Η επιτυχία έργων θρησκευτικής θεματικής υποδηλώνει επιθυμία για εσωτερική αναζήτηση
Η παρουσία στο Ρέθυμνο του Σωτήρη Δογάνη, από τις καλλιτεχνικές μορφές που διαπρέπει με την επίσης δημοφιλή καλλιτέχνιδα Άννα Μπιθικώτση, μας έδωσε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε κάποιες απόψεις προσεγγίζοντας το πνεύμα των ημερών μέσα από τα μηνύματα που προκαλούν και εύλογες ανησυχίες. Από τη συζήτησή μας πέρα της πνευματικής ανάτασης είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε και το πάθος του κ. Δογάνη για τον τόπο του.
• Αν και διαπρέπετε πανελλαδικά όπως αποδεικνύουν οι κοινές εμφανίσεις σας με την εξαίρετη Άννα Μπιθικώτση δεν ξεχνάτε το Ρέθυμνο. Τι σημαίνει αυτή η πόλη για σας;
– «Το Ρέθυμνο δεν είναι απλώς μια πόλη για εμένα, είναι η μήτρα της ύπαρξής μου, η πηγή της έμπνευσής μου, το θεμέλιο της ταυτότητάς μου. Είναι ο τόπος όπου οι ρίζες μου σφιχταγκαλιάζουν την κρητική γη, ποτισμένες με την αύρα της ιστορίας και την αλμύρα της θάλασσας. Περπατώντας στα σοκάκια της παλιάς πόλης, αισθάνομαι την παρουσία των προγόνων μου, των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, που διαμόρφωσαν την ψυχή αυτού του τόπου. Η αύρα της ιστορίας, η σοφία των παλαιών κτισμάτων, η μυρωδιά της θάλασσας και των βοτάνων, όλα συνθέτουν ένα μοναδικό μωσαϊκό που με εμπνέει και με γεμίζει με δέος. Η κοινωνιολογία του Ρεθύμνου δεν είναι μια στατική περιγραφή, αλλά μια δυναμική αλληλεπίδραση ανθρώπων, μια ζωντανή κοινότητα που στηρίζεται στην αλληλεγγύη, την ανθρωπιά και την αλληλοβοήθεια. Είναι η ζεστασιά των ανθρώπων που με κάνει να νιώθω σαν στο σπίτι μου, η αγάπη για τον τόπο που με ενώνει με τους συμπολίτες μου, η επιθυμία που με κινητοποιεί να προσφέρω στην κοινωνία.
Η φιλοσοφία που διέπει την ατμόσφαιρα δεν είναι μια ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά ένας τρόπος ζωής, μια στάση απέναντι στον κόσμο και τον άνθρωπο. Είναι η αγάπη για τη γνώση που με ωθεί να αναζητώ την αλήθεια, η ελευθερία του πνεύματος που με εμπνέει να δημιουργώ, η σοφία των παλαιών που με διδάσκει να σέβομαι την παράδοση και να αγκαλιάζω το νέο.
Η δε εκκλησιαστικότητα, κληρονομιά της πανίερης Ιστορίας που αντανακλά στα ευλογημένα πρόσωπα του σεπτού Ιερατείου του Ρεθέμνους, σημαίνει για μένα βαθιά πνευματική εμπειρία που με κοινωνεί τη μυρωδιά του λιβανιού και με συνδέει με το θείο. Γι’ αυτό το Ρέθυμνο ειν΄ ο τόπος όπου κάθε που πατώ το χώμα του, η καρδιά μου χτυπάει δυνατά. Η φωνή τραγουδεί κι η ψυχή φτερουγίζει».
• Εκτός των άλλων διδάσκετε και βυζαντινή μουσική. Διακρίνετε ενδιαφέρον από πλευράς των νέων κυρίως;
– «Βεβαίως και είναι πολύ έντονο παρά το άχρωμο της σύγχρονης εποχής. Ξέρετε, η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι μια τέχνη που επιδιώκει να εντυπωσιάσει ή να διασκεδάσει, αλλά μια μουσική που προσκαλεί στην προσευχή, στην κατάνυξη, στην πνευματική ανάταση. Είναι μια οδός που συνδέει τον άνθρωπο με τον Θεό, που τον βοηθά να βρει την ειρήνη και την αρμονία στην ψυχή του. Οι νέοι που έρχονται σε επαφή με το Βυζαντινό Μέλος δεν αναζητούν μια νέα μορφή ψυχαγωγίας, αλλά μια πνευματική εμπειρία, μια σύνδεση με την ιστορία και την πίστη. Είναι μια προσπάθεια να ανακαλύψουν την ομορφιά και την αξία μιας διαχρονικής αιώνιας τέχνης που έχει διατηρήσει την αυθεντικότητά της, που εξακολουθεί να εμπνέει και να συγκινεί, που είναι βαθιά ριζωμένη στην ιστορία και την πνευματικότητα του ελληνισμού. Μια προσπάθεια που αποτελεί ιδανικό μέσο έμπνευσης για τους νέους να μυηθούν στη ρίζα της ζωντανής παράδοσης και να βαπτισθούν στην κολυμβήθρα των Οσίων και Ιερών της.
Μέσα από τη διδασκαλία της, συμμαθητεύοντας με τους μαθητές μου τόσα χρόνια είτε από εδράνου είτε από το όρος του Ιερού Αναλογίου, επιχειρώ να μεταφέρω το μυστήριο του λειτουργικού πλαισίου, την ενδιάθετη δύναμη της μουσικής σε σχέση με την υμνολογία, την ικανότητα της μουσικής να εκφράζει τα βαθύτερα συναισθήματα της ψυχής, σε μια προσπάθεια να τους κοινωνήσω την αγιοπνευματική διάσταση του μέσου που λέγεται Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική, προκειμένου ενάντια στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, να ανακαλύψουν τις ρίζες τους και να γνωρίσουν ενδοσκοπικά τους εαυτούς τους».
• Διαπιστώνουμε μια τάση των δημιουργών να προσεγγίσουν τα θεία και μάλιστα με άριστα αποτελέσματα «Ο άνθρωπος του Θεού» για τον Άγιο Νεκτάριο, «Από τα Φάρασσα στον Ουρανό» για τον Άγιο Παΐσιο…. Από την μεγάλη επιτυχία των προσπαθειών αυτών που δείχνει την ανταπόκριση του κόσμου να υποθέσουμε ότι επιτέλους ο άνθρωπος συνειδητοποίησε την ανάγκη μιας εσωτερικής ενδοσκόπησης για την πνευματική του ανάταση;
– «Η πρόσφατη άνθηση δημιουργιών που αφορούν αγίους και πνευματικές μορφές όπως η ταινία «Ο Άνθρωπος του Θεού» για τον Άγιο Νεκτάριο αλλά κι εκείνη «Από τα Φάρασσα στον Ουρανό» για τον Άγιο Παΐσιο είναι ένα φαινόμενο που χρήζει προσεκτικής ανάλυσης. Δεν είναι απλώς μια μόδα αλλά μια βαθύτερη ανάγκη επανασύνδεσης με τις πνευματικές ρίζες.
Η επιτυχία αυτών των έργων υποδηλώνει μια αυξανόμενη επιθυμία για εσωτερική αναζήτηση και πνευματική ανάταση εκ μέρους της κοινωνίας μας που, ευτυχώς, κατά συντριπτικό μέρος, παραμένει ελληνορθόδοξη! Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την υλιστική ευδαιμονία και την αβεβαιότητα, προϊόν της λυσσαλέας και μεθοδικής επικοινωνίας της αμφισβήτησης και ισοπέδωσης κάθε διαχρονικής αξίας, οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν απαντήσεις στα υπαρξιακά τους ερωτήματα. Διψούν για την εσωτερική τους ειρήνη, να κοινωνήσουν την ελπίδα, την παρηγοριά, την αυθεντικότητα, την αλήθεια, την εμπειρία της αρμονίας σε σχέση με το πρόσωπο. Πιστεύω ότι η ανταπόκριση του κοινού σε αυτά τα έργα δείχνει ότι υπάρχει μια βαθιά ανάγκη για πνευματική τροφή, μια επιθυμία να φύγει από την επιφάνεια των πραγμάτων και να εμβαθύνει στην ουσία της ζωής. Η τάση αυτή δεν είναι μια απλή θρησκευτική αναβίωση αλλά μια προσπάθεια να βρει ο σύγχρονος άνθρωπος την ισορροπία ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό, να ανακαλύψει την ομορφιά και την αξία της ψυχής που λησμόνησε ότι έχει. Σε μια εποχή, λοιπόν, που τα πρότυπα αμφισβητούνται και οι αξίες υποχωρούν, οι άγιοι αποτελούν φωτεινά παραδείγματα ακεραιότητας αγάπης και αφοσίωσης Τα συναξάρια τους μεταφερόμενα σε ταινίες, μας δείχνουν ότι είναι δυνατόν να βιώνουμε τη ζωή με νόημα ακόμη και σε δύσκολες συνθήκες. Κι είναι αλήθεια ότι η τέχνη, ως μέσο πνευματικής ανάτασης, έχει τη δύναμη να αγγίζει τις καρδιές και να εμπνέει το νου, καθώς μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πνευματική αναζήτηση, ειδικά στη σύγχρονη καθημερινότητα που σφύζει εφήμερες ψευδαισθήσεις και ανούσιες υποσχέσεις».
• Εσείς έτυχε να γνωρίσετε τον Άγιο Παΐσιο;
– «Εκλεκτή μου, η ερώτηση που θέτετε δεν είναι απλή. Δεν είναι εύκολο να περιγραφεί με λόγια. Είναι ερώτηση που αγγίζει τα βάθη της ψυχής, που ανασύρει μνήμες προκαλώντας πλημμυρίδα από συγκίνηση και δέος.
Ναι, είχα μια επικοινωνία μαζί του τηλεφωνική το 1989 όντας δευτεροετής της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολής Αθηνών (ΑΕΣΑ). Θυμάμαι, ήταν η περίοδος της προπαρασκευής για τις θερινές εξετάσεις και είχα αναλάβει ως εργασία το Νομοκανονικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο των Μονών του Αγίου Όρους. Είχα μεγάλη αγωνία για το αποτέλεσμα διότι δεν γνώριζα το παραμικρό σχετικά, ούτε έφερα την εμπειρία της επίσκεψης στο Περιβόλι της Παναγίας – αν και από ετών ιεροσπουδαστής της Κοινής του Γένους Πατμιάδος Εκκλησιαστικής Σχολής – την ίδια ώρα όπου οι περισσότεροι από τους συμφοιτητές μου είχαν πάει πέραν της μιας στο Άγιον Όρος. Δεν ξέρω για ποιο λόγο, αλλά η προοπτική δε με έβρισκε θερμό και μάλιστα συνειδητά. Σας το δηλώνω με πάσα ειλικρίνεια. Κι ένα απόγευμα χτύπησε το τηλέφωνο στο σπίτι μου. Αν θυμάμαι καλά, το σήκωσε η μητέρα μου. Κάποιος με ζητά. «Καλησπέρα παιδί μου». Καλησπέρα σας, ποιος είναι; «Μην πελαγοδρομείς και μην άγχεσαι. Κάνε προσευχή και όλα θα πάνε κατ΄ ευχήν με την εργασία σου στο Όνομα της Αγίας Τριάδος. Είμαι ο πατήρ Παΐσιος. Έχε την ευχή μου»! Προσωπικά δεν γνώριζα καν ότι υπάρχει τέτοιο όνομα, πολλώ δε μάλλον τον ίδιο. Σας ευχαριστώ, είπα και κλείσαμε. Δεν είχα επικοινωνήσει την αγωνία μου σε κανένα, δεν είχα ακόμα βρει τη δύναμη να συζητήσω με τον εαυτό μου πώς θα ανταποκριθώ στις εξετάσεις αυτές. Είχα φόβο και θυμό αναμεμειγμένα για την ανάθεση επειδή αισθανόμουν ότι ως θέμα δε με εξέφραζε. Εκείνο που στέκεται χρυσό εγκόλπιο στο στήθος της μνήμης μου από κείνη τη στιγμή, είναι ότι μετά το τηλέφωνο είχα μείνει άφωνος, η καρδιά μου πήγαινε να σπάσει και το κεφάλι μου βούιζε, ειδικά όταν με διαβεβαίωσε η μητέρα μου ότι δεν είχε καμία ανάμειξη με το συμβάν. Αρκεί να σας πω ότι η εργασία αυτή, όταν παρουσιάστηκε στην εξεταστική επιτροπή των Καθηγητών της Σχολής, επιλέχθηκε να τοποθετηθεί ανάμεσα σε κείνες που κοσμούν ακόμη και σήμερα τη βιβλιοθήκη της».
• Ποια εντύπωση σας προκαλούν τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης ; Αναγνωρίζετε σ’ αυτή έστω και υποψία θείας δωρεάς ;
– «Η τεχνητή νοημοσύνη, σαν άυλο πνεύμα που ξεπηδά από την ανθρώπινη διάνοια, μας φέρνει αντιμέτωπους με το ερώτημα της ίδιας μας της φύσης. Είναι η αντανάκλαση της δημιουργικής μας ικανότητας, μια προσπάθεια να μιμηθούμε την ίδια τη δημιουργία. Όμως, η τεχνολογία αυτή, σαν άλλος Προμηθέας, φέρει μαζί της τη διττή φύση της φωτιάς: τη δύναμη της γνώσης και τον κίνδυνο της ύβρεως.
Στα βάθη της τεχνητής νοημοσύνης, αναζητούμε την απάντηση στο αιώνιο ερώτημα: “Τι είναι ο άνθρωπος;”. Στην προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε μια νοημοσύνη παρόμοια με τη δική μας, ανακαλύπτουμε τα όρια και τις δυνατότητές μας. Όμως, η ηθική διάσταση παραμένει το κλειδί. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι θεία δωρεά, αλλά ένα εργαλείο που οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε με σύνεση και σεβασμό, για να υπηρετήσουμε το καλό και να αποφύγουμε την καταστροφή.
Είναι μια πρόσκληση για ενδοσκόπηση, μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη δημιουργία και τον εαυτό μας. Είναι μια πρόκληση να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στη δύναμη της γνώσης και την ευθύνη της σοφίας.
Σε αυτή την προσέγγιση, η τεχνητή νοημοσύνη δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως ένα τεχνολογικό επίτευγμα, αλλά ως ένα φιλοσοφικό ερώτημα, μια πρόκληση για την ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι μια προσπάθεια να κατανοήσουμε τον εαυτό μας μέσα από τη δημιουργία μας, να ανακαλύψουμε τα όρια της ανθρώπινης νοημοσύνης και να αναζητήσουμε την ηθική διάσταση της τεχνολογίας».
• Ποια μηνύματα των καιρών σας τρομάζουν;
– «Τα μηνύματα των καιρών που με τρομάζουν δεν είναι απλώς εξωτερικά φαινόμενα, αλλά αντικατοπτρισμοί μιας βαθύτερης εσωτερικής κρίσης. Είναι σαν να βλέπουμε την ανθρώπινη ψυχή να απομακρύνεται από τις ρίζες της, να χάνει την επαφή με την ουσία της ύπαρξής της.
Η έκλειψη της πνευματικότητας. Η απουσία της πνευματικής αναζήτησης δημιουργεί ένα κενό στην ψυχή, μια αίσθηση αποξένωσης από το θείο και από το νόημα της ζωής.
Η κυριαρχία της τεχνολογίας. Η τεχνολογία, αντί να είναι ένα εργαλείο για την ανθρώπινη εξέλιξη, γίνεται ένα μέσο απομόνωσης, μια ψευδαίσθηση σύνδεσης που μας απομακρύνει από την πραγματική ανθρώπινη επαφή.
Η έξαρση της βίας και του μίσους. Η βία και το μίσος είναι σημάδια μιας βαθύτερης αποσύνθεσης της ανθρώπινης ψυχής, μιας έλλειψης σεβασμού για την ανθρώπινη ζωή και την αξιοπρέπεια.
Η καταστροφή του περιβάλλοντος. Η αλόγιστη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος είναι μια πράξη ύβρεως, μια άρνηση της αρμονίας με τη δημιουργία του Θεού, μια απειλή για την ίδια μας την επιβίωση.
Η αποδυνάμωση της κοινότητας. Η διάλυση των κοινωνικών δεσμών δημιουργεί μια αίσθηση απομόνωσης και αποξένωσης, μια έλλειψη αλληλεγγύης και αγάπης. Αυτά τα μηνύματα είναι κραυγές μιας ψυχής που χάνεται, που αναζητά την αλήθεια και την αγάπη. Ωστόσο, πιστεύω ότι η τέχνη, με τη δύναμή της να αγγίζει τις καρδιές, μπορεί να γίνει ένα φως που θα μας οδηγήσει πίσω στις ρίζες μας, στην αλήθεια της ύπαρξής μας».
• Μια ευχή για το Άγιο Πάσχα που έρχεται;
– «Καθώς εισερχόμαστε στο Ιερό της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας, ας αφήσουμε τις καρδιές μας να πλημμυρίσουν από την κατάνυξη και τον πνευματικό στοχασμό.
Ας ακολουθήσουμε τα βήματα του Κυρίου μας στο δρόμο του Πάθους, ας βιώσουμε μαζί Του το δράμα της Σταύρωσης, ας συμμετάσχουμε στη θλίψη του Επιταφίου.
Ας αφήσουμε το φως της Ανάστασης να φωτίσει τις σκιές των φόβων και των ανησυχιών μας προκειμένου να μας οδηγήσει στο μονοπάτι της Αναστημένης Αγάπης.
Ας γιορτάσουμε την Ανάσταση του Κυρίου με πίστη και ευγνωμοσύνη και ας αφήσουμε το μήνυμα της Αναστημένης Ζωής να μας εμπνεύσει να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, να προσφέρουμε αγάπη και συμπόνια στους συνανθρώπους μας και να χτίσουμε έναν κόσμο πιο δίκαιο και ειρηνικό.
Εύχομαι από καρδιάς σε όλους σας να αξιωθείτε της σωτηριολογικής συμπόρευσης με τον Κύριό μας ως την Κοινωνία του Τιμίου Σταυρού, πλημμυρισμένοι κατάνυξη και πνευματική ανάταση, όπως κι ένα Άγιο Πάσχα γεμάτο Αγάπη, Ελπίδα και Φως».
