Η φίλεργη και φιλομαθής μέλισσα ήρθε, προ ημερών, και με τσίμπησε πάλι. Και μαζί με το τσίμπημά της μου μετέδωσε μια δίψα, που ακόμη και τώρα, μερικές εβδομάδες μετά, μολονότι ήπια όλο το νερό από τη στέρνα, διψώ ακόμη περισσότερο από πρώτα. Λες και μου ‘κανε μάγια, όπως τα Σισύφεια μαρτύρια, ν’ ανεβάζω με μύριους κόπους την πέτρα στην κορυφή του πανύψηλου βουνού και μετά αυτή, αντί να στέκεται, να κατρακυλά, ασυγκίνητη για τον κόπο μου, στους πρόποδες και φτου κι απ’ την αρχή…
Μ’ αρέσουν -από μαθητούδι του δημοτικού, όταν τις πρωτοδιάβασα- οι Ομηρικές παρομοιώσεις. Και προσπαθώντας να μοιάσω λιγάκι στο μεγάλο επικό ποιητή, ποιητική αδεία, σκάρωσα μία στον πρόλογο του ανά χείρας κειμένου. Κι ο λόγος; Με αφορμή, λοιπόν, την πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού, κ. Αλ. Τσίπρα, στην Τουρκία για συζητήσεις και συνεργασίες με τον ομόλογό του, και θέλοντας να «ξαναδώ» τις ελληνοτουρκικές σχέσεις προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ξαναθυμήθηκα και ανέσυρα από το ράφι της βιβλιοθήκης ένα βιβλίο που είχα, χάρη στον φίλο μου, Γ. Βιδάλη, πρωτοδιαβάσει πριν καμιά δεκαριά χρόνια, αλλά η «ισχύς» του παραμένει θαλερή ακόμα. Πρόκειται για το βιβλίο «Τουρκία και Ελληνισμός, Οδοιπορικό στη Μακεδονία».
Συγγραφέας; V. Bérard. Πότε; Τέλη της δεκαετίας του 1890. Πότε κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά; 1987, από τις εκδόσεις «Τροχαλία». Ποιοι ήσαν οι βασικοί συντελεστές της ελληνικής έκδοσης; Μεταφραστής ήταν ο Μ. Λυκούδης και πολύτιμα είναι τα σχόλια και η εισαγωγή του Θ. Πυλαρινού.
Τι ήταν ο V. Bérard; Γάλλος φιλόλογος, κατεξοχήν Ομηριστής, αρχαιολόγος, δημοσιολόγος, δημοσιογράφος, πολιτικός. Έζησε από τις 10/8/1864 έως τις 13/11/1931. Από τα έργα του, πλην του παρόντος, θα ήθελα να είχα στη βιβλιοθήκη μου και τις μελέτες που δημοσίευσε για την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία των χρόνων του (θα μ’ ενδιέφεραν πολύ «Οι υποθέσεις της Κρήτης» και «Ο σουλτάνος, το Ισλάμ και οι μεγάλες δυνάμεις») και τη μετάφραση της «Οδύσσειας» του Ομήρου στα γαλλικά.
Η Μακεδονία από το 1890 έως το 1892, θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν ο τίτλος του παρόντος βιβλίου, για να επανέλθω, χωρίς άλλες χρονοτριβές, στο κυρίως θέμα μου. Και τούτο, διότι περιγράφει, μέσα σ’ αυτό, όσα είδε στην καθοριστικής σημασίας για τα Βαλκάνια Μακεδονία κατά το διετές ταξίδι του. Τη Μακεδονία, που ανέκαθεν εποφθαλμιούσαν και εποφθαλμιούν Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι, Σκοπιανοί, Τούρκοι κ.α. και στη διανομή της «πίτας» της μάλλον οφείλονται και οι ενδοβαλκανικοί πόλεμοι του 1912 – 13!
Χρήσιμο πολλαπλά και πάντοτε επίκαιρο το πόνημα του V. Bérard. Δεν χρειάζεται να ανακινηθεί εκ νέου το «Μακεδονικό» από τα Σκόπια ή τη Βουλγαρία, για να αναζητήσετε το βιβλίο και να ψάξετε κι αλλού για την ιστορική αλήθεια ή την… αλήθεια εκείνη και υπό την εκδοχή που σας (ή μας) βολεύει! Νομίζω πως θα συμφωνήσω με το απόσπασμα του προλόγου της ελληνικής έκδοσης, που αναφέρει πως «… η αναζωπύρωση κάποιων εστιών, που κανείς δεν μπορεί να προφητέψει πού θα καταλήξει, η περιγραφή της νοοτροπίας των ανθρώπων της εποχής (ιδίως των Ελλήνων που μας αφορούν), η παράθεση αρετών και ελαττωμάτων (τα περισσότερα από τα οποία καταταλανίζουν και το σημερινό Έλληνα), αποδεικνύουν το «αληθές του λόγου» περί επικαιρότητας […]».
Για να σχολιάσω και υπό διαφορετικό πρίσμα, πέρα από την ψυχική ευφορία που ένιωσα για τις ιστορικές και γεωγραφικές πληροφορίες που μου μεταδόθηκαν για μιαν ευρύτερη περιοχή από Δυρράχιο έως Φλώρινα – Καστοριά, για τη Μακεδονία δηλαδή και εδάφη της σημερινής Αλβανίας, το βιβλίο, θαρρώ πως μ’ άφησε ποικιλότροπα ωφελημένο, όταν αναγκάστηκα να το επιστρέψω στον κάτοχό του. Δεν γνωρίζω, για να είμαι απολύτως ειλικρινής απέναντί σας, το γαλλικό κείμενο, για να σας πω εάν το ελληνόγλωσσο κείμενο απέχει από το πρωτότυπο λίγο ή ξέφυγε τελείως στη μετάφραση. Ο Έλληνας μεταφραστής, πάντως, έχει κάνει πολύ προσεγμένη δουλειά. Δε χρησιμοποιεί περίεργες, εξεζητημένες λέξεις, ενώ ρέει κι η αφήγηση, δίχως να κουράζει τον αναγνώστη, ευχάριστα και συμπληρώνεται από υποσελίδιες βοηθητικές όπου πρέπει σημειώσεις.
Ό,τι μ’ ευχαριστεί, βεβαίως, ιδιαίτερα και φαντάζομαι κι όποιον θα ήθελε να ψάξει περαιτέρω για ό,τι αναφέρει ο συγγραφέας, είναι πως υπάρχουν και βιβλιογραφικές σημειώσεις, που έχουν καταχωρηθεί στην ελληνική έκδοση, η οποία, στο τέλος, έχει και τέσσερις επίσης χρησιμότατους για το πλατύ αναγνωστικό κοινό, στο οποίο απευθύνεται και το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο. Οι τέσσερις αυτοί πίνακες αφορούν τα κύρια βοηθήματα – βιβλία, δημοσιεύματα, καταχωρίσεις – που χρειάστηκαν, κατ’ αλφαβητική σειρά τις λέξεις ξενικής προελεύσεως και τα πράγματα που χρησιμοποιήθηκαν στο κείμενο (δυστυχώς, όμως, μόνο σε ποιες σελίδες βρέθηκαν, όχι κι η ερμηνεία τους!) και τα κύρια ονόματα (πρόσωπα και τοπωνύμια του κειμένου).
Δεν επιθυμώ να σας γράψω περισσότερα για το βιβλίο. Απλώς, δε θέλω να λησμονήσω να γράψω πως οι στατιστικοί πίνακες που ενσωματώνει ο συγγραφέας στην αφήγησή του βοηθούν στην πληρέστερη κατανόησή του. Και κάτι ακόμα, όταν το έργο του V. Bérard πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά (Γενάρης 1896, πριχού ξεσπάσει ο ατυχής για την Ελλάδα ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897), αντιμετωπίστηκε ως μισελληνικό στην Αθήνα, ως φιλελληνικό στη Βουλγαρία και απαγορεύτηκε στην Τουρκία, εντούτοις σας προτείνω να ψάξετε και να το βρείτε. Και τότε, εάν το διαβάσετε χωρίς στείρους σωβινισμούς, ίσως καταλάβετε το βαθύτερο, το πραγματικό νόημα της Ιστορίας και του V. Bérard, που, απλώς, ήθελε να ‘ναι αντικειμενικός όταν θα παρουσίαζε τη συνύπαρξη Ελλήνων – Τούρκων – Βλάχων – Αλβανών – Βούλγαρων και Σέρβων στην ανά πάσα στιγμή «εύφλεκτη» περιοχή της Μακεδονίας!
* O Γεώργιος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος
