Ένας σπάνιος Έλληνας πέρασε στην Αθανασία. Ο καθηγητής Εμμ. Κριαράς έφυγε σε ηλικία 108 ετών.
Ο πρώτος άνθρωπος που ήρθε στο νου μας, μετά το άγγελμα του θλιβερού γεγονότος, ήταν η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης και εκλεκτή φίλη κ. Ιωάννα Ιωαννίδου. Γιατί ήταν από τους ανθρώπους που συχνά επισκεπτόταν τον κορυφαίο της ελληνικής Γραμματολογίας και μας μετέφερε μετά με τον δικό της χαρισματικό τρόπο, την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο διαμέρισμα της Θεσσαλονίκης, που ζούσε ο μεγάλος Δάσκαλος.
Ο τρόπος ζωής του λιτός. Ο κόσμος του όλος τα βιβλία και η συγγραφή. Πάντα κοντά του φωτογραφίες της γυναίκας του. Κι αυτό που τον διέκρινε είναι ότι έβαζε στόχους πάντα σαν να ήταν έφηβος.
Το μεγάλο γεγονός, ωστόσο, για την καθιερωμένη αναφορά, με τη φίλη καθηγήτρια, ήταν τα γενέθλιά του από τα οποία εκείνη ποτέ δεν είχε λείψει.
Συνήθιζαν, μας έλεγε, φοιτητές του και φίλοι του να του ετοιμάζουν γενέθλια κι εκείνος τα χαιρόταν σαν μικρό παιδί. Λάτρευε όμως τη λιτότητα και αυτό παρακαλούσε να ακολουθούν και οι φίλοι του. Έλεγε: «Ευχαριστώ για τις ευχές και τα δώρα αλλά… είναι πλέον περιττά. Και η εποχή μας δεν το θέλει το περιττό…».
Ο ίδιος επιδίωκε την ηρεμία της περισυλλογής. Αλλά η ευγενική του φύση και η αρχοντιά δεν του επέτρεπε να κρατά κλειστή την πόρτα του. Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι το τέλος διατηρούσε την πλήρη του πνευματική διαύγεια, όπως παρατηρούμε και στις συνεντεύξεις του και παρέμενε ενεργός πολίτης αδιαφορώντας για τους περιορισμούς που του επέβαλε η βιολογική του ηλικία.
Δεν είναι τυχαίο ότι πριν από επτά χρόνια ο Εμμ. Κριαράς, ήταν ο κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση που έγινε στην Ανώπολη Σφακίων μπροστά στο άγαλμα του Δασκαλογιάννη για να τιμηθεί η επανάσταση του 1770.
Και την επαύριο της μέρας που εισερχόταν η χώρα μας στην μεγάλη της δοκιμασία, της οικονομικής κρίσης, ο Εμμ. Κριαράς δήλωνε στους δημοσιογράφους, σημείο και αυτό του ήθους που τον διέκρινε «Καλύτερα να είχα πεθάνει».
Χαρακτηρίστηκε από τους πολυγραφότερους ακαδημαϊκούς, από τους σημαντικότερους φιλολόγους και από τους πλέον έγκριτους φιλοσόφους. Ήταν ο εξέχων της διανόησης και ο κορυφαίος δάσκαλος. Αυτός ήταν ο Εμμ. Κριαράς, που πέρασε το βράδυ της Παρασκευής στην αντιπέρα όχθη σε ηλικία 108 ετών. Ο θάνατος τον βρήκε ήρεμο στο διαμέρισμα του δευτέρου ορόφου, στην οδό Αγγελάκη, της Θεσσαλονίκης, εκεί που δεχόταν πρωθυπουργούς, υπουργούς, καθηγητές, συνεργάτες του, φοιτητές, απλούς ανθρώπους. Το σπίτι αυτό, τα τελευταία χρόνια λειτουργούσε ως βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο.
Μια ζωή πλούσια σε δημιουργία
Ο Εμμανουήλ Κριαράς γεννήθηκε 28 Νοεμβρίου του 1906 στον Πειραιά. Πέρασε την εφηβική του ηλικία στην Κρήτη και στην Αθήνα επανήλθε για σπουδές στη Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου Αθήνας και για εργασία (επί 20 συνεχή χρόνια στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών). Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Μόναχο και το Παρίσι και το 1950 μετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου, τη χρονιά εκείνη, εξελέγη τακτικός καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, στην έδρα της μεσαιωνικής ελληνικής φιλολογίας. Μέχρι το 1968 δίδασκε κυρίως μεσαιωνική φιλολογία. Τότε η απριλιανή χούντα τον εξώθησε σε παραίτηση-συνταξιοδότηση και για τα υπόλοιπα 46 χρόνια της ζωής του ήταν ομότιμος καθηγητής (συνταξιούχος).
Παρά την ανοιχτή δίωξή του, ο καθηγητής Κριαράς συνέχισε να μεγαλουργεί. Συνέταξε το μνημειώδες Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας και αγωνίστηκε με συνέπεια και συνέχεια για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και του μονοτονικού συστήματος γραφής.
Έγραψε περίπου 60 βιβλία και δημοσίευσε πάνω από 1.000 άρθρα. Ξεχωρίζουν οι μονογραφίες του για τον Ψυχάρη, τον Σολωμό και τον Παλαμά, οι εκδόσεις των παλαιότερων κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως η Πανώρια του Χορτάτση και τα Θεατρικά του Πέτρου Κατσαΐτη, οι ποικίλες μελέτες του για τον δημοτικισμό και κυρίως οι 14 πρώτοι τόμοι του Λεξικού, που διεθνώς έχει καθιερωθεί να αποκαλείται «Λεξικό Κριαρά». Το 1997, για προσωπικούς λόγους, ο Κριαράς σταμάτησε τη συγγραφή του Μεσαιωνικού Λεξικού και παρέδωσε το σχετικό αρχείο στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, στη Θεσσαλονίκη. Το Κέντρο συνεχίζει την επεξεργασία του αρχείου και έκτοτε εξέδωσε τον 15ο τόμο (2006), τον 16ο (2008), τον 17ο (2011), τον 18ο (2014), καθώς και δίτομη επιτομή των πρώτων 14 τόμων. Ο Κριαράς εξέδωσε επίσης το σπουδαίο Λεξικό της Σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής Γλώσσας, γραπτής και προφορικής (Εκδοτική Αθηνών, 1995).
Παρά το πολυσχιδές επιστημονικό του έργο ο Κριαράς δεν υπήρξε «επιστήμονας του εργαστηρίου». Όπως έλεγε, ο επιστήμονας «Δεν πρέπει να μένει μόνο στο εργαστήριο. Βέβαια το εργαστήριο χρειάζεται, διότι αλλιώς εργασία δε θα υπάρξει. Αλλά δε φτάνει αυτό. Εκείνος που έχει συνείδηση των καθηκόντων του των πνευματικών, πρέπει όσο γίνεται να εκλαϊκεύει την επιστήμη του. Αυτό επιδίωξα γενικότερα στη ζωή μου, αλλά κυρίως μετά το ’74, όταν αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία στον τόπο μας. Ο επιστήμονας πρέπει να είναι και ερευνητής και δάσκαλος, εκλαϊκευτής».
Όταν η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή (με υπουργό Παιδείας τον Γ. Ράλλη) αποφάσισε την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στο χώρο της παιδείας και της δημόσιας διοίκησης, ο Κριαράς μετείχε στην επιτροπή που ανέλαβε να προσαρμόσει στη σύγχρονη πραγματικότητα και να παραδώσει για σχολική χρήση, τη Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (που είχε πρωτοτυπωθεί το 1941).
Παγκόσμια αναγνώριση
Το 1981-1982, η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου αποφάσισε την καθιέρωση του μονοτονικού, καθώς και τη σύνταξη των νόμων, αλλά και τη μεταγραφή των σημαντικότερων δικαστικών κωδίκων, στη δημοτική. Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ο πρόεδρος της 20μελούς επιτροπής που ανέλαβε και έφερε εις πέρας το δύσκολο έργο της μεταγραφής των δικαστικών κωδίκων και επίσης, πρόεδρος της επιτροπής που εισηγήθηκε το είδος του μονοτονικού που επρόκειτο να εφαρμοστεί. Για δύο χρόνια (1985-1987) προσπάθησε να διαφωτίσει και το πλατύ κοινό για επιμέρους γλωσσικά ζητήματα μέσα από την τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ «Τα πεντάλεπτα».
Το 2009, σε ηλικία 103 ετών, αποδέχθηκε την πρόταση του Γιώργου Παπανδρέου, να καταλάβει τη 12η τιμητική θέση του υποψηφίου βουλευτή Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ.
Βραβεύτηκε πολλές φορές, με τέσσερα παράσημα, τίτλους, πανεπιστημιακές έδρες, ειδικά βραβεία, τιμητικές διακρίσεις, από την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία. Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, εταίρος στις ακαδημίες της Ρώμης και του Παλέρμο, παγκόσμια αναγνωρισμένος επιστήμονας των Γραμμάτων και του Πολιτισμού.
Ψήγματα πνευματικής μεγαλοσύνης
Έλεγε πολύ σημαντικά πράγματα ο κορυφαίος καθηγητής στις συνεντεύξεις του. Σταχυολογούμε με την ευκαιρία αυτής της μνημόσυνης αναφοράς μερικά από αυτά για όσους δεν έτυχε να τα συναντήσουν κάπου.
Κυρίως αναφερόμαστε σε συνεντεύξεις που είχε παραχωρήσει στη Βίκυ Χαρισοπούλου.
• «Το ξέρω καλά. Οι περισσότεροι -ειδικά κάποιοι νεόκοποι από τις τηλεοράσεις που έρχονται να με δουν, να μου ζητήσουν «δηλώσεις», δεν είναι γιατί γνωρίζουν και εκτιμούν το έργο και την προσωπικότητά μου. Είναι η ηλικία μου που τους κάνει εντύπωση. Δεν επεπόθησα ξέρετε τόσο μακρύ βίο… Έγινε. Δεν θέλω πια άλλο να ζήσω. Η χαρά μου (η αγαπημένη μου σύζυγος) έφυγε. Ο έρωτας -τον οποίο η ύπαρξή της και μόνο μου ενέπνεε, ο έρωτας για τη ζωή, τη δημιουργία και την εργασία, για τη δημιουργία, δεν υπάρχει πια».
• «Δεν θέλω πλέον να ζω. Θέλω να διατηρήσω την αισιοδοξία μου αλλά δεν μου το επιτρέπουν τα «πράγματα» όπως έχουν καταστεί. Και σε κοινωνικό και σε προσωπικό επίπεδο. Κοινωνικά, μ’ αυτή την κατάπτωση την οικονομική, αλλά όχι μόνο. Είναι πολιτικό το πρόβλημα και βεβαίως και πρόβλημα παιδείας».
• «Ο Έλληνας έχει τον… ηρωισμό να θαυμάζει το αρχαίους -χωρίς, όμως, να τους γνωρίζει, ούτε να τους καταλαβαίνει. Έτσι, γιατί τον βολεύουν… Παράλληλα, φροντίζει για τον διορισμό του «ανάξιου» συνήθως παιδιού του σε βάρος του άξιου παιδιού του διπλανού, ο οποίος δεν έχει τις ίδιες… γνωριμίες, φροντίζει να δουλεύει όσο το δυνατό λιγότερο, να πάει αργότερα και να φεύγει νωρίτερα από τη δουλειά του, να βάζει στην τσέπη του ό,τι και όσο μπορεί ο καθένας -όχι μόνο οι πολιτικοί- απ’ αυτά που δεν του ανήκουν, να μισεί και να υπονομεύει τον «άλλο».
• «Χάνουμε το αίμα μας ως έθνος με τη φυγή των νέων. Να μείνουν οι νέοι εδώ, να δουλέψουν, να αγαπήσουν την εργασία, να μην απεργούν (εδικά οι δάσκαλοι, οι γιατροί…)».
• «Το πρόβλημα υγείας της συζύγου μου δεν μας επέτρεψε να αποκτήσουμε παιδιά. Είναι ένα στοίχημα η τεκνοποιία… Και αποδεικνύεται ότι είναι ευτύχημα ή δυστύχημα…».
• «Δεν φοβάμαι τον θάνατο. Δεν θέλω όμως να πεθάνω αμέσως… Θέλω να ολοκληρώσω τις εκκρεμότητες των κειμένων μου».
Αυτές τις εκκρεμότητες τις ολοκλήρωσε. Τον καιρό που πάρθηκε η συνέντευξη (Νοέμβριος 2013), το τελευταίο βιβλίο του βρισκόταν ήδη στο τυπογραφείο με τον τίτλο «Απόλογος Βίου». Ο ίδιος σημείωνε τότε:
«Προσθέτω ό,τι ίσως παρέλειψα στις προηγούμενες εργογραφίες και βιογραφίες μου. Αυτά που σας είπα στις κατά καιρούς συζητήσεις μας. Για τη ζωή μου, τη γυναίκα μου, τις δραστηριότητες μου».
Κι όταν του ζήτησαν μια περίληψη, έναν τίτλο αυτού του απόηχου του βίου του εκείνος είπε απλά «Στη ζωή μου έκαμα αυτό που θεωρούσα καθήκον μου».
Πηγές: Διαδίκτυο – Τα Νέα
Η νεκρώσιμος ακολουθία του Εμμανουήλ Κριαρά θα ψαλεί σήμερα στις 12:00 το μεσημέρι, στον Ιερό Ναό της του Θεού Σοφίας στη Θεσσαλονίκη.
Η σορός του θα βρίσκεται στην Εκκλησία από τις 11:00 για προσκύνημα.
Η ταφή του θα γίνει στις Στέρνες Ακρωτηρίου Χανίων, αύριο Τετάρτη, στις 6:30 μ.μ.
Η σορός του εκλιπόντος θα φθάσει στις 4:30, στο αεροδρόμιο Χανίων, όπου θα την υποδεχθούν αντιπροσωπεία του Δήμου Χανίων, φορείς, συγγενείς, συμπολίτες, μαθητές και φίλοι του μακαριστού, πλέον, Εμμανουήλ Κριαρά, και θα μεταφερθεί στον Ιερό Ναό της Ευαγγελίστριας Στερνών (στις 5:00 μ.μ.) για προσκύνημα και αποχαιρετισμό.
Στις 6:15 έως 6:30. ο Σύνδεσμος Ιεροψαλτών Χανίων θα ψάλει εκκλησιαστικά τροπάρια.
Στις 6:30 μ.μ. θα γίνει ο αποχαιρετισμός στον Εμμανουήλ Κριαρά από την Εκκλησία, την Περιφέρεια Κρήτης, τον Δήμο Χανίων, φορείς, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και τους οικείους του.
Στις 7:15 θα γίνει ο ενταφιασμός στον τάφο του, που του έχει παραχωρήσει ο Δήμος Χανίων, στο Κοιμητήριο Στερνών. Ήταν μεγάλη η επιθυμία του ιδίου να ταφεί στην Κρήτη και μάλιστα στο Ακρωτήρι.
Ως γνωστόν ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν επίτιμος δημότης Χανίων.
Η μεταφορά της σορού του Εμμανουήλ Κριαρά από τη Θεσσαλονίκη και η ταφή του θα γίνουν δημοτική δαπάνη.
Από μέρους της οικογένειας, των συνεργατών και των φίλων του Εμμανουήλ Κριαρά γίνεται παράκληση να μην γίνουν καταθέσεις στεφάνων.
Τα αντίστοιχα χρηματικά ποσά θα μπορούσαν να κατατεθούν σε Προνοιακά και Κοινωνικά Ιδρύματα, όπως ΕΛΕΠΑΠ,
ΚΗΦΑΜΕΑ, Ορίζοντας, Το Χαμόγελο του Παιδιού κλπ.
