Η Μάχη της Κρήτης και ο λοχίας Όττο

Η Κρήτη ασάλευτη

Ασάλευτο και τ’ Ακρωτήρι

κι ο ασάλευτος βιγάτορας

άγρυπνος, άτρομος,

τραχύς βράχος κι απόβραχος της Κρήτης.

Έρχονται, φεύγουν επιστρέφουνε. παρέρχονται:

βροχές, άνεμοι, κύματα, μπόρες,

ώρες, στιγμές, χρόνοι – άχρονοι

και η Κρήτη ασάλευτη – αρραγής!… ¹

Σ’ αυτό το σταυροδρόμι των τριών ηπείρων, το λίκνο της εθνικής μας ιστορίας και προϊστορίας, η μοίρα θέλησε να στήσει τα μαρμαρένια αλώνια της για να δοθεί το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου 1941 η απο-φασιστική μάχη της δημοκρατίας κατά του φασισμού και της ελευ­θεροφροσύνης κατά της αφροσύνης του νεοβαρβαρισμού^. η μάχη του εθνισμού κατά του εθνικισμού^. η μάχη του ανθρώπου κατά του απάνθρωπου «υπερανθρώπου»^. η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, που άλλαξε τη ροή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου κι έγινε στο στόμα του κρητικού λαού τραγούδι:

Το χίλια εννιακόσια εις το σαράντα ένα

τ’ αεροπλάνα Γερμανούς αρχίσανε και φέρναν…

Είκοσι του Μαγιού ’τόνε, ημέρα ήτον Τρίτη…

Κι ήτανε τούτον τον καιρό η Κρήτη ολανθισμένη

μες στην πολύβουη πνοή της Άνοιξης γερμένη… ²

Την υπεράσπιση του νησιού είχαν αναλάβει, όπως είναι γνωστό, δυνάμεις Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών με απαρχαιωμένο οπλισμό και χωρίς αντιαεροπορικό εξοπλισμό, που μόλις είχαν μεταφερθεί εξουθενωμένες από την κατακτημένη ηπειρωτική Ελλάδα. Επίσης, οκτώ ελληνικά τάγ­ματα νεοσύλλεκτων χωρίς εκπαίδευση και οπλισμό. Η πιο αξιόμαχη δύναμη ήταν της Σχολής Χωροφυλακής, που κι αυτή δεν διέθετε σύγχρονο κι επαρκή οπλισμό. Οι ντόπιοι έχουν αφοπλιστεί ήδη από το Μεταξά. Ουσιαστικά δηλαδή η Κρήτη ήταν «ξαρμάτωτη» σε σύγκριση με τον πάνοπλο εισβολέα.

Ολόκληρη η ανθρωπότητα παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα στην άνιση αυτή αναμέτρηση την πρώτη σοβαρή αντίσταση κατά της παντοδύναμης πολεμικής μηχανής της Χιτλερικής Γερμανίας, το πρώ­το στράβωμα του αγκυλωτού σταυρού της και μάλιστα σε μια στιγμή που η Ευρώπη σφάδαζε κάτω από την μπότα της «Νέας Τάξης» πραγ­μάτων.

* * *

Πίσω από τα παράθυρα των αεροπλάνων οι Γερμανοί αλεξιπτωτι­στές του Γκαίριγκ, το άνθος της γερμανικής νεολαίας, κατοπτεύουν τη χλωμή Ακρόπολη, όπου τώρα και τρεις βδομάδες κυματίζει αδιάν­τροπα η γερμανική σημαία και φουσκώνουν από υπερηφάνεια.

Στο νου, όμως, του εικοσάχρονου Όττο, φοιτητή δραματικής σχο­λής, έρχονται τα λόγια του αυτοεξόριστου Γερμανού συγγραφέα Τό­μος Μαν, που δεν έπαψε ούτε στιγμή να κατακεραυνώνει από το BBC τη ναζιστική επιδημία που έπληξε την πατρίδα τους:

«… Το στήθος σας φουσκώνει από υπερηφάνεια; Από υπερηφάνεια για ποιο πράγμα; Ένας μόνο Έλληνας αντιστέκεται σε έξι ή επτά από εσάς. Ότι το τολμά… αυτό είναι το εκπληκτικό και όχι η νίκη σας. Είσαστε περήφανοι… όταν σήμερα οι Θερμοπύλες, σύμβολο της αν­θρωπότητας, αναβιώνουν στον ίδιο τόπο; Οι αρχαίοι Έλληνες ξανα­ζούν. Εσείς ποιοι είσαστε;»³

Μια δεύτερη φωνή διώχνει την πρώτη. Είναι η φωνή του λοχαγού του όταν τους παρουσίαζε το σύμβολο της Μεραρχίας των αλεξιπτω­τιστών, που ήταν ένας εφορμών αετός με μια σβάστικα στα νύχια του:

«Ο σχηματισμός μας είναι νέος. Πρέπει να δημιουργήσουμε παρά­δοση με μελλοντικές μας πράξεις. Από μας εξαρτάται αν το σύμβολο του εφορμώντος αετού – το σύμβολο που μας ενώνει- θα μείνει στην ιστορία ως σύμβολο στρατιωτικής τιμής και αξίας».⁴

Η φωνή του Τόμας Μαν επανέρχεται διαπεραστική: «Εσείς ποιοι είσαστε; Εσείς ποιοι είσαστε;».

Η φωνή σκεπάζεται απότομα από τα ουρλιαχτά του Φύρερ: «Θέλω μια νεολαία απότομη, αυταρχική, άτρομη και σκληρή. Δεν πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας και τρυφερότητας. Το ελε­ύθερο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτια της… Απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο… άνθρωπος θεός!».⁵

Μια άλλη φωνή -πραγματική αυτή τη φορά- που ανταγωνίζεται το μούγκρισμα των μηχανών και που πολλαπλασιάστηκε αμέσως, ακού­στηκε πάλι να τραγουδά το «εμβατήριο των αλεξιπτωτιστών»:

«Λάμπει ο ήλιος κόκκινος, ετοιμαστείτε!

Ποιος ξέρει αν θα λάμπει για μας αύριο;

Πετάξτε σήμερα εναντίον του εχθρού!

Μέσα στα αεροπλάνα, μέσα στα αεροπλάνα!

Σύντροφε, δεν υπάρχει επιστροφή!»⁶

Ο Όττο σκέφτεται ότι αυτά τα λόγια μοιάζουν με προσήμανση στην εξέλιξη δράματος και ανατριχιάζει.

Αλλά και η πτώση του αεροπλάνου του στρατηγού Ζούσεμαν πάνω από την Αίγινα τον παραπέμπει συνειρμικά στην πτώση του Ίκαρου προοιωνίζοντας αρνητική εξέλιξη για το σώμα των αλεξιπτωτιστών…

Τον παρηγορεί, όμως, ότι το επιτελείο πληροφοριών προέβλεπε… ενθουσιώδη υποδοχή από τον ντόπιο πληθυσμό ή, στη χειρότερη περίπτωση, ουδετερότητα. Πού να ήξερε ότι τους είχε αποκρύψει το γερμανικό ενημερωτικό έντυπο που συμπληρώθηκε στις 31 Μαρτίου για την εισβολή στην Ελλάδα και έλεγε μεταξύ άλλων: «Οι Κρητικοί θεωρούνται ευφυείς, θερμόαιμοι, γενναίοι, ευέξα­πτοι, καθώς και πεισματάρηδες. Ο αγροτικός πληθυσμός είναι συνη­θισμένος να χρησιμοποιεί όπλα, ακόμη και στην καθημερινή ζωή. Η βεντέτα και η απαγωγή συνηθίζονται… Σε περίπτωση εισβολής, θα πρέπει να υπολογιστεί η πεισματώδης αντίσταση του πληθυσμού».⁷

Μια φωνή από το πιλοτήριο τους ειδοποιεί ότι φάνηκαν οι κορυφές των Λευκών Ορέων και μια κρυάδα του διαπερνά όλο το κορμί.

Το ξέρει ότι τέτοιες ώρες δεν μπορείς να είσαι και με τους δήμιους και με τους μάρτυρες. Νιώθει ότι αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μειονεκτικότερη θέση απ’ ότι οι αφιονισμένοι από τη ναζιστική ιδεολογία σύντροφοί του. Αυτοί τουλάχιστον «ουκ οίδασι τι ποιούσιν» για την ώρα. Το βλέπει στα μεθυσμένα μάτια τους… Όχι βέβαια όλων. Γιατί στο βλέμμα και στην αφωνία κάποιων διέκρινε τη διαφωνία. Όμως μέσα στον «Τρόμο και στην αθλιότητα του Γ’ Ράιχ» δεν είναι εύκολες τέτοιες εκμυστηρεύσεις:

Σε δυο λεφτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα «Εμπρός»…

Σ’ ένα λεπτό πρέπει πια να μας δώσουν το σύνθημα…

Κι εγώ που ’χω ψυχή παιδική και δειλή,

που δεν θέλει τίποτ’ άλλο να ξέρει απ’ την αγάπη

κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς,

Θε μου, να μάθω γιατί…

Και δεν βλέπω μπροστά τόσα χρόνια

παρά μόνο το δίδυμο αδελφό μου…⁸

Στριμώχνεται κι αυτός στην ουρά των «συντρόφων» του και, ακολουθώντας τυφλά τον μπροστινό του, ρίχνεται στο κενό με μια οριζόντια αετίσια βουτιά. Και, καθώς βρίσκεται στον αέρα με χέρια και κορμί σε σχήμα σταυρού, αναρωτιέται αν αυτός είναι ο σταυρός όπου θα σταυρωθεί η Κρήτη ή η Κρήτη ο σταυρός όπου θα σταυρωθεί αυτός!..

* * *

Το πρωί της 20 Μαΐου η Κρήτη σκιάστηκε από τις φτερούγες των σιδηρόφρακτων γυπαετών του πολέμου^. όμως δε σκιάχτηκε:

Ξένος καρπός στο χώμα μου εμένα δε ριζώνει

γιατί η γη μου τον ξερνά, γιατί τον πνίγει το αίμα…

Κι εδά τη σέρνω τη φωνή ν’ ακούσουν οι Μαδάρες

να κατεβούνε οι γενιές, να μαζευτούν τα σόγια

και να χυμήξουν στη φωτιά παιδιά, γυναίκες κι άντρες

να δουν οι σκύλοι οι Ναζί πώς πολεμά η Κρήτη!… ⁹

Κι ο Αγενής σέρνει φωνή από τον Ψηλορείτη:

– Απού ’χει άρματα ας βαστά κι απού δεν έχει ας πάρει! ¹⁰

Αγρότες και αγρότισσες σηκώνουν το δρεπάνι κατά του ουρανοκατέβατου απρόσκλητου «μουσαφίρη», που ξαφνικά εμφανίζεται δίπλα τους. Οι σκαλίδες, τα φτυάρια, τα τσεκούρια και τα ξύλα, γίνονται όπλα, οι πέτρες βλήματα, οι φράκτες προμαχώνες! Γέροι, με τη νεανική φλόγα στα μάτια, ορμούν με χαχαλόβεργες κατά του πάνοπλου αντιπάλου πριν καλά – καλά συνέλθει. Ιερείς και μοναχοί ρίχνονται στη μάχη κατά των ανίερων εισβολέων.

Γέροι, γυναίκες και παιδιά σκληρά επολεμήσαν

με γκράδες, παλιοντούφεκα, μαχαίρια και μανάρια

γιατί τα όπλα τα καλά τα ’χανε παραδώσει

στο διάταγμα του Μεταξά!… ¹¹

Ο κρητικός λαός, ο πραγματικός πρωταγωνιστής του δράματος, ενεργεί αυθόρμητα, χωρίς εντολές και διαταγές. Οργανώνεται από τα ίδια του τα αισθήματα, απ’ την ίδια του τη φύση. Σε λίγες περιπτώσεις οι «μη στρατολογημένοι πολίτες» καθοδηγήθηκαν. Οι αρχηγοί αναδείχθηκαν στη συνέχεια από τα σπλάχνα του. «Στην Κρήτη μόνο οι πέτρες δεν σηκώνονταν μονάχες τους να μας κτυπήσουν», θα γράψει αργότερα στις σημειώσεις του Γερμανός αξιωματικός.

Ακόμη και από τις φυλακές του Μανιαδάκη αποδρούν οι Κρητικοί για να πάρουν μέρος στη Μάχη της Κρήτης, όπως στην περίπτωση της απόδρασης των εξόριστων αντικαθεστωτικών από τις φυλακές της Άνδρου.

Τέτοιος αγώνας Θρυλικός δεν έχει ξαναγίνει

στα πέρατα έφτασε της Γης της Κρήτης μας η φήμη…

Τα σίδερα λυγίσανε ύστερα το κορμί της

μ’ ανίκητη κι αδούλωτη έμεινε η ψυχή της…

Τέσσερα χρόνια ολόκληρα βροντάει το κανόνι

και λιγοστεύουν τα κορμιά και θεμελιώνουν πόνοι…

Τον πόλεμο συνέχισαν στα όρη τα παιδιά της

ώσπου τηνε ξανάβρηκε πάλι η λευτεριά της!…¹²

* * *

Τι ήταν, όμως, αυτό που θέριευε τους Κρητικούς και τους οδηγούσε αυτοθυσία κατά τη γερμανική επίθεση και σ’ όλη την Κατοχή;

Τα παρακάτω λόγια του Νίκου Καζαντζάκη (από ραδιοφωνική ομιλία του το 1945) δίνουν μια πειστική απάντηση: «Σοβαρό είναι το πρόσωπο της Κρήτης, πολυβασανισμένο. Μαδάρες γυμνές, τραχιές, αγέλαστες (…). Η Κρήτη αληθινά έχει κάτι το πανάρχαιο, το άγιο, το πικραμένο και υπερήφανο που έχουν οι χαροκαμένες μάνες που γέννησαν παλικάρια. Έχει τόσο πολύ πολεμήσει και υποφέρει η γης ετούτη, έχει τόσο συνηθίσει το θάνατο, που τον ξεφοβήθηκε πια και μπορεί να και να παίζει μαζί του».

Είναι το ηρωικό ιδεώδες της «ευθανασίας», όπως αυτό αναδύεται μέσα από το νεοριζίτικο τραγούδι:

Για των ηρώων το θάνατο λόγια πικρά μην πείτε.

Κανείς μην παραπονεθεί, κανένας να μην κλάψει…

Δεν είν’ οι άνθρωποι βουνά να στέκονται αιώνια.

Τι σήμερα και τι ταχιά και τι σε δέκα χρόνια;

Χαράς τον που με θάνατο όμοιο μ’ αυτούς πεθαίνει…¹³

Ήταν η δημοκρατική παράδοση που όπλιζε το χέρι του κρητικού καθιστώντας τον βιγλάτορα της ελευθερίας και των πανανθρώπινων ιδανικών…

Ήταν οι Ψαρομήλιγγοι, οι Καλλέργηδες κι οι Καντανολέοι, οι Μελχισεδέκ, οι Γαβρίληδες και οι Γιαμπουδάκηδες, οι Βενιζέλοι και τόσοι άλλοι ασώματοι μπροστάρηδες που τους οδηγούσαν στο δρόμο του χρέους.

Ήταν τα κτηνώδη αντίποινα των Γερμανών που τροφοδοτούσαν την αντιστασιακή «βεντέτα» των Κρητικών. Οι Γερμανοί, κατά τη συνήθεια των εκάστοτε κατακτητών, χαρακτήριζαν τους αντιστασιακούς δολοφόνους τρομοκράτες και, εφαρμόζοντας το «δίκαιο του ισχυ­ρότερου» και τη φασιστική αρχή της «συλλογικής ευθύνης», γέμιζαν την Κρήτη πληγές και ολοκαυτώματα.

Από τη μανία των Γερμανών δεν ξέφυγε ούτε το Μοναστήρι του Πρέβελη, το κάστρο της Ιστορίας, της Ορθοδοξίας, της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς, που, όπως και παλιότερά (επί Τουρκοκρατίας) με το Μελχισεδέκ, έτσι και τώρα με ηγούμενο τον Αγαθάγγελο Λαγκουβάρδο, εκπλήρωσε στο ακέραιο τον ιστορικό του ρόλο, ειδικότερα με την περίθαλψη των αγωνιστών και τη φυγάδευση τους στη Μέση Ανατολή. Οι Νέο-βάνδαλοι δε σεβάστηκαν ούτε τον Τίμιο Σταυρό ευλογίας του Ευφραίμ Πρέβελη!…

Η τιμωρία όμως για την «ύβρη» αυτή τους περιμένει αναπότρεπτη…

* * *

Η σημασία της Μάχης της Κρήτης δεν περιορίζεται, βέβαια, στην ηθική επιβεβαίωση της διαχρονικής εμμονής της Κρήτης και γενι­κότερα του Ελληνισμού στα ιδανικά της ελευθερίας ούτε στην ηρωική αντίσταση των παλικαριών της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλαν­δίας και της Αγγλίας. Είχε και σοβαρότατες στρατηγικές προεκτάσεις: Στην Κρήτη καταστράφηκαν εκλεκτές γερμανικές δυνάμεις, με τις οποίες, όπως έχει υποστηριχθεί, θα μπορούσε να γίνει κατάληψη της Κύπρου, της Συρίας και των πετρελαιοπαραγωγών χωρών Ιράκ και Περσίας. Κυρίως όμως η «πύρρεια» αυτή νίκη ανάγκασε το Χίτλερ να αναβάλει την εφαρ­μογή του σχεδίου «Βαρβαρόσσα» κατά της Σοβιετικής Ένωσης για ένα ολόκληρο μήνα, πράγμα που θα αξιοποιηθεί καθοριστικά από το σο­βιετικό «στρατηγό χειμώνα».

* * *

Θα πρέπει καταληκτικά να τονιστεί ότι οι εκδηλώσεις μνήμης και τα θυμιάματα προς τα θύματα της Μάχης της Κρήτης δεν πρέπει να λειτουργούν ως ανα­θυμιάσεις μίσους και μνησικακίας.

Υπό το πρίσμα μάλιστα της σύγχρονης Ενωμένης Ευρώπης, η Μάχη της Κρήτης «φαντάζει» ως μια σκηνή της τραγωδίας των λαών της ηπείρου μας στην… προ-ενωτική (και εξουθ-ενωτική) περίοδο της ιστο­ρίας της που κράτησε αιώνες…

Το έπος της Μάχης της Κρήτης προσφέρεται ως βάση για μια διαρκή κριτική αναμέτρηση της Ευρωπαϊκής Δύσης με τον εαυτό της, το παρελθόν και το παρόν της, προκειμένου να οικοδομήσει με συνέπεια τη συνέχειά της πάνω στην άρρηκτη συνοχή της ως προς τις αρχές της Δημοκρατίας, της Ειρήνης, του σεβασμού των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Και λέω «το παρόν» της, γιατί πολλά στοιχεία της σύγχρονης Ευρώπης στοιχειοθετούν ένα θλιβερό πισωγύρισμα…

Υ.Γ. Όσο για το νεαρό Γερμανό Όττο, δε γνωρίζουμε την τύχη του. Αρκετοί όμως με το ίδιο όνομα και την ίδια ηλικία αναγράφονται στους 4.465 γερμανικούς τάφους στο Μάλεμε, που πιστοποιούν το τίμημα της επιχείρησης «ΕΡΜΗΣ» και προειδοποιούν για ανάλογα τιμήματα τους επίδοξους… Ερμήδες.

Παραπομπές:

1. Ι.Π. Κουτσοχέρα «Κρήτη».
2. Σταμ. Αποστολάκη «Η Μάχη της Κρήτης στο Δημοτικό Τραγούδι του Νησιού», Χανιά 1991.
3. Απόσπασμα μηνύματος Τόμας Μαν προς τους Γερμανούς, Μάι­ος 1941 (Από τον αθηναϊκό τύπο).
4. A.Beevor «ΚΡΗΤΗ. Η μάχη και η αντίσταση». Μετάφρ. Γ. Καλλίνης, Ηράκλειο 1999.
5. Απόσπασμα από τις «Συνομιλίες με τον Χίτλερ» τού Ράουσνιγκ (Αναφέρεται στην Ιστορία Γ’ Λυκείου).
6. Art. Beevor, ό.π. 7. Art. Beevor, ό.π.
7. Μαν. Αναγνωστάκη «Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας ΟΤΤΟ V…»

9-13. Σταμ. Αποστολάκη, ό.π.