Κινδύνευε να μείνει στην αφάνεια ένα έγκλημα των ναζί που συγκλονίζει ακόμα και σήμερα
Η Καλή Συκιά αφύπνισε μνήμες ιστορικού μεγαλείου και την π. Κυριακή. Όπως πάντα όμως μια γυναίκα ήταν ο κινητήριος μοχλός των πάντων χωρίς επίδειξη, χωρίς να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον Μια γυναίκα που χωρίς τους αγώνες της κανένας δεν θα γνώριζε για την τραγωδία στην Καλή Συκιά
Η πρώτη που μου μίλησε για την κ. Βασιλική Κωστάκη – Μπαμιάκη ήταν η καλή μου φίλη κ. Ευγενία Κοτζαμπασάκη – Ψαρουδάκη.
Και με δική της παρότρυνση πήγα στο Νοσοκομείο, κατέβηκα σε ένα εφιαλτικό χώρο σχεδόν δίπλα στο νεκροτομείο, αλλά με το άνοιγμα της πόρτας που ασκούσε το λειτούργημα της φυσικοθεραπεύτριας η κ. Μπαμιάκη η ατμόσφαιρα άλλαξε.
Είδα πλασματάκια με κινητικά προβλήματα να προσπαθούν για την καλυτέρευσή τους και δίπλα μια κυρία που ακτινοβολούσε καλοσύνη να τους έχει μεταβάλει τον χώρο σε μικρό παράδεισο. Είδα γονείς να τη χαιρετούν με ευγνωμοσύνη κι εκείνη να ανταποκρίνεται με ένα τεράστιο χαμόγελο.
Κι αυτά που σας καταθέτω συνέβησαν πριν πολλά χρόνια όταν η θεραπεία ενός παιδιού με κινητικά προβλήματα δεν είχε λύσεις έστω και μερικής αποκατάστασης. Η κ. Μπαμιάκη με αυταπάρνηση και συνεχή μελέτη πέτυχε το ακατόρθωτο. Κατάφερε κυρίως να μεταλαμπαδεύσει ελπίδα και κουράγιο για περισσότερους αγώνες μέχρι την ποθητή αποκατάσταση.
Γεγονότα μας έφεραν κοντά και μερικά χρόνια αργότερα όταν δημιουργήθηκε σύλλογος για την υποστήριξη του έργου της Μητρόπολης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων.
Εκεί πρωτοπόρος και συνεπής σε κάθε υποχρέωση πάντα η κ. Μπαμιάκη.
Παράλληλα όμως είχε βάλει μεγάλο στόχο να αναδείξει την τραγωδία του χωριού της Καλή Συκιά που γνώρισε όλη τη φρίκη από τους Σουμπερίτες. Και μέσα στα θύματα, μια από τις γυναίκες που θανατώθηκαν στις φλόγες από εκείνα τα τέρατα ήταν και η γιαγιά της.
Κι όμως ενώ αναδείχτηκαν σιγά-σιγά τα μαρτυρικά χωριά, η Καλή Συκιά έμενε στην αφάνεια.
Δεν έχει μόνο βέβαια αυτό το τραγικό γεγονός να παρουσιάσει το χωριό στο ιστορικό παρελθόν του.
Χωριό με μακραίωνη ιστορία
Αυτό αναζήτησε μέχρι τις ρίζες του η υπέροχη αυτή γυναίκα πρότυπο εθελοντικής προσφοράς κι είναι τόσο ενδιαφέρονται όσα μας έδωσε με τη μεστή γραφή της.
«Από τα ιστορικά στοιχεία που συλλέξαμε», αναφέρει σε συνέντευξή μας, «και την προφορική παράδοση, οι οικισμοί Άνω Καλής Συκιάς και Κάτω Καλής Συκιάς είναι γνωστοί από την Ενετοκρατία. Ο Στέργιος Σπανάκης «Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων», αναφέρεται στις Βενετσάνικες απογραφές από τον Μπαρόζι 1577 από τον Καστροφύλακα με 70 κατοίκους αντίστοιχα ο κάθε οικισμός. Στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο Ρεθύμνου αναφέρονται και οι δύο οικισμοί. Το χωριό πληρώνει 18 χαράτζια κεφαλικό φόρο και ο ίδιος αριθμός σπιτιών πληρώνει και φόρο καφτανίου (απογραφικοί πίνακες) κατά Σταυρινίδη το 1659. Ονόματα και των δύο οικισμών αναφέρονται στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο: Υαnί, Μοtί, Μichali, Andraiyo, Konstandin, Manoli, Draganigo. Yorgi Pateraki, Kali Vlastopoyla, Zabeta Kostopoyla,Yorgi Instancuraki, Fokopoyla, Gumene Kozma (ηγούμενος στην Μονή Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα), Mehmed Abdyllah, Kali & Elena Papazopoula, Sifopoula.
Έξι χρόνια μετά την Τουρκική εισβολή στην Κρήτη 1644, οι Κρητικοί έχουν νέο αφεντικό, νέο καταπιεστή. Επιβάλλουν δυσβάστακτες σκληρές φορολογίες μόνο σε αυτούς.
Η έναρξη της Κρητικής Επανάστασης επικυρώνεται με την απόφαση της γενικής συνέλευσης στην Παναγία τη Θυμιανή στις 29 Μαΐου 1821, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι διαφόρων επαρχιών και εκφράζουν το αίτημα προς τους παρόντες Σφακιανούς να ορίσουν ικανούς αρχηγούς για κάθε επαρχία. Στη συνέλευση αυτή δύο μόνο επαρχίες οικειοθελώς ανέλαβαν ντόπιοι την μεγάλη ευθύνη ο Γεώργιος Τσουδερός για την επαρχία Αγίου Βασιλείου, μετά από πρόταση του αδελφού του Μελχισεδέκ Ηγουμένου της Μονής Πρέβελη και για την επαρχία Αποκορώνου ο Σήφακας καταγόμενος από τη Νίμπρου.
Στην Επανάσταση του 1821 αναφέρει ο Μ. Χουρμούζης Βυζάντιος 1830-1831 χάθηκε ο μισός πληθυσμός. Το 1821 είχε η Κρήτη 266.355 κατοίκους (1.186 χωριά) και το 1823 135.875 κατοίκους ( 1.126 χωριά).
Το χωριό με τους «διπλούς» άνδρες
Στους οικισμούς Άνω και Κάτω Καλής Συκιάς έζησαν και έδρασαν επαναστάτες, αγωνιστές στις Κρητικές εξεγέρσεις. Γυναικόπαιδα θυσιάστηκαν για τον αγώνα. Η προφορική παράδοση περιγράφει τους άνδρες με ιδιαίτερο σωματότυπο, διπλοί άντρες. Ανάστημα υψηλό, υπερφυσική μυϊκή δύναμη με προέκταση της Σπονδυλικής στήλης σε ουρά και με διπλή οδοντοστοιχία στην κάτω σιαγόνα. Υπάρχουν ζώντες μάρτυρες για την περιγραφή ενός κρανίου που βρέθηκε σε τάφο του νεκροταφείου.
Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία της καταστροφής του οικισμού Άνω Καλής Συκιάς. Η Επαναστατική δράση, η έλλειψη βασικών ειδών αγαθών, η πείνα ανάγκασαν αρκετούς να εγκατασταθούν σε άλλα μέρη της Κρήτης (Σοκαρά Κωστάκη, Χρωμοναστήρι, Αγιος Σύλλας Γρυντάκη, Μονιάκη, και σε άλλα μέρη της Ελλάδας). Υπάρχουν σπίτια, λημέρια ντόπιων Καλησυκιανών επαναστατών στον Τσιλίβδικα με τα ονόματα τους (Μανωλιανών, Νικηφόρου, Γοργογιάννη).
Βάσει ιστορικών στοιχείων διεξήχθηκαν συγκρούσεις μεταξύ ντόπιων επαναστατών και Τούρκων που είχαν βάση τους τα Αγκουσελιανά. στην ευρύτερη περιοχή Άι- Γιάννη Καμένου, και Καλής Συκιάς. Ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης (Ο Μπαϊρακαγασής), με 600 άνδρες βρίσκεται στην Καλή Συκιά, κατόπιν διαταγής του Μεχμέτ Πασά του Ρεθύμνου. τους Αμπαδιώτες (φυλή ανάμεικτη Αιγυπτίων και εξισλαμισμένων κρητικών, Τουρκοκρητικών που έμεναν στις ρίζες του Ψηλορείτη). Η μάχη έγινε στις 15 Ιουνίου 1821 με την παράδοση πιθανό σημείο έναρξης των συγκρούσεων από του Αντ(ζ)ιμπάλου. Ήταν οι πρώτες μάχες μετά την κήρυξη της Κρητικής επανάστασης στην Παναγία Θυμιανή. Στην μάχη αυτή συμμετείχαν επαναστατικά σώματα ντόπιων. Το επαναστατικό σώμα με επικεφαλείς τον Μαυροθοδωρή και τον πατέρα του Εμμανουήλ Ξενάκη από το Μπρόσνερο Απόκορώνου ερχόμενοι προς Ρέθυμνο πληροφορούνται την παρουσία των τούρκων και έρχονται σε ενίσχυση και με άλλους Ρεθεμνιώτες αρχηγούς. Σκοτώνεται ο Εμμανουήλ Ξενάκης και ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης (Κ. Παπαδάκης, Χωριά της π. επαρχίας Αγίου Βασιλείου 2010). Υπάρχουν κάποιες αποκλίσεις σχετικά για την μάχη αυτή κατά τον Ψιλλάκη και Παπαδοπετράκη.
Οι δύο οικισμοί έχουν υποστεί καταστροφές, λεηλασίες σφαγιασμό ανθρώπων. Σε σχέση με την προφορική παράδοση στην καταστροφή του Άνω οικισμού ακολούθησε σφαγιασμός των κατοίκων. Διέφυγε ένας μόνος μοναχός και εξ’ ου και Μονιάκηδες. Τα γυναικόπαιδα προσπαθούν να ξεφύγουν από τα χέρια των τούρκων να αποφύγουν την ατίμωση και τον εξισλαμισμό. Οδηγούνται σε απελπισία. Η μόνη διαφυγή είναι ο θάνατος. Σκαρφαλώνουν στην κορυφή στου Ώμου τον Κρεμνό και κατακρημνίζονται. Ένα νέο Ζάλογγο στην Άνω Καλή Συκιά. Επίσης στο σημείο που είναι το Σκοπευτήριο σφαγιάσθηκαν πέντε αδέλφια της θεοπίστης Κωστάκη το γένος Νικητάκη με τη μητέρα τους. Πληροφορία προφορική του γιου και της κόρης της Θεοπίστης Κωστάκη-Νικητάκη, Γεωργίου και Ευαγγελίας Μάρκου Κωστάκη. Ο Ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου καταστράφηκε παράλληλα με τον οικισμό. Ακόμα υπάρχουν τάφοι με οστά γύρω στον περιβάλλοντα χώρο. Ο οικισμός καταστρέφεται ολοσχερώς. Η Μαρία Νικητάκη (Φιλιππογιάνναινα) αναφέρει στους κατοίκους της Κάτω Καλής Συκιάς το όραμα της ότι πρέπει να ανοικοδομηθεί ο ναός, για λόγους δυσπιστίας είτε αδιαφορίας και με δικαιολογία ότι δεν υπάρχει νερό δεν γίνεται τίποτα. Σε επανάληψη νέου οράματος το αναφέρει ξανά και τους πληροφορεί ότι δεν θα δυσκολευτούν γιατί υπάρχει νερό. Πράγματι διαπίστωσαν την ύπαρξη του νερού και έτσι ανοικοδομήθηκε ο σημερινός ναός που με την πάροδο του χρόνου έχει καλλωπισθεί. Προφορική πληροφορία από Πηνελόπη Κωστάκη το γένος Γρυντάκη εγγονή της Φιλλιπογιάνναινας.
Βανδαλισμούς δέχεται και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Κάτω Καλή Συκιά. Βεβηλώνονται οι εικόνες του Χριστού και του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου (αγιογραφημένη το 1845) του τέμπλου με πυροβολισμό και μαχαίρι. Τα σημάδια είναι ορατά. Ο ναός ανεγείρεται εκ νέου το 1888.
Επιστολές διαμαρτυρίας
Οι βιαιοπραγίες και η σκληρότητα των Τούρκων περιγράφεται σε επιστολή διαμαρτυρίας και αγανάκτησης υπογεγραμμένη από 12 γενναίες γυναίκες κατοίκους Καλής Συκιάς και Αγίου Ιωάννου, που τυραννίστηκαν από τους τούρκους, προς τους εκλαμπρότατους προξένους στις 30 Νοεμβρίου 1889. Τα ονόματα των γυναικών είναι: Ανεζίνα Κουφακοπούλα, Μαργαρίτα Ποθουλοπούλα, Ελένη Θεοδωροπούλα, Μαρία Χατζηδοπούλα, Μαρία Σταυρουλοπούλα, Στυλ. Βαβουροπούλα, Ζαφείρα Τρανταλιδοπούλα, Χρυσή Τρανταλιδοπούλα, Ζαμπία Φραγκιαδοπούλα, Ειρήνη Κουμεντοπούλα, Ευσεβία Χριστοδουλοπούλα.
«Λυπηθείτε μας, λυπηθείτε τα παιδιά μας και κάμετε το έλεος σας. Εις την εκλαμπρότητα σας κρεμούμε τας τελευταίας μας ελπίδας. Η καθεμία καταγγέλλει αναλυτικά τις απειλές που βίωσαν. Εμπαίνουν καθ’ ημέραν εις τα σπίτια μας και μας απαγουρεύουνε μαζί με τον Μαμένη και τον μουλεζίμη Αλή Εφέντη Πλανά. Ότι εύρουν εις τα σπίτια μας είναι δικά τους και τα παίρνουν. Φωνάζομεν οι δυστυχισμένες και αλλοίμονο μας. Του Κοκόλη Νικητάκι επήρε τον σισαμέ και ένα σπαθί ο ίδιος ο Έπαρχος και επειδή τον ρώτησε την αιτία που τα παίρνει τον έβαλαν εις την φυλακή 11 ημέρες και υπέφερε πράγματα που δεν διηγούνται. Μου πήραν την κασέλα, το κουρούπι με το λάδι αναφέρει η γριά Τρανταλιδοπούλα. Βεβήλωσαν τις εκκλησίες. Από τον Άγιο Παντελεήμονα έκλεψαν ένα περιζώνιο ασημένιο και επέταξαν κάτω το Ευαγγέλιο και ότι υπήρχε στην Αγία Τράπεζα. Από τον Αϊ Γιώργη έκλεψαν τα κανδήλια από τον Άι Νικόλαο στου Κοτσυφού το φαράγγι, οι νιζάμιδες έσπασαν την εικόνα του Αγίου την κατέβασαν κάτω την κατούρησαν και ύστερα βρεγμένη την κρέμασαν στην θέση της. Από την Καλή Συκιά έκλεψαν το κουρούπι το λάδι από τον Αϊ Αντώνιο και από τον Άγιο Πέτρο έσπασαν την πλάκα της Αγίας Τράπεζας. Έκλαμπρότατοι όλοι μας κινδυνεύομε, η περιουσία μας, η ζωή μας, και η τιμή μας.
Αν δεν κερδίσομεν τίποτε άλλο, τουλάχιστον την τιμή μας θα γλυτώσομεν διότι τώρα κινδυνεύει η τιμή όχι μόνον των γυναικών αλλά και των αρσενικών παιδιών μας».
Αγωνιστές από την Καλή Συκιά που συμμετείχαν στις επαναστάσεις κατά των Τούρκων: Ο Ιωάννης Πετράκης (1866 και το 1878 ως βαθμοφόρος), αλλά και στους απελευθερωτικούς αγώνες ως επικεφαλής εθελοντικού σώματος. Ο Νικόλαος Εμμ. Πετράκης 1866,1878 (ως πεντακοσίαρχος) και το 1896. Ο θρυλικός Ξενοφών ή Ξηρούχης Χαρισάκης 1866, 1878 (ως βαθμοφόρος) και 1889. Ο καπετάν Ξηρούχης καταγόμενος από τον Αϊ-Γιάννη Σφακίων έμενε στην Καλή Συκιά. Ιδιαίτερη μνεία κάνει ο λαϊκός ποιητής για την γενναιότητα και ηρωισμό του. Η παρουσία του στην τελευταία ναυμαχία μεταξύ Αγίας Ρουμέλης και Παλαιόχωρας που έδωσε το ατμόπλοιο «Αρκάδι» που ανεφοδίαζε με πυρομαχικά την επανάσταση των Κρητικών από την μητέρα Ελλάδα με το Τούρκικο πολεμικό πλοίο «Ιτζεδίν». Αναφέρουμε ένα μικρό απόσπασμα του ποιήματος: «Το έτος 67, απ’ τον Περαία ξεκινά το παινεμένο «Αρκάδι». Μά ‘ταν η μέρα Κυριακή κι ήταν κακή η ώρα, τη μέρα που ξεκίνησε να κατεβεί στη χώρα. Και ζώνουν το στο πέλαγος τα Τούρκικα καράβια, μα δεν επαραδίνουν το γιατ΄έχει παλληκάρια……Στέκει ο Χαρίσος πολεμά στο μεσιακό κατάρτι, κι απ’ τον καπνό του μπαρουτιού μαυρίζει σαν αράπης. Αλάχι εφωνάζανε κι ελέγανε οι Τούρκοι, θαρρώ πως είναι τουτοσές ο Χαρισοξηρούχης…..».
Η γενναιότητα και η παλληκαριά του φαίνεται σε όλη την δράση της ζωής του. Στον Μαραθώνα σκοτώνει τον δράκο (τεράστιο φίδι) που κατασπάραζε ότι έβρισκε. Το κατόρθωμα του έγινε γνωστό. Ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ τον καλεί στο παλάτι και τον ρωτά τι θα ‘θελε να τον τιμήσουν για αυτή την ανδραγαθία του. Απάντησε: Να βαστώ τ’ άρματά μου όπου και να πάω. Τέτοιοι ήταν οι αφανείς πολεμιστές που αγωνίστηκαν για την ελευθερία. Δεν ήθελαν χρήμα, αξιώματα και δόξα. Το 1889 καταστρέφεται από τους Τούρκους και το σπίτι του.
Ο Νικητάκης Ιωάννης (Καλησυκιανός που κατοικούσε στις Πρασσές έδρασε 1866, 1878, επίσης οι αγωνιστές Κωστάκης Εμμανουήλ και Γρυντάκης Εμμανουήλ.
Οι αγώνες της επανάστασης απέδειξαν απαράμιλλον πνεύμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και καρτερικότητας λόγω των στερήσεων των πενιχρών αγαθών και κακουχιών. Ο Κρητικός λαός εξαναγκάσθηκε να υποκύψει αλλά δεν υποτάχθηκε. ΟΙ Κρητικοί καταφέρνουν με την εξέγερση του 1895-1897 υπό τον Μανούσο Κούνδουρο να αυτονομηθεί με Ύπατο Αρμοστή Κρήτης τον Πρίγκιπα Γεώργιο. Ο πόθος του Κρητικού λαού είναι «Ένωση» με την μητέρα Ελλάδα. Ένας πόθος που παίρνει σάρκα και οστά τον Νοέμβριο του 1913…».
Έγκλημα με αγριότητα που δεν χωράει ο νους
Και φθάνουμε στον περασμένο αιώνα. Μετά τη θρυλική μάχη της Κρήτης συγκροτήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις που άρχισαν να παρενοχλούν τους ναζί κατακτητές. Η αντίδραση των Γερμανών ήταν να συγκροτήσουν την Jagdkommando Schubert, μια παραστρατιωτική δύναμη υπό την ηγεσία του Fritz Schubert, στόχος της οποίας ήταν να τρομοκρατήσει τον άμαχο πληθυσμό.
Στα τέλη του 1943, μετά την καταστροφή των χωριών της Βιάννου , η αντάρτικη ομάδα του Μανώλη Μπαντουβά διέφυγε προς τα δυτικά, κυνηγημένη από τους Γερμανούς. Τον Οκτώβριο του 1943, ο Μπαντουβάς και οι δικοί του κρύβονταν στο όρος Τσιλίβδικας (Τσιλίβδικας). Τους προμήθευαν οι κάτοικοι Καλής Συκιάς που βρίσκεται κοντά. Στις 4 Οκτωβρίου 1943 ο Μπαντουβάς και η ομάδα του συγκρούστηκαν και εξολόθρευσαν ένα γερμανικό απόσπασμα κοντά στο κρησφύγετό τους. Λίγο μετά την ανακάλυψη των νεκρών Γερμανών, ο Σούμπερτ και οι δικοί του στάλθηκαν στην περιοχή κατόπιν εντολής του Μπρούνο Μπρόιερ για επιχειρήσεις αντιποίνων. Στις 6 Οκτωβρίου 1943 περικύκλωσαν την Καλή Συκιά και συγκέντρωσαν όσους βρήκαν για ανάκριση. Μόνο γυναίκες και παιδιά βρίσκονταν ακόμα στο χωριό, καθώς οι άνδρες είχαν καταφύγει στα βουνά από φόβο αντιποίνων. Μερικά σπίτια πυρπολήθηκαν και οι γυναίκες ξυλοκοπήθηκαν και απειλήθηκαν με θάνατο. Παρά τις απειλές αυτές, καμία από τις γυναίκες δεν έδωσε καμία πληροφορία για το πού βρίσκονται οι άνδρες του χωριού. Σε απάντηση σε αυτό, οι Σουμπερίτες έσυραν πολλές γυναίκες σε λίγα σπίτια, τις έκλεισαν και έβαλαν φωτιά στα σπίτια, καίγοντας τις γυναίκες ζωντανές.
Βέβαια ο Σούμπερτ αντιμετώπισε αργότερα τη δικαιοσύνη και εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη στις 22 Οκτωβρίου 1947. Ήταν και από τους λίγους που τιμωρήθηκε
Αν και το γεγονός αυτό είναι από τα αγριότερα εγκλήματα των ναζί το ίδιο το χωριό άργησε να δικαιωθεί. Και μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες της κ. Μπαμιάκη, με την ιδιότητα της προέδρου του Κοινωνικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Καλής Συκιάς «Ο Τσιλίβδικας» τελικά ήρθε η δικαίωση το 2017.
Ο μεγάλος αυτός αγώνας της κ. Μπαμιάκη υποστηρίχτηκε όπως του άξιζε από τον κ. Αριστομένη Συγγελάκη– Συγγραμματέα Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης Οφειλών Γερμανίας, τη σπουδαία δημιουργία των δημοσιογράφων Μανόλη Παντινάκη, Γιάννη Κανελλάκη και του σκηνοθέτη Τάσου Μπιρσίμ, ενός ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Πυρπόληση γυναικών στην Καλή Συκιά» και τα δημοσιεύματα του κ. Γιώργου Καλογεράκη δρος Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Και πάλι η κ. Μπαμιάκη δεν επαναπαύθηκε. Η πρωτοβουλία της να έχουν ανακαινιστεί οι χώροι μαρτυρίου και με εξαιρετικά καλαίσθητο τρόπο και να έχουν μεταβληθεί σε προσκυνήματα εθνικής μνήμης είναι παράδειγμα προς μίμηση.
Ας είναι πάντα υγιής και τόσο δυναμική για να συνεχίζει το έργο της με το δικό της μοναδικό τρόπο. Για να δικαιώνονται και τα θύματα μιας φρικτής τραγωδίας.
