Του Πολύβιου Ψήνα
Όταν η λαϊκή δυσφορία, η κοινωνική κατακραυγή και το βάναυσα πληττόμενο κοινό περί δικαίου αίσθημα δεν εκφράζονται δημοσκοπικά εδώ και τρία χρόνια, τότε σε δύο βασικά συμπεράσματα μπορεί να καταλήξει κανείς: Ή ότι οι δημοσκοπήσεις αποτελούν εργαλεία διαχείρισης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης ή ότι η κοινή αντίληψη και πρόσληψη της πραγματικότητας, την οποία υποτίθεται ότι αποτυπώνουν και φωτογραφίζουν οι εβδομαδιαίες πλέον δημοσκοπήσεις, διαφέρει από τη δική σου. Ωστόσο, τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη εκδοχή ωθούν την κοινωνία σε μια ακόμη πιο «ανομική» φάση αφού αφενός, αναπτύσσεται μια αμφισβήτηση ως προς την αξιοπιστία σημαντικών κοινωνικών θεσμών και αφετέρου, κλονίζεται η πίστη του ατόμου σε κάποιες βασικές αξίες που είναι απαραίτητες για να μην απειλείται ο κοινωνικός δεσμός. Στην μεν πρώτη περίπτωση οι θεσμοί απονομιμοποιούνται ακόμη περισσότερο στη συλλογική συνείδηση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, στη δε δεύτερη περίπτωση, αφού πρώτα αρχίσεις να αμφιβάλλεις για τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι τα πράγματα, σταδιακά οδηγείσαι από την ίδια τη ζωή στο να υιοθετήσεις έναν αξιακό και κοινωνικό κυνισμό. Αν είσαι με τους ισχυρούς, τα ολισθήματά σου δεν έχουν συνέπειες, διαχειριστές της εξουσίας που κατηγορούνται για σκάνδαλα ή για παρασπονδίες δεν έχουν καμία θεσμική συνέπεια, οι θεσμοί χάνουν τον απρόσωπο και ορθολογικό χαρακτήρα τους, το δίκαιο και οι κανόνες σχετικοποιούνται εφόσον κατέχεις υψηλή κοινωνική, οικονομική, πολιτική και συμβολική ισχύ. Ο νόμος της ζούγκλας επικρατεί και εσύ απλά πρέπει να φροντίσεις να είσαι με τους ισχυρούς.
Το λυπηρό επίσης είναι ότι με την τεράστια συμβολική δύναμη που κατέχουν οι «επαγγελματίες διαχειριστές των αναπαραστάσεων», σε συνδυασμό με την επιβολή μιας σχεδόν μονοφωνίας στην ενημέρωση, προωθούνται συγκεκριμένοι τρόποι σκέψης, αξιακά συστήματα και ερμηνείες της πραγματικότητας. Η μονομερής και πολωμένη κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας οδηγεί στην κανονικοποίηση και φυσικοποίηση πρακτικών και τρόπων δράσης και στην σιωπηλή αποδοχή τους. Με το να μην παραιτείται ποτέ κανένας υπουργός μετά από τόσα σκάνδαλα, με το να αγνοούνται επιδεικτικά οι κοινωνικές αντιδράσεις και να ταυτίζονται με το λαϊκισμό, με το να περιθωριοποιείται ο συνδικαλισμός ως αχρείαστος και ενίοτε επικίνδυνος για το δημόσιο συμφέρον, με το να στιγματίζονται και να συκοφαντούνται οι πάσης φύσεως ακτιβιστές, με το να αμφισβητούνται οι κοινωνικοί αγώνες, με το να βαπτίζουμε ως λαϊκισμό την κριτική και άλλα πολλά, τότε σκοπίμως θολώνουμε το μέτρο και σχετικοποιούμε τα πάντα. Πολύ απλά, δίνουμε χώρο σε ένα νέο αυταρχικό πολιτικό habitus το οποίο αρνείται τον αυταρχισμό του, αφού έχει ήδη φροντίσει να σε πείσει ότι η πραγματικότητα δεν είναι έτσι όπως τη βιώνεις. Απόδειξη οι δημοσκοπήσεις. Όταν δε η πραγματικότητα είναι τόσο αμείλικτη που δεν χωρούν πια ερμηνείες για το τι βιώνεις, τότε αρχίζει η πολιτική της δικαιολόγησης και των αποδιοπομπαίων τράγων. Φταίει πάντα κάποιος άλλος, έξω από εμάς και πάνω από εμάς, μια ανώτερη δύναμη στην οποία δεν μπορούμε να έχουμε κανέναν έλεγχο. Εμείς ωστόσο έχουμε καλές προθέσεις.
Για να θυμηθούμε λοιπόν ένα παλιό καλό γνωμικό σε σχέση με την κρίση που κορυφώνεται, υπομονή, έχει ο Θεός, κανένας δεν χάνεται…
*O Πολύβιος Ψήνας είναι Κοινωνιολόγος
