Και μια αναφορά τιμής σε δυο από τους πολυγραφότερους συγγραφείς
Τιμώντας την παγκόσμια ημέρα βιβλίου που ήταν στις 23 Απριλίου, ανακαλούμε μνήμες φορέων που συνέβαλαν καθένας με τον τρόπο του στην ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας.
Χάρις στον Γιάννη Παπιομύτογλου έχουμε στοιχεία για τον πρώτο διδάξαντα φορέα που ήταν ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνου που ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1887, με πρωτοβουλία του Εμμανουήλ Γενεράλη, νεαρού τότε φιλολόγου.
Ακολούθησε με πρωτοβουλίες για τη στήριξη του βιβλίου το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου και μεγάλη πνοή στην πνευματική αυτή ενασχόληση έδωσε η Μαρία Τσιριμονάκη δημιουργώντας στη ΧΕΝ τις ομάδες βιβλίου. Η μεγάλη διαφορά από τις άλλες που έκανε ξεχωριστές τις ομάδες αυτές ήταν η παρότρυνση για μελέτη του βιβλίου και όχι μόνο ανάγνωση.
Το 1980 μια παρέα που μοιράζονταν πνευματικές ανησυχίες ίδρυσε τον Σύλλογο Συγγραφέων Λογοτεχνών. Ήταν οι Νίκος Νιουράκης, Χρήστος Λιονής, Εύα Λαδιά, Μιχάλης Παπαδάκης (Δάνδολος) Χρήστος Μακρής, Γιάννης Δεληγιώργης, Λίτσα Πατρελάκη Κουγιουμτζή κ.ά. Το καταστατικό απέκτησε νομική μορφή στο γραφείο του αξέχαστου Γιώργη Δρανδάκη με τη φροντίδα της νεοσσού τότε της νομικής επιστήμης Μαρίας Λιονή. Πόσες και πόσες εκδηλώσεις δεν έγιναν που άφησαν εποχή Εκθέσεις Βιβλίου, Ποιητικοί διαγωνισμοί κ.π.ά.
Ο μεγάλος Μπόρχες όταν ήρθε στο Ρέθυμνο για την εκδήλωση προς τιμήν του, έλαβε ανθοδέσμη από τον Σύλλογο Συγγραφέων Λογοτεχνών πληροφορούμενος για τη δράση του από τον καθηγητή Σηφάκη.
Πολύτιμοι συμπαραστάτες στις δράσεις του συλλόγου ο μακαριστός Μητροπολίτης Τίτος και ο πανεπιστημιακός Νάσος Βαγενάς.
Τέλη της δεκαετίας του ’80 ξεκινά μια σπουδαία συνεργασία με τον Μπάμπη Πραματευτάκη που μελοποίησε ποίηση Ρεθεμνιωτών. Μέρος αυτής είναι στο διαδίκτυο με το γενικό τίτλο Μαρμαρυγές. Είναι ολόκληρο το περιεχόμενο του δίσκου με τον τίτλο αυτό που κυκλοφόρησε το 1990.
Είχε κάνει αίσθηση και ο διαγωνισμός ποίησης που οργανώθηκε επί Αντιδημαρχίας Γιώργη Τσαούλη στο πλαίσιο της αδελφοποίησης Ρεθύμνου Καστενάζο.
Προσωπικά προβλήματα μελών, συγκυρίες και ευτυχώς τυχαία γεγονότα που δεν αμαυρώνουν τη λαμπρή μέχρι τότε πορεία του συλλόγου διέκοψαν τις δράσεις του. Έμεινε το αρχείο του στο Πολιτιστικό Ρέθυμνο που πρόσφατα μάλιστα ολοκλήρωσε ένα όνειρο ζωής τη Ρεθεμνιώτικη Βιβλιοθήκη.
Βιβλιοθήκη με ελεύθερη πρόσβαση: https://politistiko-rethymno.org/category/s2-%ce%b4%cf%81%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b7%cf%81%ce%b9%cf%8c%cf%84%ce%b7%cf%84%ce%b5%cf%82/%cf%81%ce%b5%ce%b8%ce%b5%ce%bc%ce%bd%ce%b9%cf%89%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%b7-%ce%b2%ce%b9%ce%b2%ce%bb%ce%b9%ce%bf%ce%b8%ce%b7%ce%ba%ce%b7/
Αυτή είναι η διεύθυνση μιας βιβλιοθήκης διαφορετικής από τις άλλες που ήρθε να καλύψει ένα κενό. Με προσωπική μου ευθύνη και τη συνεργασία Κατερίνας Παπαδονικολάκη, Μιχάλη Παντινάκη και Μαγδαληνής Κουντουνιώτη η ενότητα αυτή συνεχώς ενημερώνεται. Αυτό πρέπει να τονιστεί γιατί είναι περίπου πενήντα ακόμα πορτραίτα συγγραφέων προς ανάρτηση και ενδεχομένως να τους αναζητήσετε οι επισκέπτες της σελίδας.
Παράλληλα το Πολιτιστικό Ρέθυμνο με τη στήριξη συμπολιτών που διαθέτουν χαρισματική φωνή, θα προχωρήσει σε παραγωγές audio books για κοινωνικές ομάδες που αγαπούν το βιβλίο αλλά δεν είναι σε θέση να διαβάσουν αλλά και για πολυάσχολους που εμπιστεύονται πλέον για το κάθε τι τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Μέχρι σήμερα έχουν γράψει τη φωνή τους στην προσπάθεια αυτή Βαγγέλης Στεφανάκης, Στέλλα Μπιτσάκου, Αιμιλία Μιχελιδάκη, Σταύρος Ρακιντζής, Κωστής Μεργέμογλου κ.ά. Οι πρώτες εγγραφές θα αναρτηθούν μέχρι το τέλος Μαΐου.
Συνεχίζεται επίσης από την Εύα Λαδιά η παραγωγή ντοκιμαντέρ που παρουσιάζουν ντόπιους δημιουργούς. Εντός των ημερών θα αναρτηθεί η λογοτεχνική παρουσία της Βλασίας Μιχαηλίδου Τριπολιτάκη.
Μνήμη Ευάγγελου Σπανδάγου
Τιμώντας μια τέτοια επέτειο δεν θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε έναν από τους πολυγραφότατους Ρεθεμνιώτες συγγραφείς που ήταν ο αξέχαστος Βαγγέλης Σπανδάγος. Και το θεώρησα προσωπικό χρέος να ανάψουμε μαζί ένα κερί στη μνήμη του με μια σύντομη αναφορά στη ζωή του.
Η σχέση μου με τα Μαθηματικά ήταν πάντα η χειρότερη προς μεγάλη λύπη του καθηγητή μου, που συνήθιζε να μου επαναλαμβάνει την απορία του, πώς γίνεται να παίρνω 20 σε αρχαίο άγνωστο κείμενο και να μη νιώθω να λύσω ούτε μια εξίσωση.
Στα πρώτα βήματα της καριέρας μου βρήκα μια μέρα πάνω στο γραφείο μου ένα βιβλίο Μαθηματικών και πριν το ξορκίσω μου τράβηξε το ενδιαφέρον μια εικόνα στο εξώφυλλο. Ήταν ένα έργο τέχνης και μάλιστα με την υπογραφή της αξέχαστης και μοναδικής Λιλής Στεφανάκη – Αντωνιάδου.
Το πήρα στο χέρι και το ξεφύλλισα γεμάτη ενδιαφέρον. Γιατί μέσα από ασκήσεις και γραφήματα έπαιρνε ο αναγνώστης ανάσα με μικρά και μεγάλα ζωγραφικά έργα αλλά και αριστουργηματικές μινιατούρες. Έτσι γνώρισα τον εκδοτικό οίκο ΑΙΘΡΑ και κυρίως τον εμπνευστή αυτής της πρωτοβουλίας τον Ευάγγελο Σπανδάγο.
Ο πολυσήμαντος αυτός επιστήμονας που έφυγε σε ηλικία 80 χρόνων γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 21 Αυγούστου 1940. Ο παππούς του Ευάγγελος Σπανδάγος είχε κατάστημα με είδη πολυτελείας στην οδό Αρκαδίου και ήταν εκδότης της Βενιζελικής εφημερίδας «Ο Αγών». Η γιαγιά του Περσεφόνη Τσαγκαράκη είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη αλλά ο πατέρας της Φραγκίσκος Τσαγκαράκης είχε γεννηθεί στους Λαμπιώτες Αμαρίου και σε ηλικία 20 ετών εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος Σπανδάγος είχε σπουδάσει ηλεκτρονικός και είχε ιδρύσει την πρώτη βιοτεχνία ραδιοφώνων το 1946 στο Ρέθυμνο και Χανιά. Δημιούργησε και τον πρώτο ερασιτεχνικό ραδιοφωνικό σταθμό στην Κρήτη. Κατά τη διάρκεια της κατοχής επισκεύαζε τους ασυρμάτους των ανταρτών και είχε λάβει ενεργό μέλος στην Εθνική Αντίσταση. Για τη δράση του αυτή παρασημοφορήθηκε από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
Ο Ευάγγελος Σπανδάγος υπήρξε ο πρώτος μαθηματικός, που ως καθηγητής και συγγραφέας βοηθημάτων εισήγαγε τη μεθοδολογία στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων και εξέδωσε βιβλία που βοήθησαν πολλές γενιές μαθητών να μυηθούν στα μυστικά των μαθηματικών και να επιτύχουν στις εισαγωγικές εξετάσεις. Το βιβλίο του Συναρτήσεις, Παράγωγοι, Ολοκληρώματα τον καθιέρωσε ως συγγραφέα και φροντιστή. Εκτός από τα μαθητικά βοηθήματα, έχει εκδώσει σειρά βοηθημάτων για μαθητές και φοιτητές, καθώς και πολλές εργασίες σχετικές με τις θετικές επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα. Συνολικά συνέγραψε περισσότερα από 165 βιβλία. Για το συγγραφικό του έργο βραβεύτηκε δύο φορές από την Ακαδημία Αθηνών. Επίσης, δημοσίευσε πολλά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά που αναφέρονται στις θετικές επιστήμες (μαθηματικά, αστρονομία, φυσική, χημεία, ιατρική) στην Αρχαία Ελλάδα.
Από τον Μάιο του 2000 και μετά είχε καταστήσει προσιτή στο νεοελληνικό κοινό την αρχαία ελληνική μαθηματική και αστρονομική γραμματεία, δεδομένου ότι παρουσίασε για πρώτη φορά στη νεότερη Ελλάδα 38 άγνωστα στο ευρύ κοινό έργα Αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών, φυσικών και αστρονόμων. Οι αποκαταστάσεις των αρχαίων κειμένων, οι αποδόσεις στη νεοελληνική και ο δύσκολος σχολιασμός ήταν δικό του έργο. Παράλληλα, πραγματοποίησε έρευνες σε βιβλιοθήκες αραβικών χωρών για τον εντοπισμό χαμένων έργων Αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και αστρονόμων, που, όμως, έχουν σωθεί σε αραβικούς κώδικες. Και πάντα μας τιμούσε με την ενημέρωση από τους πρώτους για τη δράση του αυτή.
Υπηρέτησε επί 28 χρόνια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τα τελευταία χρόνια της εκπαιδευτικής του σταδιοδρομίας υπηρετούσε στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπήρξε ιδρυτής του φυσικομαθηματικού βιβλιοπωλείου και εκδοτικού οίκου – εκδόσεις «Αίθρα», το οποίο τώρα διευθύνει η θυγατέρα του, μαθηματικός και συγγραφέας Ρούλα Σπανδάγου.
Ήταν ενεργό μέλος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, της ΔΑΚΕ Μαθηματικών, καθώς και πολλών πολιτιστικών και επιστημονικών συλλόγων.
Ίδρυσε επίσης τον Όμιλο για την προβολή των αρχαίων ελληνικών μαθηματικών. Για περισσότερα από 15 χρόνια υπήρξε ο παραγωγός και παρουσιαστής της εβδομαδιαίας τηλεοπτικής επιστημονικής εκπομπής Όπερ έδει ποιήσαι του HighTV.
Σπουδαίος δάσκαλος είχε την ικανότητα να είναι αυστηρός και δίκαιος, αλλά ταυτόχρονα προσιτός και αγαπητός στους μαθητές του. Αγαπούσε την καινοτομία και την δια βίου μάθηση. Είχε διδάξει Ευκλείδειο Γεωμετρία από το πρωτότυπο αρχαιο-ελληνικό κείμενο σε μαθητές του γυμνασίου του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1980 έως τον θάνατό του είχε εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές με τίτλους «Ουσιώδεις Ασυνέχειες» και «Απροσδιόριστες μορφές με αόριστες ολοκληρώσεις», καθώς και πέντε συλλογές διηγημάτων με τίτλους «Αντίστροφες απεικονίσεις», «Ματωμένα θεωρήματα», «Απροσδιόριστες προσεγγίσεις», «Υπό ευρεία έννοια» και «Αποκλίνουσες ακολουθίες».
Πολυάριθμες ήταν οι διακρίσεις και βραβεύσεις του Ευάγγελου Σπανδάγου.
Όπως σωστά είχε επισημάνει ο Στέφανος Κρίκκης σε παλαιότερο εκτενές δημοσίευμά του στα «Νέα» των Αθηνών: «Αν ξαφνικά χτυπούσε το τηλέφωνο και κάποιος φίλος του έλεγε ότι σε μια βιβλιοθήκη του εξωτερικού βρίσκεται ένας αραβικός κώδικας, που κρύβει μέσα του ένα κείμενο κάποιου «άγνωστου» αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, τότε το πιο πιθανό θα ήταν ο Ευάγγελος Σπανδάγος να πάρει επιτόπου ταξί για το αεροδρόμιο, ξεχνώντας ακόμα και να κατεβάσει τα στόρια στο βιβλιοπωλείο».
Αυτός είναι ακριβώς ο Βαγγέλης Σπανδάγος που το πάθος του για τους αρχαίους Έλληνες θετικούς επιστήμονες τον ώθησε να εγκαταλείψει πρόωρα την έδρα και να επιδοθεί στην έρευνα με παράλληλη ενασχόληση στο βιβλιοπωλείο του με τις εξαιρετικές εκδόσεις Μαθηματικών και Φυσικής, όπου ανάμεσα στις ασκήσεις και στα θεωρήματα θα βρει ο μαθητής και απανθίσματα ποίησης, έτσι για να «φλερτάρει» τα ενδιαφέροντά του και η λογοτεχνία μήπως και…
Το πάθος του αυτό συμμερίζεται η κόρη του Ρούλα επίσης μαθηματικός.
Κι έτσι παρουσιάστηκε το έργο αρχαίων Ελλήνων επιστημόνων Μαθηματικών και Αστρονομίας, που μέχρι σήμερα δεν είχε αποδοθεί στα νεοελληνικά ή δεν βρισκόταν καθόλου στα βιβλιοπωλεία της χώρας.
Ο Ευάγγελος Σπανδάγος δεν σταμάτησε ποτέ να προβάλει το Ρέθυμνο και να παίρνει πρωτοβουλίες για εκδηλώσεις που θα το οδηγούσαν μεσούρανα. Δυστυχώς όμως. Οι πίκρες που δοκίμασε ήταν πολλές. Έφυγε από ανακοπή καρδιάς εκεί στο μετερίζι του. Εργαζόταν όταν τον διέκοψε ο θάνατος.
Ανδρέας Σταυρουλάκης
Αξίζει μια αναφορά και ο επίσης πολυγραφότατος Ανδρέας Σταυρουλάκης ο αξέχαστος εκπαιδευτικός.
Η πένα του ήταν δωρική, οι προτάσεις σύντομες και περιεκτικές, η φιλοσοφία του «ουκ εν τω πολλώ το ευ». Κι ήταν δώρο Θεού να μιλάς με τον άνθρωπο αυτό, τον δάσκαλο και εκτός έδρας, που σου μετέδιδε χαρισματικά τα πιστεύω του για τις ηθικές αξίες, το πολύτιμο αγαθό της δημοκρατίας, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου.
Το ύφος του ήταν πάντα μειλίχιο κι ο ίδιος πρότυπο ευπρέπειας στους τρόπους, στην εμφάνιση, στον χαρακτήρα.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ήταν επίσης ένας εξαίρετος συγγραφέας και λαογράφος.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης γεννήθηκε το 1907, στο χωριό Μουρνέ Αγίου Βασιλείου. Οι γονείς του ήταν αγράμματοι αγρότες. Αλλά κάθε φορά που μου μιλούσε γι’ αυτούς μου έδινε την αίσθηση ότι μιλούσε για πρυτάνεις της αρχοντιάς και της πρεπιάς. Από τα έξι παιδιά της οικογένειας μόνον ο Ανδρέας σπούδασε. Δεν μπορούσαν οι γονείς του να παραβλέψουν τη ζωηρή του έφεση για μάθηση. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές, σπούδασε παιδαγωγικά και δάσκαλος πια ετοιμάστηκε για τον αγώνα της ζωής. Ήδη κρατούσε περγαμηνές ήθους, επιμέλειας και συνέπειας με ό,τι καταπιανόταν.
Υπηρέτησε τη στοιχειώδη πρωτοβάθμια δημόσια εκπαίδευση με ευσυνειδησία, φιλοπονία και αγάπη επί 38 ολόκληρα χρόνια. Τα 25 από αυτά τα πέρασε στην ύπαιθρο δείγμα του ασυμβίβαστου χαρακτήρα του. Εκείνα τα χρόνια, που όλα τα καθόριζε το φρόνημα του δασκάλου και η άριστη σχέση με τον επιθεωρητή, οι δημοκράτες και οι απροσκύνητοι δάσκαλοι δεν καλοπερνούσαν.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ως δάσκαλος άφησε τα έντονα ίχνη του στα χωριά, Αείμονας, Καρίνες, Σπήλι, Ασώματος, Ορνέ, Αγιος Βασίλειος.
Κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής υπηρέτησε στο 22ο και 23ο Πολυθέσια Πειραιά και στο 1ο Πολυθέσιο Γυθείου σαν αποσπασμένος, ενώ το 1953 μετατέθηκε στο 2ο εξαθέσιο σχολείο Ρεθύμνου από όπου και συνταξιοδοτήθηκε με τον βαθμό του διευθυντή το 1966.
Από τα πρώτα χρόνια που υπηρετούσε στην εκπαίδευση ασχολήθηκε παράλληλα με τη δημοσιογραφία. Στα χωριά που ήταν δάσκαλος εργαζόταν και σαν ανταποκριτής επαρχιακών εφημερίδων. Λάτρευε το διάβασμα και το γράψιμο ήταν η διαφυγή του. Ασχολήθηκε με ζήλο στη συλλογή λαογραφικού υλικού και συνέγραψε πάνω από 250 κρητικές ηθογραφίες. Απλά και γλαφυρά τα διηγήματα αυτά αποπνέουν την αγνότητα της παράδοσης. Έθιμα, ήθη, θρύλοι και δοξασίες παρελαύνουν από ενότητες γραμμένες με φροντίδα και γλωσσικό πλούτο.
Είχε δημοσιεύσει γύρω στα 500 κρητικά ανέκδοτα, καθώς και πολλά δίστιχα, παροιμίες και παραδόσεις.
Αυτά όλα τα είχε ταξινομήσει με το μεράκι αρχειοθέτη υποδειγματικά κι όπως μου έλεγε μπορούσε με κλειστά μάτια να ανασύρει το φάκελο που τον ενδιέφερε ανά πάσα στιγμή.
Κάθε τοπική εφημερίδα είχε κείμενά του και μάλιστα σε τακτικές περιόδους. Ήταν ανεξάντλητος σε θεματική χωρίς να επαναλαμβάνεται. Ποτέ δεν έθιγε γνωστό θέμα αν δεν είχε ο ίδιος να προσθέσει μερικές πινελιές από προσωπική έρευνα. Και που δεν βρίσκεις κείμενά του «Κρητική Επιθεώρηση», «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Βήμα», «Ελεύθερη Γνώμη» από τις καθημερινές εφημερίδες, στην εβδομαδιαία «Αλλαγή», στα Λαογραφικά και ιστορικά περιοδικά «Προμηθέας», «Ρεθεμνιώτικα Χρονικά», και «Κέντρος».
Εκατοντάδες τα άρθρα του, οι μελέτες, οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις και τα χρονογραφήματα.
Μέσα από τα κείμενά του ο Σταυρουλάκης διακήρυξε σύγχρονες προοδευτικές αντιλήψεις και ιδέες.
Με θάρρος και παρρησία αντιμετώπισε τις σαθρές αντιλήψεις του καιρού του, τη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη, την οπισθοδρομικότητα, τις αναχρονιστικές μεθόδους, την παραποίηση και καπηλεία της θρησκείας από μερίδα του Κλήρου. Και είχε τη λεβεντιά να διασαλπίσει την ανάγκη μεταρρυθμίσεων.
Έδωσε αγώνα για να καταργηθούν τα κόλλυβα στα μνημόσυνα και προώθησε τις δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα αντί για μνημόσυνα.
Επιδόθηκε ιδιαίτερα και στη βιβλιοκριτική δημοσιεύοντας πάνω από 300 στον τοπικό τύπο. Από τις εκδόσεις του θα πρέπει να αναφέρουμε «Παιδαγωγικά Ερεθίσματα» 1949, «Αγωγή στην πράξη» 1959, «Η παιδική ζήλεια» 1960, «Οι καταχανάδες» 1982, «Αγώνες και κτυποκάρδια της Κατοχής» 1984. «Οι συμπληγάδες», «Ιστορικά θέματα», «Επιλογές», «Αγωγή και παιδί» και τη μονογραφία «Τα μοναχοπαίδια».
Διετέλεσε και από τους στενούς συνεργάτες του Ραδιοφωνικού Σταθμού Κρήτης.
Έφυγε αθόρυβα τον Ιούλιο του 1997. Αλλά εκείνοι που τον έζησαν από κοντά δεν ένοιωσαν ποτέ την απουσία του. Σαν δάσκαλος, σαν δημοσιογράφος, σαν δημοκράτης, σαν «άνθρωπος» άφησε παντού τα χνάρια του. Ο Αλέκος το σύνηθες όνομα που έδινε στον ήρωα των διηγημάτων του, αυτοβιογραφικά τα περισσότερα, παραμένει τόσο οικείος να διδάσκει θάρρος και πίστη.
Ένα μικρό κερί ανάβουμε στη μνήμη του με το αφιέρωμα αυτό. Ασήμαντο μπροστά στο τόσο φως που σκόρπισε με την πληθωρική εκπαιδευτική και συγγραφική παρουσία του όπου κι αν έγραψε, όπου κι αν δίδαξε. Για να έχει έτσι επάξια κερδίσει την υστεροφημία ενός Ρεθεμνιώτη που ήξερε να τιμά τις παραδόσεις και να υπηρετεί τις ηθικές αξίες με κάθε τίμημα.
