Πόσες επιχειρήσεις άνοιξαν, πόσες έκλεισαν και πόσες άλλαξαν κατεύθυνση στο Ρέθυμνο

Βαθύ είναι το αποτύπωμα της πανδημίας στην οικονομία της Κρήτης και του Ρεθύμνου. Τα απόνερα απ’ τα lockodowns τα βρίσκουμε (και θα τα βρίσκουμε) ακόμα μπροστά μας, συνθέτοντας ένα εκρηκτικό μείγμα μαζί με τις παγκόσμιες ενεργειακές παρενέργειες και τα πολεμικά γεγονότα στην Ουκρανία.

Η τελευταία τριετία συνοδεύεται από λουκέτα, νέες ενάρξεις και αρκετές μεταστροφές: επιχειρήσεις από τη μεταποίηση «μεταπήδησαν» στην παροχή υπηρεσιών (μετατράπηκαν σε καφετέριες, εστιατόρια κ.λπ.), χωρίς ωστόσο να έχουν μεγάλη διάρκεια …ζωής.

Τα στοιχεία του Επιμελητηρίου Ρεθύμνου που παρουσιάζει σήμερα στα «Ρ.Ν.» ο κ. Θωμάς Παπαδογιάννης, μέλος του Επιμελητηρίου Ρεθύμνου και σύμβουλος Επιχειρήσεων, είναι αποκαλυπτικά. Καταδεικνύουν ότι διανύουμε ένα «καυτό» καλοκαίρι, όπου ο τουρισμός σώζει εν μέρει την παρτίδα, πλην όμως όλες οι ενδείξεις προαναγγέλλουν «βαρυχειμωνιά» εν όψει.

Σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η Κρήτη (φαίνεται πως) διατηρεί αντισώματα: Με όχημα τη βαριά τουριστική βιομηχανία, εμφανίζεται περισσότερο ανθεκτική στις απαιτητικές και μεταβαλλόμενες συνθήκες της εποχής συγκριτικά με άλλες περιοχές της Ελλάδος. Ωστόσο, όσο οι ισορροπίες παραμένουν εύθραυστες από διάφορους παράγοντες (αστάθμητους και μη), το μέλλον θα μοιάζει αβέβαιο.

Πράσινες πολιτικές θα μπορούσαν να εγγυηθούν τον εκσυγχρονισμό, την ευελιξία, τη συνέργεια και την ίδια τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, με απτά ανταποδοτικά οφέλη για το κράτος και την κοινωνία συνολικά.

Η εικόνα της τοπικής αγοράς

Τα βασικά στοιχεία εγγραφών – διαγραφών επιχειρήσεων από το Γενικό Εμπορικό Μητρώο του Επιμελητηρίου Ρεθύμνου, διαμορφώνονται ως εξής από το 2019 έως και σήμερα:

Τα παραπάνω στοιχεία «Δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα της αγοράς, δεδομένου ότι αφορούν μόνο επιχειρήσεις που έχουν υποχρέωση εγγραφής στο Γενικό Μητρώο Επιχειρήσεων και δεν περιλαμβάνουν επιχειρήσεις οι οποίες έχουν παύσει δραστηριότητα αλλά δεν έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία διαγραφής τους από το ΓΕΜΗ » διευκρινίζει ο κ. Παπαδογιάννης και σχολιάζει: «Είναι εμφανής η πολύ μεγάλη αύξηση επιχειρήσεων που αφορούν το Τουριστικό τμήμα και τμήμα Υπηρεσιών έναντι των εμπορικών / μεταποιητικών επιχειρήσεων».

  Σημειώνεται ότι ενώ το 2019 υπήρχε μια αύξηση των ιδρύσεων εταιρειών ΙΚΕ ( Ιδιωτικών Κεφαλαιουχικών Εταιρειών) ή / και προσωπικών εταιρειών (Ο.Ε. / Ε.Ε.), από το 2020 και μετά έχουμε μεγαλύτερη αύξηση ατομικών επιχειρήσεων συγκριτικά με εταιρείες.

 «Διατηρούμε ένα αριθμό νέων ενάρξεων, νέων επιχειρήσεων, οι οποίες ουσιαστικά είναι πάρα πολύ βραχύβιες, ενώ αντίθετα κλείνουν επιχειρήσεις που είχαν πολλά χρόνια ζωής. Έχουμε θεωρητικά ένα θετικό ισοζύγιο, δηλαδή συνήθως κάθε χρόνο είναι περίπου 200 επιχειρήσεις παραπάνω που δημιουργούνται έναντι των επιχειρήσεων που κλείνουν. Όμως θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι πολλές επιχειρήσεις οι οποίες στην πραγματικότητα κλείνουν, για διάφορους γραφειοκρατικούς λόγους (είτε επειδή υπάρχουν χρέη, είτε επειδή υπάρχουν διοικητικά ζητήματα) δεν έχουν ολοκληρώσει τη διαγραφή τους από το ΓΕΜΗ. Οι επιχειρήσεις που κλείνουν στην πραγματικότητα είναι περισσότερες από αυτές που δημιουργούνται τα τελευταία δύο χρόνια» παρατηρεί ο κ. Παπαδογιάννης.

Ενώ ασφαλώς στον αριθμό νέων επιχειρήσεων θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το πρόγραμμα του ΕΣΠΑ το οποίο αφορούσε στην ίδρυση νέων τουριστικών επιχειρήσεων που είναι σε ισχύ από το 2018 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση πολλών νέων επιχειρήσεων μικρών τουριστικών καταλυμάτων την περίοδο 2019 – 2021.

 Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό που επηρέασε πάρα πολύ στην παγίωση των παραπάνω τάσεων είναι η αστάθεια και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην αγορά λόγω του κορονοϊού.

Οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης, η αύξηση του κόστους μεταφορών και της αύξησης του κόστους λειτουργίας μίας επιχείρησης, αρχίζουν και φαίνονται από τώρα κι έπειτα, ουσιαστικά.

 «Το ζήτημα είναι ότι περάσαμε δύο χρόνια μίας πολύ έντονης κρίσης η οποία ήταν συνέχεια μιας παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που βιώναμε ως χώρα συνολικά, για μία δεκαετία» υπενθυμίζει το μέλος του Επιμελητηρίου Ρεθύμνου.

 Οι κρατικές ενισχύσεις δεν δείχνουν αρκετές για την ανάσχεση της τεράστιας πίεσης και της απορρόφησης των κραδασμών, που δέχονται – στο σύνολό τους – οι επιχειρήσεις του νησιού.

 Σύμφωνα με τα στοιχεία του κ. Παπαδογιάννη από πλευράς προγραμμάτων covid οι επιχειρήσεις της Κρήτης επιδοτήθηκαν με πάνω από 120 εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 24 εκ. ευρώ αφορούσαν επιχειρήσεις του νομού.

 Συγκεκριμένα:

 – Οι επιχειρήσεις εστίασης επιδοτήθηκαν με περίπου 4 εκ. ευρώ.

 – Τα τουριστικά καταλύματα του νομού έλαβαν 8 εκ. ευρώ.

 Επιπρόσθετα μέσω του προγράμματος «Ενίσχυση Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων που επλήγησαν από την πανδημία Covid-19 στην Περιφέρεια Κρήτης», του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κρήτη» 2014-2020, οι επιχειρήσεις του νομού επιδοτήθηκαν με περίπου 12 εκ. ευρώ, τα οποία ωστόσο και πάλι κατευθύνθηκαν κυρίως προς τον τουριστικό τομέα (ξενοδοχεία και εστίαση).  Στις παραπάνω ενισχύσεις δεν λαμβάνουμε τις κατά καιρούς επιστρεπτέες ενισχύσεις που έχουν λάβει οι επιχειρήσεις.

 Συνέπεια των προηγούμενων ήταν να αφεθούν πιο εκτεθειμένες οι εμπορικές επιχειρήσεις, που λειτουργούν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ο τζίρος των οποίων επίσης μειώθηκε, ενώ  υπέστησαν και μεγάλα λειτουργικά προβλήματα, χωρίς να λάβουν ανάλογη ενίσχυση.

 «Υπήρξε μία μεγάλη μεταστροφή του εμπορικού κυκλώματος προς το ηλεκτρονικό εμπόριο – αυτό έχει πολύ μεγάλα μειονεκτήματα για τις τοπικές, μικρές στην πλειοψηφία τους επιχειρήσεις, σε αντίθεση με τα μεγάλα πολυκαταστήματα που ήταν ήδη οργανωμένα» εξηγεί ο κ. Παπαδογιάννης, ενόσω έχει ξεκινήσει μία έντονη κουβέντα γύρω από τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ανάγκη οι σύγχρονες εμπορικές επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν τα εργαλεία της πληροφορικής και να μπορέσουν να μετεξελιχθούν, ώστε να μπουν στο νέο ψηφιακό κόσμο για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

 «Μία επιχείρηση που απασχολεί 4-5 άτομα προσωπικό μπορεί να υποστηρίξει πιο εύκολα μια τέτοια μετάβαση. Μια μικρή, ωστόσο, οικογενειακή επιχείρηση που δουλεύει κατά βάση από τον ίδιο τον επιχειρηματία, με το πολύ 1-2 εργαζόμενους, δεν τους είναι εύκολο να πετύχουν κάτι ανάλογο» είναι η επιφύλαξη που διατηρεί το μέλος του Επιμελητηρίου.

Σε ένα «μεταίχμιο»

Το σίγουρο είναι ότι αυτή τη στιγμή, «όλοι οι επιχειρηματίες βρίσκονται σε ένα μεταίχμιο» συμπεραίνει ο κ. Παπαδογιάννης. «Όλοι καταλαβαίνουν ότι πρέπει να επενδύσουν και να προσπαθήσουν να ανταπεξέλθουν στις νέες  συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί: είτε μέσα από την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την ψηφιακή τους μετάβαση, είτε με την εξοικονόμηση ενέργειας προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στο αυξημένο κόστος ενέργειας και το συνολικά αυξημένο κόστος λειτουργίας που θα αντιμετωπίσουν. Και βέβαια, να μπορέσουν να εκσυγχρονιστούν και να λειτουργούν καλύτερα στη σημερινή σύγχρονη πραγματικότητα».

Άπαντες περιμένουν την έναρξη της νέας προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ 2021-2027 και τις καινούριες προσκλήσεις από Σεπτέμβρη, οπότε και θα ενεργοποιηθούν τα νέα προγράμματα του ΕΣΠΑ.

Εκ των πραγμάτων μεγάλες αντοχές δεν υπάρχουν. Ο κ. Παπαδογιάννης τοποθετείται επ’ αυτού: «Ζούμε σε μία περίοδο όπου τα τελευταία δέκα χρόνια ο επιχειρηματίας δεν έχει ησυχάσει ούτε στιγμή. Το παρήγορο είναι ότι φαίνεται να έχουμε μία καλή τουριστική περίοδο μέχρι στιγμής, τουλάχιστον από πλευράς αριθμών (αφίξεων). Οι περισσότεροι επιχειρηματίες μιλούν για επίπεδα του 2019, που είναι κάτι πάρα πολύ καλό. Ταυτόχρονα όμως, υπάρχει μία πολύ μεγάλη αύξηση του κόστους λειτουργίας, είτε μιλάμε για τον τουρισμό που οι περισσότεροι ξενοδόχοι κινούνται με συμβόλαια αντίστοιχα και τιμές του 2019, είτε για τις εμπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες βλέπουν μία αύξηση του λειτουργικού κόστους πάνω από 20% τόσο λόγω των μεταφορών, όσο και λόγω της ενέργειας. Και χωρίς ακόμα να έχουμε δει τα αποτελέσματα του αυξανόμενου πληθωρισμού και της επερχόμενης κρίσης λόγω των επιπτώσεων του πολέμου, που όσο συνεχίζεται θα πρέπει να μας προετοιμάζει για έναν πάρα πολύ δύσκολο χειμώνα. Όλοι αυτή τη στιγμή είναι σε μία κατάσταση επαγρύπνησης. Ο στόχος και ο σκοπός είναι να δούμε πόσο καλύτερα θα βγάλουμε την τουριστική περίοδο, και ο επιχειρηματίας να προετοιμαστεί για τον δύσκολο χειμώνα που έρχεται».

  Κατά τον κ. Παπαδογιάννη, η θωράκιση της οικονομίας και της κοινωνίας απαιτεί μια σειρά ενεργειών: Όπως θα πει, από πλευράς του κράτους θα πρέπει να υπάρχει ένας συγκεκριμένος προσανατολισμός για την ενίσχυση των επιχειρήσεων «με επιδοτήσεις που θα βοηθήσουν στην μετεξέλιξή τους και τη διασφάλισή τους για μείωση του κόστους λειτουργίας, για εξοικονόμηση ενέργειας, για μείωση του κόστους μεταφορών».

 Επιπλέον, ως Κρήτη χρειάζεται να δούμε «Πώς θα ενισχυθεί η επιδότηση μέσω του προγράμματος του μεταφορικού ισοδύναμου, που είναι μία πολύ ισχυρή βοήθεια, γιατί έρχεται να μειώσει το αυξημένο μεταφορικό κόστος που έχουμε ως νησί. Παράλληλα, καθώς θα προχωράει η ενεργειακή διασύνδεση της Κρήτης να μπορέσουν να γίνουν γενναίες επενδύσεις στο κομμάτι της εξοικονόμησης ενέργειας και στην παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ –  το ίδιο να συμβεί και σε κάθε επιχείρηση για να μπορέσει να προχωρήσει σε παρεμβάσεις, στα καταστήματα, στους χώρους, για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας».

 Οι πράσινες πολιτικές που προκρίνει ως λύσεις ο κ. Παπαδογιάννης μπορούν να συνεισφέρουν ανταποδοτικά στο κράτος, στον εμπορικό κόσμο και τελικά σε όλη την κοινωνία.

«Αφενός με την προστασία του περιβάλλοντος πετυχαίνουμε μία πιο φιλική προς το περιβάλλον λειτουργία επιχειρήσεων, αφετέρου βλέπουμε το καλό αποτέλεσμα στην τσέπη μας από τη μείωση του κόστους λειτουργίας της επιχείρησης» υπογραμμίζει το μέλος του Επιμελητηρίου.

«Δύσκολος» ο επόμενος χειμώνας

 Πάντως, τα μέχρι τώρα μηνύματα για τους επόμενους μήνες δεν είναι καλά.  «Ο επερχόμενος χειμώνας θα είναι δύσκολος» προβλέπει ο κ. Παπαδογιάννης. «Θεωρώ ότι κάθε επιχείρηση θα πρέπει πρωτίστως να ξεκινήσει από μία χρηστή διαχείριση, να δώσουμε ένα μεγαλύτερο βάρος στην εσωτερική λειτουργία (πώς θα μπορέσουμε δηλαδή να πετύχουμε μία μείωση του κόστους λειτουργίας της επιχείρησης). Βέβαια, ας μην ξεχνάμε το πρόβλημα της έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού. Όλες οι επιχειρήσεις σήμερα εμφανίζουν τεράστια έλλειψη προσωπικού, ακόμη και σε θέσεις ανειδίκευτων εργαζομένων. Εκεί είναι και η μεγάλη ανάγκη παρέμβασης του κράτους» τονίζει.

 Πώς μπορεί να παρέμβει το κράτος; Μέσω της χρηματοδότησης και μέσω της ανάπτυξης πολιτικών που θα καταρτίσουν τους νέους, θα γίνει η καλύτερη διασύνδεση τους με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς ώστε να τους επιτρέψουν να μπουν σε θέσεις εργασίας με καλύτερους όρους για όλους. «Να καλυφθούν όχι μόνο επιδοματικά» αναφέρει ο κ. Παπαδογιάννης, μιλώντας για τη δημιουργία έμπειρων και εξειδικευμένων στελεχών με γνώσεις και ικανότητες, μέσα από προγράμματα που θα (τους) παρέχουν δεξιότητες και ικανότητες.

 Με ένα επαρκώς εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό και τα κατάλληλα γνωστικά εφόδια για την ανταπόκριση στις σύγχρονες ανάγκες, η τοπική επιχειρηματικότητα θα είναι σε θέση να ανατροφοδοτήσει την οικονομία, να δημιουργηθούν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που θα προσδώσουν μεγαλύτερη υπεραξία στις επιχειρήσεις.

Η ιδιαιτερότητα του τουρισμού και ο ρόλος του πρωτογενούς τομέα

Σε αντίθεση με την υπόλοιπη χώρα, η Κρήτη δείχνει να διατηρεί ακόμα αντοχές.

«Οπωσδήποτε στην Κρήτη έχουμε την τύχη να διαθέτουμε μία ισχυρή τουριστική βιομηχανία, η οποία επιτρέπει σίγουρα να μιλάμε για μία πιο σταθερή οικονομία και να αντιμετωπίζουμε λιγότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν μικρότερες νησιωτικές περιοχές ή στη βόρεια Ελλάδα όπου τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα» επισημαίνει ο κ. Παπαδογιάννης, αντιτείνοντας βεβαίως ότι «Ο τουρισμός μας καθιστά πολύ περισσότερο ευπαθείς σε αστάθμητους παράγοντες. Ο τουρισμός είναι ένας ιδιαίτερα ευαίσθητος τομέας. Ένα θερμό επεισόδιο, μία ατυχής συγκυρία, μπορεί να προκαλέσει μεγάλους κλυδωνισμούς και σημαντικά προβλήματα στην τοπική οικονομία».

 Σίγουρα, η οικονομία της Κρήτης δεν κρέμεται σε μία κλωστή, παρ’ όλα αυτά η κατάσταση δεν είναι ρόδινη.

«Με πολλή προσοχή και καλούς χειρισμούς θα πρέπει όλη η τοπική κοινωνία, επιχειρηματίες και πολιτεία, να σκύψουμε πάνω από τα προβλήματα και να καταθέσουμε μία στρατηγική η οποία θα μας βοηθήσει να βγούμε από αυτή την κρίση αλώβητοι» δηλώνει το μέλος του Επιμελητηρίου.

Οι μονοκαλλιέργειες, εξάλλου, οδηγούν σε αδιέξοδο. «Είναι ένα από τα μαθήματα που προέκυψαν από την (πανδημική) κρίση: Πρέπει να υπάρχει αυτή η διαφοροποίηση. Δεν είναι πανάκεια ο τουρισμός» προσθέτει ο κ. Παπαδογιάννης. «Ίσα ίσα, θα πρέπει να πλαισιώσουμε τον τουρισμό με επιχειρήσεις, να ενισχύσουμε – γι’ αυτό είναι και μεγάλος ο ρόλος της Πολιτείας – με προγράμματα και πολιτικές την αγροδιατροφή και τη μεταποίηση που στην Κρήτη δυστυχώς φθίνει συνεχώς, όταν αντίστοιχα ο τουρισμός θα μπορούσε να είναι μοχλός ανάπτυξης των αντίστοιχων επιχειρήσεων. Έχουμε μία πλούσια παράδοση στον αγροδιατροφικό τομέα, ο οινοποιητικός τομέας έχει αναβαθμιστεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια, ενώ έχουμε αγροτικά προϊόντα που πραγματικά είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο» υπενθυμίζει ο ίδιος προτείνοντας καταληκτικά: «Θα μπορούσαμε και πρέπει να ενισχύσουμε με κάθε τρόπο την συνεργασία τουριστικών επιχειρήσεων και τοπικών παραγωγών προκειμένου να αξιοποιήσουμε και να προωθήσουμε τα τοπικά μας προϊόντα, ούτως ώστε να ενισχύσουμε τελικά και την παραγωγή και την εμπορική διάθεση των παραγόμενων προϊόντων της Κρήτης. Και με αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσουμε μία πραγματικά πολύ ισχυρή οικονομία, η οποία θα μπορεί να δει με πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον».