Πώς ο βασιλιάς αδημονούσε να βρει υποστηρικτές στη Φιλοβενιζελική Κρήτη

• Όμως, δεν τα κατάφερε ποτέ, αφού οι Κρήτες ήταν και είναι «ορκισμένοι αντιμοναρχικοί»

Η Πανελλήνια πρωτιά

Είναι γνωστό ότι ο λαός της Κρήτης ουδέποτε έτρεφε αισθήματα συμπάθειας απέναντι στον θεσμό της μοναρχίας. Στην τελευταία μάλιστα τοποθέτησή του απέναντι στη βασιλεία, που ήταν το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου του 1974, και στο οποίο ο Ελληνικός λαός τοποθετήθηκε με ποσοστό 69% κατά της μοναρχίας, ο λαός της Κρήτης τοποθετήθηκε με ποσοστό 91,5% κατά του θεσμού του βασιλιά!

Στη Κρήτη πέραν του Μίνωα, ποτέ δεν ευδοκίμησαν οι βασιλιάδες!

Μπορεί το νησί, να υπήρξε το πρώτο βασίλειο του Ελλαδικού χώρου, αφού εμφανίζεται από το προϊστορικά χρόνια, κοντά στην αρχή της 2^ης χιλιετίας π.Χ. με το βασίλειο της Κνωσσού και τον μυθικό τους βασιλιά τον Μίνωα. Ωστόσο, με τη δεύτερη καταστροφή του βασιλείου τους από σεισμό το 1450 περίπου π.Χ. ο θεσμός του βασιλιά έφθισε με την πάροδο των αιώνων και στο τέλος εγκαταλείφθηκε. Ο τελευταίος βασιλιάς της Κρήτης, αναφέρεται από τον Όμηρο πια, και είναι ο Ιδομενέας, που συμμετείχε στην εκστρατεία της Τροίας με «ογδοήκοντα μέλανες νήες» κατά τον ποιητή, και αυτό κατά τους ιστορικούς τοποθετείται στα 1200 περίπου π.Χ.! Έκτοτε βασίλειο και βασιλιάς δεν εμφανίζεται ποτέ πια στο νησί!

Το νησί που 3.000 χρόνια αργότερα, γνώρισε ένα Πρίγκιπα

Πέρασαν δεκάδες αιώνες από τότε και πολλοί λαοί είτε ως εποικιστές είτε ως κατακτητές επέδραμαν στο νησί. Οι τελευταίοι από αυτούς ήταν οι Οθωμανοί που καταδυνάστευσαν τους δύσμοιρους τους Κρήτες για 250 τόσα χρόνια! Έπειτα από αγώνες 120 τουλάχιστον χρόνων κατά των Οθωμανών, οι Κρήτες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, τον Δεκέμβριο του 1898. Τότε πια με πρωτοβουλία των εγγυητριών δυνάμεων, ως κυβερνήτης του νησιού τοποθετήθηκε το μέλος της βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας, στη θέση του Ύπατου Αρμοστή, ο Πρίγκιπας Γεώργιος, γιος του βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιου Α’. Η πολιτεία του Πρίγκιπα κράτησε έξι περίπου χρόνια ως και τον Σεπτέμβριο του 1906, όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί, μετά την επανάσταση του Θερίσου. Αρχηγός της επανάστασης αυτής, ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και η αιτία της ήταν η αυταρχική πολιτική του Γεώργιου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αν και είχε υπάρξει από τα πρώτα μέλη της 5μελούς κυβέρνησης του Πρίγκιπα ως ο Σύμβουλος (εν είδη υπουργού) της Δικαιοσύνης, ήδη από τον Απρίλιο του 1901 είχε παραιτηθεί επειδή διαφωνούσε με τον αυταρχικό τρόπο που κυβερνούσε ο Γεώργιος!

Οι Κρήτες όμως ήδη είχαν ζυμωθεί με τις Δημοκρατικές διαδικασίες

Μετρώντας 120 χρόνια από τον πρώτο ξεσηκωμό, με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα 1780 ως και το 1898, ο Κρητικός λαός έζησε 12 τουλάχιστον εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών. Σε όλες αυτές τις εξεγέρσεις οι οποίες συντελούνταν με την αυθόρμητη στρατολόγηση χιλιάδων εθελοντών επαναστατών, οι επαναστατικές ομάδες ήταν δομημένες ιεραρχικά, εν είδη απελευθερωτικών κινημάτων και η διοίκησή τους υπάκουε σε δημοκρατικές αρχές και διαδικασίες. Υπήρχαν οι αρχηγοί ανά γεωγραφική περιοχή κάθε επαρχίας, δηλαδή Πάνω, Κάτω, Ανατολική, και Δυτική, όπως και ο Γενικός Αρχηγός της κάθε επαρχίας. Κάτω από τους Αρχηγούς, υπήρχαν οι ομαδάρχες ανά ενότητες χωριών, και ακόμη οι πεντακοσσίαρχοι και οι χιλίαρχοι. Στην κορυφή της πυραμίδας, υπήρχαν οι Γενικοί Αρχηγοί των τεσσάρων Νομών ή και μεμονωμένων περιοχών με αυξημένη δυναμική όπως ήταν τα Σφακιά. Οι ομάδες αυτές λειτουργούσαν μέχρι και την εκδήλωση της κάθε εξέγερσης σε μόνιμη βάση, και ήταν ένοπλες, εκμεταλλευόμενες τη διάταξη «περί νομίμου οπλοφορίας» που είχαν θεσπίσει οι Οθωμανοί. Με βάση αυτή την ιεραρχικά δομημένη οργάνωση των επαναστατών, που αρκετές φορές αριθμούσε και δεκάδες χιλιάδες επαναστάτες, σφυρηλατήθηκαν στο λαό του νησιού οι ηθικές και κοινωνικές αξίες, όπως η πειθαρχία, ο σεβασμός στους ανωτέρους, η αλληλεγγύη στους συντρόφους μαχητές, και γενικά ο δημοκρατικός τρόπος συμπεριφοράς.

«Η διαρκής επανάσταση»

Ο δημοκρατικός αυτός τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς κατακτήθηκε από το λαό της Κρήτης με τις καταστάσεις που βίωνε καθόλη τη διάρκεια της εκατονταετίας του 1900. Οι εξεγέρσεις του λαού της Κρήτης θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως η προπομπή της θεώρησης των Μαρξιστών και ειδικότερα του Λέον Τρότσκι, όταν το 1905 μίλησε για την «Διαρκή επανάσταση». Ο Τρότσκι βέβαια αναφέρονταν σε κάτι διαφορετικό, που ήταν οι αγώνες της εργατικής τάξης για την κοινωνική και οικονομική της απελευθέρωση! Οι Κρήτες όμως, βρισκόταν τότε και για μια χρονική περίοδο ενός τουλάχιστον αιώνα, σε μια κατάσταση πραγματικής και «ένοπλης διαρκούς επανάστασης» μαχόμενοι για την Εθνική τους ανεξαρτησία!

Οι Γενικές των Κρητών συνελεύσεις

Από τα μέσα του 1900 και με την εμπειρία των Εθνοσυνελεύσεων του ελεύθερου πλέον Ελληνικού κράτους, της Επιδαύρου, της Τροιζήνας κλπ., και βέβαια στα πλαίσια της υποτιθέμενης φιλελευθεροποίησης του Χάτι Χουμαγιούν που εφήρμοζε η Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκαινιάστηκε και στην Κρήτη ο θεσμός των «Γενικών των Κρητών συνελεύσεων». Για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε τέτοια Συνέλευση στα Μπουτσουνάρια στα Χανιά, τον Ιούνιο του 1858. Οι Συνελεύσεις αυτές των επαναστατών, συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, ξανά στα Μπουτσουνάρια το 1866 και το 1883, στου Φρε Αποκορώνου το 1878, στον Τζιτζιφέ Αποκορώνου το 1896 και αλλού.

Οι κορυφαίες αυτές επαναστατικές διαδικασίες στις οποίες συμμετείχαν εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των επαρχιών που ονομάζονταν πληρεξούσιοι, συνετέλεσαν τα μέγιστα στο να κατανοηθεί στη συνείδηση τόσο των επαναστατών αλλά και των Κρητών στο σύνολό τους πως λειτουργούν οι πολιτικές της δημοκρατίας. Από την όλη αυτή τριβή με τις προτάσεις και τις αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων ήδη από τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής της «Σύμβασης της Χαλέπας» το 1878 που ήταν μια συμφωνία με την οποία παραχωρούνταν κατ’ αρχήν κάποια δικαιώματα προς τους χριστιανούς από την Οθωμανική διοίκηση, όπως επίσης νομιμοποιούνταν και οι Γενικές αυτές Συνελεύσεις, που έως τότε κρίνονταν παράνομες, προέκυψαν και οι δυο πολιτικές τάσεις, των προοδευτικών ή ξυπόλητων και των συντηρητικών ή καραβανάδων.

Οι Γενικές αυτές των Κρητών Συνελεύσεις, με τον καιρό αναδείχτηκαν σε κορυφαίο πολιτικό θεσμό, εν είδει κοινοβουλίου, με τους εκλεγμένους πληρεξούσιους εν είδη βουλευτών, καθώς και Πρόεδρο και με πρώτο εκλεγέντα στην Συνέλευση των Αρχανών Ηρακλείου τον Ελευθέριο Βενιζέλο Αύγουστο του ’97, εις δε εκείνη του Μελιδονίου Μυλοποτάμου τον γιατρό Ιωάννη Σφακιανάκη τον Οκτώβριο του ’97.

Ο αντιμοναρχικός Ε. Βενιζέλος

Τον Πρίγκιπα Γεώργιο στη θέση του Ύπατου Αρμοστή του νησιού διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ως και τον Οκτώβριο του 1908, όταν η θέση παύθηκε από τους ίδιους τους Κρήτας που κήρυξαν μονομερώς την Ένωση με την Ελλάδα! Τελικά όμως η πολυπόθητη Ένωση επετεύχθη μόλις το 1913. Ωστόσο ο Ε. Βενιζέλος είχε από το 1910 εκλεγεί Πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Τον Αύγουστο του 1916 και μεσούντος του Α’ παγκόσμιου πολέμου, ο Βενιζέλος ήρθε σε απόλυτη σύγκρουση με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Με αφορμή την αιχμαλωσία του Δ’ σώματος Στρατού από τους Βουλγάρους και τη βουλγαρική κατοχή της ανατολικής Μακεδονίας, δημιουργήθηκε το Βενιζελικό Κίνημα Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη ως απάντηση στην απώλεια της Μακεδονίας. Με τη στήριξη των Ευρωπαίων συμμάχων ο Βενιζέλος τότε, σχημάτισε νέα κυβέρνηση που ήλεγχε μόνο τη Βόρεια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Λίγο αργότερα ο βασιλιάς εξαναγκάστηκε από τους συμμάχους να καταφύγει στο εξωτερικό, και τότε η νέα κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Ήταν η περίοδος όπου προκλήθηκε ανοιχτή σύγκρουση Φιλοβασιλικών και Φιλοβενιζελικών. Ιστορικά τα χρόνια από το 1916 ως και το 1922 ονομάσθηκε ως η περίοδος του «Εθνικού διχασμού»! Θεωρητικά η σύγκρουση αυτή έληξε με την ατυχή κατάληξη της Μικρασιατικής εκστρατείας, και την επανάκληση του Βενιζέλου για να χειριστεί τις διαπραγματεύσεις στη συνθήκη της Λωζάνης. Οριστική λύση, στη διένεξη Φιλοβασιλικών και Φιλοβενιζελικών, δόθηκε το 1924, όταν η κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, με δημοψήφισμα κατήργησε την μοναρχία και τον βασιλιά. Ήταν η περίοδος που ονομάστηκε ως η Β’ Ελληνική Δημοκρατία, που όμως τελικά διήρκεσε μόλις 11 χρόνια. Τον Νοέμβριο του 1935 η δικτατορική κυβέρνηση του Γεωργίου Κονδύλη που μόλις τον Οκτώβριο είχε ανατρέψει την κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη, επανέφερε τη βασιλεία με αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα! Ο Ε. Βενιζέλος πέθανε τέσσερις μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1936, ευρισκόμενος ως αυτοεξόριστος στο Παρίσι.

Η πλέον πολυτάραχη περίοδος

Η 20ετία 1916-1936 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πλέον πολυτάραχη περίοδος του Ελληνικού πολιτικού συστήματος. Χαρακτηρίστηκε από την Μικρασιατική καταστροφή και το θάνατο χιλιάδων Ελλήνων στρατιωτών και αμάχων, αλλά και τον ξεριζωμό του Ελληνισμού της Ιωνίας. Επίσης, από 2 δημοψηφίσματα, 2 πραξικοπήματα, μια απόπειρα στρατιωτικού κινήματος, 2 απόπειρες δολοφονίας του Βενιζέλου αλλά και τον θάνατό του, 10 εκλογικές αναμετρήσεις και τουλάχιστον 17 εναλλαγές πρωθυπουργών και στο τέλος κατέληξε με την επιβολή της δικτατορίας του Ι. Μεταξά τον Αύγουστο του 1936!

Ήταν επίσης η περίοδος όπου εδραιώθηκε η αμέριστη αγάπη των κατοίκων κάποιων περιοχών προς τον Βενιζέλο, όπως η Ανατολική Μακεδονία, η Θράκη, τα νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη. Συγχρόνως όμως, στις περιοχές αυτές, και ιδιαίτερα στη Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου, αναπτύχθηκε και μια ιδιαίτερα αρνητική και απορριπτική στάση απέναντι στο θεσμό της μοναρχίας και τον βασιλιά! Εκτιμούμε ότι σε υψηλό βαθμό στη στάση αυτή των Κρητών και των Νησιωτών, συνετέλεσε η υπερβολική αγάπη που έτρεφαν απέναντι στον ηγέτη τους, ο οποίος τύχαινε «της μήνιδος» του βασιλιά. Ειδικά οι Κρήτες, οι οποίοι μάλιστα ένιωθαν τον Βενιζέλο ως έναν από αυτούς τους ίδιους, αφού ο ίδιος τους είχε συνηθίσει για πολλά χρόνια στους αγώνες για τη δημοκρατική διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, δεν μπορούσαν να τοποθετούνται διαφορετικά!

Το άβατον

Συνέβη όμως και κάτι πολύ σημαντικό για το κύρος της βασιλείας την χρονιά του 1937. Ο μεγάλος πολέμιος του θεσμού, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δεν είναι εν ζωή πλέον, από τον Μάρτιο του ’36, και ακόμη έχουν περάσει 16 μήνες μετά την επάνοδο της βασιλείας τον Νοέμβριο του ’35. Ωστόσο ο βασιλιάς ο Γεώργιος ο Β’, διακατέχεται από μεγάλη ανασφάλεια όσον αφορά την αποδοχή του από τον Ελληνικό λαό. Συλλαμβάνουν λοιπόν ομού με τον συμπαραστάτη του δικτάτορα, τον Ιωάννη Μεταξά, το σχέδιο πραγματικά υψηλού ρίσκου, να επιχειρήσουν μια κάθοδό τους στη Κρήτη, για να αποδείξουν και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ότι η Κρήτη, δεν αποτελεί «άβατον» ούτε για τον βασιλιά μα ούτε και για τον δικτάτορα! Αποφασίζουν λοιπόν να επιχειρήσουν αυτό τους το ταξίδι, τον Μάρτιο του 1937, ένα ακριβώς χρόνο από το θάνατο του Βενιζέλου. Συνήθως τέτοιες επισκέψεις των ανώτατων αρχόντων γίνονταν επ’ ευκαιρία κάποιας Εθνικής ή θρησκευτικής επετείου. Όμως στην περίπτωση αυτή, στις 7 Μαρτίου του 1937 ουδεμία τέτοια αφορμή υπήρχε.

Επίσκεψη σχεδιασμένη με διπλωματία

Οι άρχοντες των Αθηνών γνώριζαν πολύ καλά ότι μια επίσκεψή τους στη πόλη των Χανίων ή και του Ηρακλείου, που είναι οι δύο μεγάλες πόλεις του νησιού, εμπεριείχε και το πολύ υψηλό ρίσκο να αποτελέσει την αφορμή για να προκληθούν λαϊκές κινητοποιήσεις αποδοκιμασίας τους! Στα Χανιά μάλιστα υπήρχαν και δύο επιπλέον λόγοι που θα μπορούσαν να είναι η αιτία να υπάρξουν κινήσεις έκφρασης της λαϊκής δυσαρέσκειας και αποδοκιμασίας.

Ο πρώτος λόγος ήταν ότι τα Χανιά ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Βενιζέλου, όπου πάντα ο ηγέτης τους τύχαινε αντικείμενο λατρείας, και οι επισκέπτες ήταν οι εκπρόσωποι του Αντιβενιζελισμού!
Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι και ο βασιλιάς αλλά και ο δικτάτορας στα μάτια των Χανιωτών, εκπροσωπούσαν ακριβώς την κορυφή της Αντιβενιζελικής πλευράς. Ήταν εκείνοι οι οποίοι ένα χρόνο πριν τον Μάρτιο του ’36, απεφάσισαν να απαγορεύσουν δια μέσου της τότε κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Δεμερτζή, ο οποίος είχε οριστεί πρωθυπουργός από τον βασιλιά Γεώργιο, να περάσει το πλοίο με τη σωρό του Βενιζέλου από την Αθήνα για να αποδοθούν τιμές στον Εθνάρχη. Το πολεμικό πλοίο που μετέφερε την σωρό του Εθνάρχη, ερχόταν από την Αγκώνα της Ιταλίας καθότι ο Βενιζέλος είχε αποβιώσει όντας αυτοεξόριστος στο Παρίσι, και κατευθύνθηκε απευθείας προς τα Χανιά! Αυτό θεωρήθηκε μέγιστη προσβολή και βεβήλωση της τιμής του ηγέτη τους και οι Χανιώτες δεν θα το ξεχνούσαν ποτέ όσα χρόνια και να περνούσαν!

Προς τούτο λοιπόν επιλέχθηκε «η επίσκεψη στην Κρήτη» όπως θα έγραφαν οι εφημερίδες και οι οποίες πράγματι έγραψαν με πηχυαίους πρωτοσέλιδους τίτλους, να γίνει στη μικρή πόλη του Ρεθύμνου, που τότε με βάση τα δημογραφικά στοιχεία της προηγούμενης απογραφής του 1928, αριθμούσε μόλις 5.400 κατοίκους! Σαφέστατα εκτίμησαν ότι από ένα τόσο μικρό πληθυσμό θα ήταν αδύνατον να εκδηλωθούν κινήσεις δυσαρέσκειας των πολιτών.

Η βασιλική επίσκεψη

Αντλώντας λοιπόν πληροφορίες από τις εφημερίδες της εποχής, τόσον από «το Ελεύθερο βήμα» αλλά και την «Καθημερινή» και την «Ακρόπολιν», πληροφορούμαστε τα παρακάτω όσον αφορά το πρόγραμμα της επίσκεψης και τα υπόλοιπα συμβάντα.

Ο βασιλιάς συνοδευόμενος από τον πρωθυπουργό Μεταξά έφτασαν στην Κρήτη μέσω Χανίων, που όμως αμέσως αναχώρησαν για το Ρέθυμνο, αποφεύγοντας να εμφανιστούν δημοσίως σε εκδηλώσεις στην πόλη των Χανίων. Φτάνοντας στην πόλη του Ρεθύμνου διανυκτέρευσαν στο μέγαρο της Μητροπόλεως. Την επομένην, οι επίσημοι επισκέπτες συμμετείχαν σε εκδηλώσεις, όπως η κατάθεση στεφάνου στο Ηρώον, η επίσκεψη στο νοσοκομείο, στο ορφανοτροφείο, στη νομαρχία, στο Δημοτικό κήπο, καθώς και στο Λύκειο των Ελληνίδων. Την μεθεπόμενη ημέρα αναχώρησαν για το Ηράκλειο, με μία στάση στο χωριό Φόδελε. Δεν αναφέρεται στις δημοσιεύσεις, το πότε έφτασαν στο Ηράκλειο. Εκτιμούμε ότι έφτασαν απογευματινή ή βραδινή ώρα και επίσης δεν αναφέρεται το πότε έγινε η αναχώρησή τους για την Αθήνα. Εκτιμούμε ότι η αναχώρησή τους, έγινε το ίδιο βράδυ. Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι τρεις εφημερίδες κρατώντας απόλυτα φιλοχουντική και φιλοβασιλική στάση αφιέρωσαν εξωπραγματικούς και υπερβολικούς διθυράμβους και για τον Γεώργιο αλλά και για τον Μεταξά!

Η επικοινωνιακή κίνηση

Δεν γνωρίζουμε αν πράγματι υπήρξε θετικό αποτέλεσμα για αυτούς, από αυτήν την επικοινωνιακή επιχείρηση του βασιλιά και του δικτάτορα να επισκεφτούν την Δημοκρατική και Αντιμοναρχική Κρήτη. Δυστυχώς ο τύπος της εποχής, και που δεν είχε απαγορευτεί η κυκλοφορία του, ήταν απόλυτα ελεγχόμενος και κατευθυνόμενος από τη δικτατορική κυβέρνηση. Επομένως, δεν γράφτηκε κάτι διαφορετικό, που να ήταν ειλικρινές και αντικειμενικό. Οι τίτλοι και των τριών αυτών εφημερίδων των Αθηνών πάντως υπήρξαν πηχυαίοι και για τον βασιλιά και για τον δικτάτορα. Ωστόσο επίσης δεν γνωρίζουμε πόση απήχηση είχαν στη διαμόρφωση της γνώμης του Ελληνικού λαού και εάν η επικοινωνιακή αυτή κίνηση πέτυχε τον στόχο της.

Η ιστορική καταγραφή της βασιλικής επίσκεψης

Σίγουρα η επίσκεψη αυτή δεν επιβεβαίωσε τις προσδοκίες που είχαν σκεφτεί ο βασιλιάς και ο δικτάτορας, αφού δεν εισέπραξαν τον αναμενόμενο ενθουσιασμό και την έκφραση συναισθημάτων συμπάθειας από τον λαό της Κρήτης. Αυτό συμπεραίνεται και από το ότι δεν δόθηκε συνέχεια στην προσπάθειά τους αυτή. Για τα επόμενα 3,5 τουλάχιστον χρόνια έως και την κήρυξη του πολέμου τον Οκτώβριο του 1940, καθόσον και ως τότε και ο βασιλιάς και ο Μεταξάς διατηρούσαν την εξουσία στη χώρα, δεν επιχείρησαν ξανά την επανάληψη μιας τέτοιας επίσκεψης. Αφορμές πάντως υπήρξαν πολλές, καθότι τουλάχιστον δυο επέτειοι γιορτάζονταν κάθε χρόνο, όπως η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, αλλά και η επέτειος του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου.

Πάντα η εκδοχή της ιστορίας είναι αμείλικτη

Η ιστορία κατέγραψε την επίσκεψη αυτή, όχι όμως σαν μια επιτυχία της επικοινωνιακής τακτικής του βασιλιά και του Μεταξά αλλά σαν την επιβεβαίωση των αρνητικών συναισθημάτων του λαού της Κρήτης προς αυτούς, αφού δεν τόλμησαν να επισκεφθούν τουλάχιστον. Συγχρόνως όμως καταγράφηκε τόσο η βαθιά αγάπη και αφοσίωση των Κρητών προς τον ηγέτη που λάτρεψαν, όσο όμως και την προσήλωσή τους προς τα Δημοκρατικά τους ιδεώδη.