστας Μανουράς, που πατώντας γερά στη γη ήξερε πως μπορεί ο τόπος να βγει από τη μιζέρια αν αξιοποιούσε τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα. Αν μέσα από την ανάδειξη του περιβαλλοντικού του πλούτου και με τις ανάλογες εκδηλώσεις δημιουργούσε προοπτικές ανάπτυξης για τον στερημένο τόπο. Και εφαλτήριο για την επιτυχία του στόχου θα ήταν ο τουρισμός.
Όπως μου έλεγε η αξέχαστη Ευριδίκη Κούνουπα, στο κρεββάτι του πόνου ήταν ο Μανουράς όταν πρότεινε στους φίλους του που τον επισκέφθηκαν για περαστικά κι ήρθε η κουβέντα για το Καρναβάλι του Ηρακλείου ότι ποτέ δεν ήταν αργά για το Ρέθυμνο να προσπαθήσει κι αυτό με τη σειρά του να κάνει κάτι τόσο σημαντικό. Έτσι ξεκίνησε η ιδέα της Περιηγητικής στην οποία οφείλει τόσα πολλά ο τόπος μας.
Ήταν σπουδαίος άνθρωπος ο Ρεθεμνιώτης αυτός που δρούσε πάντα δημιουργικά μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1920 στο Ρέθυμνο. Ήταν καμάρι γονέων και συγγενών για τις επιδόσεις του στο σχολείο. Με άριστα τέλειωσε το πρακτικό τμήμα του Γυμνασίου Ρεθύμνου το 1938 και με τη γνωστή άνεση πέρασε και στις εξετάσεις για ανώτερες σπουδές. Πέτυχε δεύτερος στη Γεωπονική σχολή Θεσσαλονίκης. Οι σπουδές του τον γέμιζαν γιατί το αντικείμενό τους ήταν από τα μεγάλα ενδιαφέροντα του νεαρού φοιτητή. Αγαπούσε τη φύση και λάτρευε κάθε στοιχείο που την αποτελούσε. Παρακολούθησε με συνέπεια τα μαθήματά του, αλλά δεν έμενε αδιάφορος στα ιδεώδη της δημοκρατίας. Και όποτε αισθανόταν απειλή έμπαινε μπροστά για να τα προστατεύσει. Δεν ήταν κάτι απλό. Εκείνες τις εποχές κάθε ανεξάρτητη φωνή ενοχλούσε το καθεστώς και καθένας που ήθελε να σκέπτεται λεύτερα γινόταν το «κόκκινο πανί» για τους κρατούντες.
Ο Κώστας Μανουράς όμως αδιαφορούσε για τους κινδύνους και τις απειλές. Το γόητρό του δεν του επέτρεπε συμβιβασμούς. Άλλωστε δεν είχε κανένα λόγο να συνθηκολογήσει για να πετύχει την κοινωνική του άνοδο. Ήταν έξυπνος, με δημιουργικό μυαλό και παραγωγική φαντασία. Η ζωή ανοιγόταν μπροστά του για να την κατακτήσει και να διακριθεί.
Έτσι έκανε πάντα αυτό που τον εξέφραζε, χωρίς ποτέ να γίνει «αυλή» σε κανέναν από τους ισχυρούς.
Κατοχή και Αντίσταση
Κι ήρθε ο πόλεμος. Ο Κώστας αν και τόσο νέος δεν σκέφτηκε ούτε μια στιγμή να καθίσει άπραγος για να μην γίνει στόχος του κατακτητή.
Από τις πρώτες σπίθες της αντίστασης πρόσθεσε κι αυτός τη φλόγα της νιότης του αναλαμβάνοντας τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Μια από αυτές ήταν να μυήσει τη νεολαία από το Αμάρι μέχρι το Ρέθυμνο στην Οργάνωση, για να απαλλαγεί το συντομότερο ο κόσμος από τον κατακτητή. Με ορμητήριο το Άνω Μέρος ετοίμαζε «δελτία ειδήσεων» με τις πληροφορίες που έπαιρνε από το ραδιόφωνο που λειτουργούσε παράνομα. Κι έδινε με αυτά φώτα ελπίδας στον σκλαβωμένο λαό.
Από καιρό είχε αντιληφθεί ότι το χωριό βρισκόταν σε κίνδυνο. Οι ναζί είχαν πληροφορηθεί από τους δοσίλογους τη δράση των Ανωμεριανών στην Αντίσταση και δεν έβλεπαν την ώρα να χτυπήσουν.
Εκείνη την αποφράδα μέρα της 22 Αυγούστου 1944 που επρόκειτο οκτώ χωριά του Κέντρους να πληρώσουν το βαρύ τίμημα της αντίστασης στον κατακτητή ήταν και ο Κώστας στο Άνω Μέρος.
Βίωσε από κοντά τη φρίκη του ολοκαυτώματος και της εκτέλεσης των κατοίκων. Ο ίδιος συνελήφθη με άλλους και βρέθηκε όμηρος στο Μέρωνα αρχικά, όπου φρουρούμενος περίμενε να οδηγηθεί στις φυλακές της Φορτέτζας όπου κρατούνταν και άλλοι όμηροι.
Φύση ανυπότακτη όμως δεν άντεχε να μην κάνει την ύστατη προσπάθεια της σωτηρίας.
Και κατάφερε να διαφύγει της προσοχής των Γερμανών και να δραπετεύσει.
Στην ταινία μου «Το Κέντρος έχει καταχνιά» ο κ. Νίκος Καλοειδάς στον Μέρωνα μας μιλά για τη δραπέτευση αυτή χωρίς όμως να θυμάται ονόματα.
Ο ίδιος με άλλους χωριανούς είχε δεχθεί πιέσεις να μαρτυρήσει αν γνωρίζει κάτι για την απόδραση. Κράτησε όμως το στόμα του κλειστό. Έτσι σώθηκαν οι δραπέτες. Ο κ. Καλοειδάς δεν αναφέρει ονόματα επειδή δεν τα θυμόταν. Από τα γεγονότα όμως και τις ομοιότητες που παρουσιάζουν τα ιστορικά στοιχεία, οδηγούμεθα στο συμπέρασμα ότι αναφέρεται και στον Κώστα Μανουρά.
Στέλεχος της ΑΤΕ
Ήρθε και η ειρήνη για να ξαναβρεί η ζωή τους ρυθμούς της. Ο Κώστας επέστρεψε στις σπουδές του και αποφοίτησε το 1946 επίσης με άριστα.
Αν και νέος δεν άργησε να κερδίσει τον σεβασμό της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο. Οι πάντες επιδίωκαν τη φιλία του γιατί ήταν σοβαρός, μετρημένος, ακόμα κι όταν έκανε χιούμορ δεν έχανε τα όρια της ευπρέπειας. Τιμούσε τους φίλους του κι έτρεφε μεγάλο σεβασμό στις ηθικές αξίες.
Εκεί όμως που διακρινόταν ήταν στην επαφή του με τον απλό κόσμο. Τους ανθρώπους που η έλλειψη ακόμα και της στοιχειώδους μόρφωσης τους άφηνε έρμαια των καιροσκόπων που προσπαθούν να επωφεληθούν όταν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.
Ο Κώστας Μανουράς με αφάνταστη υπομονή προσπαθούσε να τους διαφωτίσει και να τους βοηθήσει να πάρουν σωστές αποφάσεις για τη ζωή και το μέλλον τους, χωρίς να τους φέρει σε δύσκολη θέση. Ποτέ δεν δέχτηκε αντάλλαγμα για την προσφορά του αυτή. Γινόταν ένας κοινωνικός απόστολος χωρίς να επιδιώκει αναγνώριση και εύσημα. Πεδίο δράσης για να γίνει ο καλός άγγελος κάθε ταπεινού αγρότη ήταν η Αγροτική Τράπεζα που υπηρέτησε με ζήλο και μεγάλη επαγγελματική ευσυνειδησία.
Προσπαθούσε με απλά λόγια να συμβάλει στην αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό της αγροτικής τάξης και στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα που υπηρέτησε.
Ο κόσμος τον λάτρευε και η υπηρεσία του είχε ως πρότυπο το στέλεχός της αυτό. Ευτυχώς αναγνώρισε την προσφορά του και έμπρακτα και τον προήγαμε σε ανώτερες υπηρεσιακές βαθμίδες. Γιατί άξιζε πραγματικά ένα αντίδωρο της μεγάλης προσφοράς του.
Ακούραστος εργάτης πολιτισμού
Ο Κώστας Μανουράς δεν ήταν από τους ανθρώπους που επαναπαύονται όταν κατακτούν τη ζωή. Μπορεί να είχε μια εξαίρετη σύζυγο και να είχε δημιουργήσει μαζί της μια υπέροχη οικογένεια με εξαιρετικά παιδιά, αντάξια των γονέων, αλλά δεν ησύχαζε. Ήθελε τον κόσμο γύρω του χαρούμενο και αφοσιωμένο σε δημιουργικές ασχολίες. Τάχτηκε λοιπόν στην υπηρεσία φορέων που είχαν αυτούς τους στόχους. Και δεν δίστασε μάλιστα να ιδρύσει τους περισσότερους στους οποίους ήταν και πρόεδρος, όπως την Ένωση Τραυματιών Πολεμιστών Νομού Ρεθύμνης, τον σύλλογο Κρητών Δωδεκανήσου, τον σύλλογο Γεωπόνων που εκπροσώπησε ως νομαρχιακός σύμβουλος μέχρι το 1989, την Περιηγητική Λέσχη, αλλά και φορείς που με καθήκοντα απλού μέλους και όχι προέδρου υπηρέτησε με ζήλο, όπως την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία.
Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι το 1962 ως πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Χειροτεχνίας έδωσε φτερά για να δημιουργήσει το σπουδαίο έργο που άφησε στην Ελένη Παπαδογιάννη, δημιουργώντας το πρώτο παράρτημα του τότε ΕΟΕΧ στην Κρήτη με έδρα το Ρέθυμνο. Πρωτοστάτησε επίσης στην έρευνα και την παραγωγική αξιοποίηση της Υφαντικής, της Λαϊκής Τέχνης και της Χειροτεχνίας στην Κρήτη.
Ως πρόεδρος επίσης της Περιηγητικής Λέσχης συνέβαλε τα μέγιστα στην οργάνωση τόσο της Γιορτής Κρασιού όσο και του Καρνάβαλου.
Ήταν τα γεγονότα που έφεραν το Ρέθυμνο στο επίκεντρο του πανελλήνιου ενδιαφέροντος.
Μας εντυπωσίασαν κείμενά του στον τοπικό τύπο (εφημερίδα Βήμα 19 Ιουλίου 1957) όπου έκανε και την πρώτη παρουσίαση της Περιηγητικής Λέσχης ως φορέα που ενθαρρύνει την καλύτερη γνωριμία ενός κόσμου με τον τόπο του.
«Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική προσπάθεια εις όλον τον πολιτισμένο κόσμο δια την ανάπτυξη του τουρισμού τόσον του εσωτερικού όσον και του εξωτερικού.
Ή στον τομέα αυτό η πόλις μας εισφέρει καταπληκτικά και δεν είναι ολίγοι οι Ρεθύμνιοι οι οποίοι αγνοούν όχι μόνον τις περίφημες φυσικές καλλονές του νομού μας (Κέδρος, Γερακάρη, Μέρωνας, Σπήλι, Πλακιάς, Αργυρούπολις κ.λπ.). αλλά και αυτό το θρυλικό Αρκάδι του οποίου η φήμη μαζεύει κάθε χρόνο πολυάριθμους επισκέπτας από άλλα μέρη και αυτόν τον γέρο Ψηλορείτη και τα ηρωικά Ανώγεια.
Η δημιουργία ομαδικών εκδρομών από Ρεθυμνίους, δια να επωφεληθούν της συνεχώς αναπτυσσομένης τουριστικής κινήσεως και να γνωρίσουν μέρος τουλάχιστον από τους αρχαιολογικούς και εθνολογικούς χώρους της χώρας μας και από τις τουριστικές καλλονές της, είναι σχεδόν αδύνατος παρ’ όλες τις σχετικές σημαντικές οικονομικές ως και πάσης φύσεως διευκολύνσεις οι οποίες παρέχονται από τις, αρχές, τον εθνικό οργανισμό τουρισμού, τις επιχειρήσεις συγκοινωνιών( ΣΕΚ, ατμοπλοΐα, τουριστικά γραφεία κ.λπ.) ως και όλους τους άλλους αρμοδίους παράγοντας.
Αλλά και αυτή η τουριστική αξιοποίησις της περιοχής του νομού Ρεθύμνης παρ’ όλες τις πρόσφορες συνθήκες τις οποίες παρέχει υστερεί καταπληκτικά ή μάλλον είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος η αδυναμία αυτή της πόλεως μας οφείλεται εις την έλλειψη του καταλλήλου συλλογικού οργάνου δια την ανάπτυξη του τουρισμού παρ’ όλες βέβαια τις φιλότιμες προσπάθειες τις οποίες κατά καιρούς καταβάλλουν τα σωματεία της πόλεως μας.
Την έλλειψη αυτή έρχεται να πληρώση η ευχάριστος αναγγελία της ιδρύσεως έστω και καθυστερημένου παραρτήματος της ελληνικής περιηγητικής Λέσχης και εις το Ρέθυμνο.
Η ελληνική περιηγητική Λέσχη με έδρα την Αθήνα και παραρτήματα εις τις κυριότερες πόλεις της Ελλάδος, η δράσις της κυρίως εις τον τομέα της αναπτύξεως του τουρισμού και η συμβολή της ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια εις την ανάπτυξη και επιτυχία του Φεστιβάλ της Επιδαύρου και των εορτών του Μεσολογγίου τα οποία και αποτελούν την πλέον αξιόλογη καλλιτεχνική και πνευματική εκδήλωση του τόπου μας είναι εις όλους γνωστά.
Οι εκδρομές τις οποίες καθημερινώς διοργανώνει με αφετηρία την Αθήνα – ιδίως τους θερινούς – μήνες – και εις τις οποίες κατά το πλείστον δύναται να λάβουν μέρος και μέλη των παραρτημάτων της συγκεντρώνουν πλήθος συμμετεχόντων και αποτελούν την πλέον ωφέλιμη και οικονομική τουριστική αξιοποίηση των ολίγων διαθέσιμων ημερών του μέσου Έλληνος.
Ιδιαίτερα αναφέρουμε τις ακόλουθες εκδρομές και παραθερισμούς: Εις την Κέρκυρα (παραμονή εις την Μεσογειακή Λέσχη, εισιτήριο μετ’ επιστροφής και διατροφή επί 16 ημέρας, έξοδα συμμετοχής δρχ. 935), εις την Ρόδο (διαμονή εις Ξενοδοχείον Θέρμαι επί 16 ημέρας διανυκτερεύσεις ναύλα δρχ. 750-825), εις την Κω (διαμονή εις σπίτια επί 16 ημέρας, διανυκτερεύσεις ναύλα κ.λ.π. δρχ. 470-520), εις τη Σκιάθο (διαμονή εις σπίτια επί 16 ημέρας, διανυκτερεύσεις – ναύλα ΣΕΚ-ατ/πλοίου δρχ. 710-780). Το παράρτημα της Ε.Π.Λ. εις Ρέθυμνο το οποίον πιστεύουμε ότι θα ενισχύση εις τις ευγενείς προσπάθειες του η κοινωνία της πόλεως μας και δια της ιδρύσεως του πλοίου πληρούνται ένα υπάρχον εις την πόλιν μας κενόν ευελπιστεί να συμβάλλη τόσον εις την ανάπτυξιν του Εθνικού τουρισμού εις την πόλιν όσον και εις την τουριστική αξιοποίηση του πλήθους των μεγάλης εθνικής σημασίας εθνολογικών χώρων του Νομού μας ( Αρκάδι, Πρέβελη, Μελιδόνη κλπ.) και των φυσικών καλλονών αυτού.
Η προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή του Παραρτήματος ευθύς ως συμπληρωθούν αι σχετικαί διατυπώσεις ως και ο αριθμός των εγγραφησομένων μελών θα παραδόση τούτο εις την οριστική αιρετή Διοίκηση του ίνα ανδρούμενον προχωρήσει εις την εκπλήρωσιν του βασικού προορισμού του».
Και πρόταση για σύνδεση με Πελοπόννησο
Για την ανάπτυξη του τουρισμού όμως θα έπρεπε να σπάσει ο συγκοινωνιακός αποκλεισμός. Και στο Γ’ Πανελλήνιο Συνέδριο των τμημάτων της Περιηγητικής που έγινε στο Ηράκλειο τέθηκε και ζήτημα σύνδεσης Κρήτης με Πελοπόννησο και αργότερα με Ρόδο και από εκεί με Μικρά Ασία.
Ιστορικής σημασίας το έγγραφο αυτό που προβλήθηκε ιδιαίτερα από τον τοπικό τύπο.
«Εφορία Αναπτύξεως
Αρ. Πρωτ. 2383
Προς την Α.Ε τον Πρόεδρον της Κυβερήσεως -Ενταύθα
Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε,
Λαμβάνομεν την τιμήν να καταθέσωμεν υπόψει Υμών τα κάτωθι:
Κατά το συνελθόν από 25-28 Οκτωβρίου ε.ε .εν Ηρακλείω Κρήτης Γ’ Πανελλήνιον Συνέδριον των Τμημάτων της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης ομόφωνον υπήρξε όλων των εκπροσώπων εκ πεντήκοντα περιφερειών της Ελλάδος το αίτημα όπως συνδεθεί δια φερυ μποτ η Κρήτη μετα της Πελοποννήσου.
Είναι φανερόν ποιας σημασίας είναι η τοιαύτη δια φέρυ –μποτ συνδεσις των δυο τουτων διαμερισμάτων της χώρας και ποία ανάπτυξις της τουριστικής κινήσεως ήθελεν προέλθη εκ ταύτης, αλλα και ποία σωτηρία διέξοδος εξαγωγής.
Υποβάλλοντες εις την Κυβέρνησιν της χώρας το ανωτέρω αίτημα των ανα την Ελλάδα τμημάτων μας, όπερ ταυτίζεται απολύτως και με την γνώμην του Κεντρικού Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Περιηγητής Λέσχης, παρακαλούμε ευσεβάστως όπως εάν εγκρίνετε, διατάξετε την μελέτην του όλου θέματος.
Θα εθεωρούμεθα ευτυχείς εάν δυνάμεθα να παράσχομεν εις την Κρατικήν Υπηρεσία εις ην ήθελεν ανατεθεί η ως άνω μελέτη, λεπτομερείς πληροφορίες και γνώμη μας.
Δεχθήτε, παρακαλούμεν Εξοχώτατε Κύριε Πρόεδρε την έκφρασιν των ειλικρινών προς Υμάς αισθημάτων.
Εν Αθήναις τη 19 η Νοεμβρίου 1959
Μετά σεβασμού
Ο Πρόεδρος Θεοδ. Χοϊδάς»
Ο Κώστας Μανουράς δημοσιογραφούσε, πρότεινε ονειρευόταν τα καλύτερα για τον τόπο του αλλά ποτέ δεν οικειοποιήθηκε τομείς που δικαίωναν τις προσπάθειες.
Σαν ανώτερος άνθρωπος άνοιγε δρόμους για να περάσουν και οι άλλοι άξιοι. Ποτέ δεν μονοπώλησε θριάμβους των φορέων στους οποίους προήδρευε γιατί πίστευε στο θαύμα της συλλογικής εργασίας. Και ενίσχυε με κάθε τρόπο το πνεύμα συνεργασίας αποτελώντας πρότυπο ανθρώπου που εκφράζει τα ιδεώδη του με τη συμπεριφορά του και τον τρόπο ζωής του.
Το ήθος, η συνέπειά του και η μεγάλη του προσφορά είχαν ευτυχώς την αναγνώριση που άξιζαν. Για τη μεγάλη του κοινωνική προσφορά και την επαγγελματική του δράση έλαβε το 1990 το τιμητικό δίπλωμα του διεθνούς Ρόταρυ.
Ο Κώστας Μανουράς έφυγε στις 8 Δεκεμβρίου 1993 απολαμβάνοντας την κοινωνική καταξίωση που κατέκτησε με το έργο και την τεράστια προσφορά του. Και μένει το όνομά του χαραγμένο με χρυσά γράμματα στις δέλτους της τοπικής κοινωνίας που τον είχε πρότυπο αγωνιστή, κοινωνικού εργάτη αλλά κυρίως ανθρώπου με αρχοντιά ψυχής και απροσκύνητη Κρητική περηφάνια.