Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του δυτικού ανθρώπου είναι – ή τουλάχιστον θα έπρεπε – η κριτική σκέψη, που εμπεριέχει κυρίως την πρόσληψη των πραγμάτων μέσα από την ορθή λογική και την τεκμηρίωση. Σε αυτό το πλαίσιο στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες δυτικού τύπου, όπως η ελληνική, οι πολίτες έχουν το δικαίωμα του ελέγχου και της κριτικής τόσο των τριών επίσημων εξουσιών, όσο και αυτής που θεραπεύουμε εμείς οι δημοσιογράφοι, τη λεγόμενη «τέταρτη εξουσία». Μάλιστα για τη νομοθετική και την εκτελεστική, το δημοκρατικό δικαίωμα της ψήφου είναι αυτό που ελέγχει τους νομοθέτες και τους κυβερνώμενους, στο όνομα της λαϊκής κυριαρχίας, ενώ για τη δικαστική και τον τύπο οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν την άποψή τους στη δημόσια σφαίρα.
Αφορμή για την παραπάνω σκιαγράφηση αυτής της σημαντικής πτυχής της σύγχρονης δημοκρατίας αποτέλεσαν οι αντιδράσεις των πολιτών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε δύο γεγονότα διαφορετικού χαρακτήρα· στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών στο νότιο τμήμα του νομού Ρεθύμνης και στην απόφαση αναστολής της έκτισης της ποινής της καταδικαστικής ετυμηγορίας σε πρώτο βαθμό για βιασμό του σκηνοθέτη και ηθοποιού Δημήτρη Λιγνάδη. Χωρίς συμψηφισμούς και αναγνωρίζοντας τόσο το διαφορετικό ηθικό βάρος αλλά και την έκταση που έχει λάβει η κάθε περίπτωση στη δημόσια συζήτηση, αξίζει να επισημάνουμε ορισμένες διαπιστώσεις για τον τρόπο που αυτή γίνεται στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στα σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Οι πολίτες φαίνεται να έχουν την εντύπωση ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες και δεν τους περιλαμβάνουν. Αυτή η μάλλον πεποίθηση, που διατρέχει την κοινωνία οριζόντια, δημιουργεί το υπόβαθρο για την ανάγκη διαμαρτυρίας και κυρίως καταγγελίας για τα «κακώς κείμενα» παντός επιστητού. Όταν δε αυτά αφορούν σε οικεία κακά, λόγου χάρη το κάψιμο μιας καλλιεργήσιμης έκτασης, η οποία αποτελεί το κύριο μέσο επιβίωσης, όπως οι εκτάσεις στο νότο του Ρεθύμνου ή άπτονται σημαντικών ηθικών ζητημάτων, όπως η ασέλγεια σε παιδιά, τότε οι διαμαρτυρίες και οι καταγγελίες λαμβάνουν χαρακτήρα ιερής αγανάκτησης, η οποία στρέφεται κυρίως κατά της «αρμόδιας» εξουσίας που επιλαμβάνεται του εκάστοτε ζητήματος.
Ωστόσο, αυτό που πρέπει να ληφθεί από όλους μας σοβαρά υπόψη και έχοντας στο μυαλό μας την προηγούμενη δεκαετία της κρίσης, είναι ότι η αγανάκτηση είναι καλό να εκτονώνεται, αλλά να μην αποτελεί μιαν αποσπασματική αντίδραση, γιατί τότε υπάρχουν οι εχθροί της δημοκρατίας που θα την εκμεταλλευθούν. Και για να γίνουμε πιο σαφείς, ορθώς οι κάτοικοι στο νότιο τμήμα του νομού διαμαρτύρονται για την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού στις πυροσβεστικές δυνάμεις, τη στιγμή που εν μέσω κλιματικής κρίσης αντί να προσληφθούν πυροσβέστες προσλαμβάνονται αστυνομικοί, αυτό όμως το αίτημα δεν πρέπει να το ξεχάσουμε όταν η φωτιά θα φύγει από εμάς και θα πάει στην αυλή του γείτονα. Ορθώς επίσης, εκφράζουμε κριτική στην απόφαση της δικαιοσύνης στην υπόθεση Λιγνάδη, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» δεν πρέπει να είναι α λα καρτ και αλληλοσυμπληρώνεται με το κράτος δικαίου, αλλά κυρίως προσαρμόζεται στις αποφάσεις του.
Γιατί αλλιώς, τα «παιδιά με τις μαύρες μπλούζες» θα επανεμφανιστούν να κάνουν «μακελειά» μέσα από λαϊκά δικαστήρια και στο όνομα πάντα της ελληνικής ψυχής και ηθικής…
*Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος – ιστορικός
