Η ανακοίνωση, πριν ένα μήνα σχεδόν, του νέου κυβερνητικού σχήματος άνοιξε ξανά τη συζήτηση για τη συμμετοχή τεχνοκρατών σε μια κυβέρνηση. Τα 18 από τα 51 στελέχη της νέας κυβέρνησης, είναι πρόσωπα που δεν έχουν ποτέ στο παρελθόν ασχοληθεί με την ενεργό πολιτική. Τι είναι όμως οι τεχνοκράτες; Πρόκειται για στελέχη του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα, με ανώτατη εκπαίδευση, μεγάλη εμπειρία και βαθιά γνώση ενός συγκεκριμένου τομέα. Οι τεχνοκράτες κατέχουν εξέχουσες θέσεις στις κυβερνήσεις, ιδίως σε περιόδους οικονομικών και πολιτικών κρίσεων. Από το 2009 ο αριθμός των υπουργών τεχνοκρατών υπερδιπλασιάστηκε στην Ευρώπη κυρίως σε θέσεις που αφορούν οικονομικής φύσεως διαχειριστικά ζητήματα.
Η κριτική που ασκείται στην εκτεταμένη χρήση τεχνοκρατών σε μια κυβέρνηση, είναι ότι οι τεχνοκρατικές διοικήσεις αποτελούν απειλή για τη δημοκρατία, τόσο άμεσα, αντικαθιστώντας τους πολιτικούς των εκλεγμένων κομμάτων με μη εκλεγμένους αξιωματούχους, όσο και μακροπρόθεσμα, καθώς δυνητικά μπορούν να τροφοδοτήσουν μια λαϊκή ή λαϊκιστική αντίδραση. Από την άλλη η έννοια των τεχνοκρατών πολλές φορές συνδέεται με την ιδέα εφαρμογής σκληρών δημοσιονομικών μέτρων. Ο λόγος που γίνεται αυτή η σύνδεση είναι ότι οι τεχνοκράτες κάνουν εισηγήσεις ή παίρνουν αποφάσεις στη βάση και τη μελέτη κυρίως των αντικειμενικών δεδομένων και των οικονομικών μηχανισμών, χωρίς να λαμβάνουν και τόσο υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα. Στα θετικά της συμμετοχής τεχνοκρατών σε μια κυβέρνηση, πέραν των εξειδικευμένων γνώσεων του αντικειμένου που αναλαμβάνουν, συμπεριλαμβάνονται η μείωση της επιρροής των πελατειακών δικτύων μεταξύ των κομμάτων και των ψηφοφόρων και η σαφέστερη διάκριση μεταξύ εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας.
Γιατί όμως πρέπει σαν πολίτες να φοβόμαστε πρόσωπα του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα με ανώτατη κατάρτιση και εμπειρία σε συγκεκριμένο τεχνικό τομέα; Γιατί η επιλογή αποκλειστικά ανθρώπων του κομματικού σωλήνα, που πάντοτε γίνεται και με κριτήρια εσωκομματικών ισορροπιών, θεωρείται καλύτερη επιλογή από ανθρώπους με γνώση του τρόπου που λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχουν αντίληψη των αγορών και των νέων τεχνολογιών, που διατηρούν δίκτυα γνωριμιών στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου και στις μεγαλύτερες δεξαμενές σκέψης;
Η θεωρία γύρω από την τεχνοκρατική διακυβέρνηση διατυπώνει τα υπέρ και τα κατά. Επί του πρακτέου η αλήθεια είναι ότι η διοίκηση του ελληνικού κράτους πάσχει τόσο από στελέχωση όσο και από οργάνωση, με προβλήματα που χρίζουν άμεσης επίλυσης. Αν είχαμε μια διοικητική μηχανή να λειτουργεί όπως πρέπει δεν θα είχαμε ανάγκη τους τεχνοκράτες. Τώρα όμως τους έχουμε. Από την άλλη, μια αμιγώς τεχνοκρατική κυβέρνηση δεν έχει μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας καθότι στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης, ενώ συχνά στρέφει τους πολίτες προς τους λαϊκιστές. Ένα λειτουργικό και νομιμοποιημένο κυβερνητικό σχήμα είναι εκείνο στο οποίο, πολιτικοί και τεχνοκράτες, συνεργάζονται αρμονικά σε μια σοβαρή και αποτελεσματική κυβέρνηση. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι τεχνοκράτες της νέας κυβέρνησης ορίστηκαν ως υφυπουργοί κάτω από έναν αιρετό υπουργό. Με τον τρόπο αυτό διατηρούνται απόλυτα οι ισορροπίες μεταξύ νομιμοποιημένης πολιτικής εξουσίας με εκλεγμένα από τους πολίτες πρόσωπα και μη εκλεγμένων τεχνοκρατών που γνωρίζουν καλά τα ζητήματα τα οποία καλούνται να διαχειριστούν.
Αν το σχήμα αυτό τελικά θα λειτουργεί αποτελεσματικά ή θα υπάρξουν συγκρούσεις μεταξύ υπουργών – υφυπουργών θα φανεί στην πορεία. Το σίγουρο είναι ότι αυτή τη στιγμή πρέπει να τρέξουμε μπροστά. Και αυτό απαιτεί την παρουσία ανθρώπων που «ξέρουν τη δουλειά». Που θα παίρνουν τις αποφάσεις τους με βάση τα αντικειμενικά στοιχεία και όχι τις πολιτικές φιλοδοξίες. Έχουμε ανάγκη τους τεχνοκράτες τουλάχιστον μέχρι το ελληνικό κράτος και η διοίκηση να φτάσουν στο σημείο να λειτουργούν αυτόνομα και οργανωμένα. Τότε ίσως δεν θα είναι απαραίτητη η παρουσία τους. Τώρα όμως είναι. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που είχε μάθει να μισεί τους τεχνοκράτες και να αγαπά τους λαϊκιστές. Το σημερινό κυβερνητικό μείγμα αιρετών και τεχνοκρατών αποτελεί μια ευκαιρία για να αλλάξει αυτή η αντίληψη. Εάν αυτό θα επιτευχθεί είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την επιτυχία της ίδιας της κυβέρνησης.
* Ο Γεώργιος Νάστος είναι ιδιωτικός υπάλληλος, πολιτικός επιστήμονας