Του ΓΙΩΡΓΗ ΕΜΜ. ΜΑΥΡΟΤΣΟΥΠΑΚΗ
Συμπληρώθηκαν φέτος 200 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο των εκ Μελάμπων Τεσσάρων Μαρτύρων, συνέπεια και άθληση της σθεναρής στάσης τους ως υπερασπιστών της χριστιανικής πίστης, που είχε ως επιβραβευτική δικαίωση την αγιοποίησή τους τα επόμενα χρόνια.
Κατά το φετινό επετειακό έτος οι Μητροπόλεις Ρεθύμνης – Αυλοποτάμου και Λάμπης – Σφακίων, η πόλη του Ρεθύμνου και η γενέτειρα κώμη των Μελάμπων οργάνωσαν πληθώρα τιμητικών εκδηλώσεων, αντάξιων του ονόματος και της μαρτυρικής θυσίας τους, ενώ υποστήριξαν και σημαντικές δράσεις μνημονευτικές του βίου και του μαρτυρίου τους.
Κορυφαία θέση ανάμεσα στις τιμητικές αυτές δράσεις έχει το πόνημα του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» (Ρέθυμνο,2024).
Πρόκειται για ένα βιβλίο 270 σελίδων στο οποίο ο συγγραφέας με τη γνωστή και από τις προηγούμενες συγγραφικές επιδόσεις ερευνητική επιμέλεια και συστηματικότητα, προσεγγίζει πολύπλευρα το θέμα του, παραθέτοντας τα βιογραφικά και ονοματολογικά στοιχεία των Αγίων, τα σχετικά με την κρυπτοχριστιανική τους ταυτότητα, ιστορικές πληροφορίες γενικά για τους εξισλαμισμούς, ενώ ανασκευάζει «ημαρτημένες» απόψεις σχετικά με τον Τέταρτο Μάρτυρα. Ειδικά κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στους ναούς προς τιμήν τους και στις Ακολουθίες τους.
Συγκεκριμένα, αρχικά γίνεται αναφορά στο οικογενειακό τους όνομα και αναπτύσσονται οι λόγοι της τριπλής εκφοράς του (Ρετζέπηδες, Βλατάκηδες, Κουρμούληδες). Στη συνέχεια αναλύεται η σχέση των Μελαμπιανών Βλατάκηδων με τους Κουρμούληδες του Κουσέ Μεσαράς και οι συγγενικοί και ιστορικοί δεσμοί των δυο οικογενειών.
Ιδιαίτερο κεφάλαιο είναι αυτό των εξισλαμισμών κατά την Τουρκοκρατία και το παράλληλο φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού στην Κρήτη και αλλού. Αναπτύσσονται οι ιστορικοί λόγοι που οδήγησαν στις συνθήκες αυτές και δικαιολογούνται οι αιτίες της κρυπτοχριστιανικής επιλογής από άτομα, οικογένειες ή και ολόκληρα χωριά. Ακολουθούν τα βιογραφικά – συναξαριακά στοιχεία των Αγίων, η «φανέρωσή» τους μετά την έναρξη της Επανάστασης του 1821 και η αγωνιστική τους δράση την περίοδο αυτή, που είχαν ως συνέπεια τη δίωξή τους από τις τουρκικές αρχές του Ρεθύμνου. Κεντρικά σημεία της εξιστόρησης η σύλληψη, η ομολογία, το μαρτύριο και η θανάτωσή τους, γεγονότα που τους «έστεψαν» με το φωτοστέφανο του νεομάρτυρα και οδήγησαν στην αγιοκατάταξη, η οποία περιγράφεται σε ξεχωριστό κεφάλαιο.
Οι αναφορές αυτές, εκτός από τη βιογράφηση των Αγίων, αποδίδουν σε έναν βαθμό και τον τότε ιστορικό περίγυρο, τις επαναστατικές περιστάσεις και τις απηχήσεις τους.
Από τα κύρια ζητούμενα του βιβλίου είναι η ανασκευή εσφαλμένων απόψεων που διατυπώθηκαν κατά καιρούς, αναφορικά κυρίως με το αν ο τέταρτος από τους Αγίους, ο Νικόλαος, υπήρξε νεομάρτυρας ή εθνομάρτυρας, αν δηλαδή μαρτύρησε με τους τρεις το 1824 ή αν έπεσε ηρωικά αγωνιζόμενος στη Μονή Οδηγήτριας το 1828. Ο Κωστής Παπαδάκης με ισχυρά επιχειρήματα που βασίζονται στην ιστορική έρευνα (έγγραφα και μαρτυρίες) τεκμηριώνει την επικρατούσα αντίληψη περί νεομάρτυρος. Ανασκευάζονται επίσης άλλες «ημαρτημένες» απόψεις για την τέταρτη κάρα, τους τάφους και τον τρόπο τελείωσής τους, έτσι ώστε η βιογραφική και ιστορική αποτύπωση να είναι ολοκληρωμένη.
Στη συνέχεια απαριθμούνται και περιγράφονται οι ναοί και τα κλίτη τα αφιερωμένα στους Τέσσερις Μάρτυρες, στην πόλη, στη γενέτειρά τους, στην Κρήτη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στις Ακολουθίες που συντέθηκαν προς τιμήν τους. Το βιβλίο κλείνει με την Ακολουθία και τον Παρακλητικό Κανόνα που ψάλλονται την 28η Οκτωβρίου, την ημέρα που τιμάται η μνήμη τους.
Εκτός από το συγγραφικό περιεχόμενο, ιδιαίτερος λόγος θα πρέπει να γίνει στη εικαστική αντίληψη του βιβλίου. Πρόκειται για ένα εκδοτικό – τυπογραφικό κόσμημα, όσον αφορά την εκτυπωτική ποιότητα, τη σύνθεση των ενοτήτων – κεφαλαίων και τον διάκοσμο των σελίδων. Κυρίως όμως εντυπωσιάζουν οι 107 εξαιρετικής αποτύπωσης εικόνες, που εικονίζουν τους Αγίους και το μαρτύριό τους, τους ναούς και τα άλλα κτίσματα που σχετίζονται με αυτούς. Ο εικονικός αυτός πλούτος, πέραν της κοσμητικής χρήσης, υποστηρίζει και διευκρινίζει το συγγραφικό υλικό και συντελεί στο υψηλής ποιότητας εκδοτικό αποτέλεσμα.
Με το βιβλίο αυτό ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης προσθέτει μιαν ακόμη σημαντική συμβολή στην καταγραφή της τοπικής – και εν προκειμένω της εκκλησιαστικής- ιστορίας του Ρεθύμνου . Μια συμβολή μόχθου, φιλοτιμίας και ερευνητικού ζήλου.
Δικαιώνει έτσι την εμπιστοσύνη της Συνόδου της Εκκλησίας της Κρήτης για την ανάληψη του εκδοτικού κόστους από το επίσημο Δελτίο της Εκκλησίας της Κρήτης «Ο Απόστολος Τίτος» και, βέβαια, τον Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομο, ο οποίος σημειώνει προλογικά: «Το ανά χείρας βιβλίο θα γίνει ένα «κάλεσμα», ένα προσκλητήριο «σάλπισμα», που προσφέρεται μέσα στην επετειακή συγκυρία και θα συμβάλει σημαντικά, ώστε, πρώτα απ’ όλα, να γνωρίσουμε τους Αγίους μας, να ψηλαφήσουμε τις πτυχές της ζωής τους, τις προσκλήσεις και τις «προκλήσεις» που δέχτηκαν, να εμπνευσθούμε από την ζωή και τον βηματισμό τους, να φωτισθούμε από τις επιλογές τους…».
